Гатэль «Каменны Лог»

Урок гісторыі ад Статкевіча.

У 2020 годзе, калі ў Беларусі пачалі арыштоўваць моладзь і падлеткаў, я думала: «Трэба ж, гэтыя хлопцы нарадзіліся пазней, чым Статкевіч сеў упершыню!» Першае СІЗА Мікалая — гэта 1999 год, пасля Маршу Свабоды.

Тады на перакрыжаванні вуліц Першамайскай і Пуліхава дэманстрантаў сустракалі ланцугі АМАПа і спецназа. Статкевіч не хацеў крывяпраліцця і пачаў выводзіць людзей з небяспечнага месца. Кроў усё адно была — дэманстрантаў атакавалі сілавікі, у адказ у бок каратэляў паляцелі кавалкі дарожнай пліткі. Многіх затрымалі, і яны адседзелі адміністрацыйныя «суткі». А Статкевічу прад’явілі крымінальнае абвінавачанне.

І вось праз чвэрць стагоддзя і чатыры прысуды ніхто не ведае, дзе Мікалай. Дакладней, зразумела, што ён зноў за кратамі, але невядома, дзе менавіта. Калі раней хаця б геаграфічны пункт быў вядомы — турма ці канкрэтная калонія, — і родныя маглі пісаць скаргі ў адміністрацыю, адпраўляць пасылкі і лісты, прывозіць перадачы, то цяпер пісаць, пасылаць, прывозіць няма куды. Вядома, можна запярэчыць, што і раней, асабліва ў апошнія тры гады, лісты не прапускалі, пасылкі і перадачы не прымалі, у званках і спатканнях адмаўлялі, а на скаргі пісалі такія адказы, што лепш бы ўвогуле маўчалі. Але веданне дакладнага адраса — гэта тая тонкая, празрыстая нітка, якая ўвесь час усклізвае, за якую ўсё ж маглі трымацца блізкія. Бо кожны напісаны ліст, кожная скарга ў адміністрацыю, кожная спроба адправіць пасылку — гэта дзеянне. Гэта магчымасць не з’ехаць з глузду ад таго, што ты нічога не робіш для сваяка-зняволенага. Гэта псіхалагічнае палягчэнне: я не апускаю рукі, я дзейнічаю, я ратую.

Цяпер Мікалай без адраса. Без лекаў. Без тых сціплых асабістых рэчаў, што былі пры ім у аўтобусе. Без магчымасці даць пра сябе ведаць. І ўсё часцей пачалі гучаць з розных прасаў словы: «І што ён гэтым дасягнуў? Паехаў бы ў Літву і не выпендрываўся, там прынёс бы больш карысці, чым у камеры ў поўнай ізаляцыі». Ды ладна вам, панове. Сваім адчайным учынкам ён, не будучы гісторыкам, даў урок усім, хто раней нічога не ведаў пра нашу найноўшую гісторыю, урок, які ўжо не забудзеш пасля экзамену. Матэрыял засвоены намертва.

Некалькі дзён таму я пазнаёмілася з Карын, прыёмнай дачкой руандыйскага героя Поля Русесабагіны. Гэта ён у 1994 годзе падчас генацыду, будучы кіраўніком гатэля «Тысяча пагоркаў» у Кігалі, выратаваў больш за тысячу чалавек, укрыўшы іх у гатэлі. Карын ён таксама ўратаваў — яе бацькоў забілі, а Поль забраў з прытулку і удачарыў яе і сястру. Дык вось, Карын распавядала, што калі ў Галівудзе знялі фільм «Гатэль «Руанда», гледачы па ўсім свеце нарэшце зацікавіліся тым, што адбывалася ў далёкай афрыканскай краіне ў сярэдзіне дзевяностых. І калі раней яны нешта такое прыблізнае чулі, маўляў, адно племя бегала з мачэтэ і рэзала другое, але хто там каго рэзаў — ці то тутсі хуту, ці то хуту тутсі, — ніхто не ведаў, то галівудскі фільм змяніў сітуацыю. Ён стаў урокам гісторыі.

вяртанне Мікалая Статкевіча ў Беларусь з літоўскай мяжы — само па сабе ўжо гатовы галівудскі сцэнар. Дарэчы, як і ўся яго біяграфія. І беларусы, якія ў рэжыме рэальнага часу сачылі за тым, што адбываецца з Мікалаем дзякуючы паведамленням у медыя і сацсетках і здымкамі з камер назірання на мяжы, пасля гэтага пачалі вывучаць нядаўнюю гісторыю сваёй краіны. Разумеецца, многія і да таго ведалі, хто такі Статкевіч. І ім бы не прыйшло ў галаву казаць нічога з серыі «за мяжой больш карысці прынёс бы». А вось для тых, хто думаў, быццам да 2020 года ў Беларусі нічога не адбывалася, учынак Мікалая Статкевіча адкрыў падручнік гісторыі.

А ў тым падручніку — уся гісторыя незалежнай Беларусі. І амаль на кожнай старонцы — Мікалай. Вось у 1991 годзе падчас путчу малады афіцэр Статкевіч — адзіны беларускі вайсковец, які публічна выступае на мітынгу супраць ГКЧП. Вось старонка 1995-га — Статкевіч узначальвае партыю сацыял-дэмакратаў. Вось 1996-ы — першае адміністрацыйнае пакаранне і першы арышт пасля акцыі пратэсту. Вось знакаміты Марш Свабоды 1999 года і першая крымінальная справа. Вось 2004-ы, другая крымінальная справа і два гады «хіміі». Ніхто ў Беларусі тады не ведаў, што гэта за артыкул у Крымінальным кодэксе — 342, а Статкевіча ўжо паводле яго судзілі. Вось пяцігадовы тэрмін пасля выбараў і пратэстаў 2010 года, вось вызваленне ў 2015-м, вось чарговы арышт у 2020-м, вось 14-гадовы тэрмін. І далей — пагранічны пераход «Каменны Лог». Наступныя старонкі пакуль трывожна пустыя. Але не сумнявайцеся, хутка на іх зноў з’явіцца партрэт Мікалая Статкевіча і чарговы раздзел.

Ну і мы таксама на ўсіх гэтых старонках — недзе побач, паблізу, у розных раздзелах, у розныя гады, трэцімі ў пятым радзе, або на пярэднім плане, або нават за кадрам. Месца ў гісторыі хопіць на ўсіх. Проста ў Статкевіча яго крыху больш.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]