Вялікая «бітва за Малдову»

Ёсць некалькі магчымых сцэнарыяў.

Парламенцкія выбары 28 верасня 2025 года ў Малдове мясцовыя праеўрапейскія палітыкі разглядаюць як вырашальную бітву за будучыню краіны.

Прэм’ер-міністр Дорін Рэчан папярэджвае: на фоне цяперашняга гібрыднага супрацьстаяння паміж Расіяй і Еўропай галасаванне можа стаць полем бою. Ён заяўляе, што на мінулых выбарах фіксаваліся істотныя спробы фальсіфікацыі галасоў, а сёлета рызыка яшчэ вышэйшая, паколькі структуры, арыентаваныя на Маскву, разглядаюць менавіта маніпуляцыі з галасаваннем як шлях да перамогі.

Выбары праходзяць на фоне ўзмацнення ціску на Малдову. За апошні год каманда Рэчана і Санду прасунула рэформы, накіраваныя на збліжэнне з ЕС, а еўраінтэграцыя дайшла да этапу перамоў аб уступленні краіны ў Саюз, але гэты курс сутыкаецца з жорсткім супрацівам прарасійскай апазіцыі.

У перадвыбарчым «раскладзе» вылучаюцца дзве галоўныя сілы: кіруючая PAS на чале з Санду (абяцае працяг рэформаў, еўрапейскую дапамогу і захаванне бязвізу) і аб’яднаны «Патрыятычны блок» прарасійскіх партый. У гэты блок увайшлі паплечнікі Ілана Шора і іншыя папулісты, раней абмежаваныя ў удзеле з-за сувязяў з Масквой.

Аб’яднаныя лозунгамі «традыцыйных каштоўнасцяў» і антыкарупцыйнай рыторыкай супраць PAS, яны заяўляюць пра намер вярнуць «сяброўскі» да Расіі ўрад і згарнуць еўраінтэграцыю.

На гэтым фоне асноўнымі тэмамі кампаніі сталі энергетыка, інфляцыя і сацыяльныя выплаты. PAS настойвае: перамога прарасійскіх сіл прывядзе да энергетычнай блакады, прыпынення інфраструктурных праектаў і згортвання сацыяльных кампенсацый, а ў выніку — да страты бязвізу і перспектыў сяброўства ў ЕС. Іх апаненты абяцаюць «мір з Расіяй» і жорсткую барацьбу з «заходнімі каштоўнасцямі».

Бакі дэкларуюць прыхільнасць сумленным выбарам, аднак узровень напружанасці высокі.

Хоць Малдова і не з’яўляецца ўдзельніцай вайны ва Украіне, фактычна яна апынулася на перадавой гібрыднага супрацьстаяння. Расія ўжывае поўны спектр мяккіх і жорсткіх інструментаў: інфармацыйныя аперацыі, фінансавыя схемы, запалохванне. Сеткі дэзінфармацыі актыўна працуюць у сацсетках і мэсэнджарах, тыражуючы антызаходнія наратывы. Расследаванні паказваюць, што прарасійскія сілы наймаюць блогераў і сеткавыя «фермы» для стварэння інфармацыйных хваль. Сотні акаўнтаў у TikTok і Facebook з пачатку 2025 года публікавалі тысячы відэа і пастоў, прасоўваючы тэзісы пра нібыта непазбежныя фальсіфікацыі і абсурдную канспіралогію пра «еўраінтэграцыю». Грамадзянам Малдовы распавядаюць гісторыі пра тое, што ўступленне ў ЕС будзе азначаць, што ў іх адбяруць зямлю, закрыюць цэрквы і ўвядуць азначэнні пра «бацьку адзін» і «бацьку два», знішчыўшы сям’ю як інстытут грамадства.

Асабліва ўразлівая дыяспара. Паводле слоў прэзідэнта Малдовы, на дыяспару аказваецца беспрэцэдэнтны ціск: фіксуюцца спробы падкупу, усплёск фэйкавых акаўнтаў, што каардынуюць антыэўрапейскія паведамленні і дыскрэдытуюць рэформы. Акрамя таго, задзейнічаюцца царкоўныя і сілавыя каналы. Паведамляецца пра ўдзел асобных святароў у распаўсюджванні прапаганды ў сельскіх супольнасцях, а таксама пра сеткі ботаў, што маскіруюцца пад замежныя СМІ. Малдова ўразлівая яшчэ і праз Прыднястроўе — рэгіён, які цэнтральная ўлада не кантралюе.

Паралельна Захад мабілізуе дыпламатычныя і тэхнічныя рэсурсы, каб не дапусціць рэваншу прарасійскіх сіл. Лідары ЕС рэгулярна пацвярджаюць падтрымку суверэнітэту Малдовы. Сумесна з Кішынёвам выбудаваныя механізмы маніторынгу дэзінфармацыі.

Калі ж казаць пра магчымыя сцэнары, то іх некалькі.

Праеўрапейская кааліцыя. Верагодна, што PAS захавае ўплыў у парламенце, але можа не атрымаць абсалютную большасць і будзе вымушаная шукаць партнёраў. Перамовы магчымыя з умеранымі сіламі. Напрыклад, з «Нашай партыяй» Рэната Усатага (які, праўда, перад выбарамі заяўляў, што ні ў праеўрапейскую, ні ў прарасійскую кааліцыю ўступаць не збіраецца) або з фармальна праеўрапейскім блокам «Альтэрнатыва». Такая кааліцыя працягне курс на ЕС і ўмацаванне бяспекі, але без маналітнага кантролю будзе крохкай. Апазіцыя здольная блакаваць рашэнні, правакаючы палітычныя крызісы і рызыку датэрміновых выбараў.

Прарасійская большасць. Менш верагодна, але цалкам магчыма: «Патрыятычны блок» можа сабраць большасць пры падтрымцы часткі ўмераных, сфармаваўшы лаяльную да Масквы кааліцыю. Тады Малдова паскорыць паварот да Расіі: згорне падрыхтоўку да сяброўства ў ЕС, адновіць колішнія эканамічныя сувязі, знізіць ціск на алігархаў, звязаных з Крамлём. Знешнепалітычныя наступствы ўключаюць ахаладжэнне адносін з ЕС і НАТА і рост ваеннай пагрозы для рэгіёна, улічваючы фактар Прыднястроўя. Хоць канстытуцыю прарасійскія сілы змяніць не змогуць, тактычна яны здолеюць здзейсніць прыкметны паварот.

Партыйны «пат» або зацяжны крызіс. Магчыма сітуацыя, калі ні PAS, ні прарасійскі блок не набіраюць 51 мандат, а розныя патэнцыйныя партнёры асноўных гульцоў акажуцца няздольнымі сфарміраваць устойлівую большасць. Тады будуць цяжкія кааліцыйныя перамовы, верагодныя нядоўгачасовыя ўрады або паўторныя выбары. Эканоміка і рэформы пры гэтым рызыкуюць апынуцца ў падвешаным стане. Ключавой умовай легітымнасці выніку стане празрыстасць падліку галасоў. Любое ўражанне пра непразрыстасць узмоцніць інфармацыйныя атакі і сацыяльную напружанасць.

Вынік галасавання адчувальна паўплывае на суседзяў. Малдова мяжуе з Украінай, і стабільнасць або хаос у Кішынёве наўпрост датычаць бяспекі нашага рэгіёна. Поспех еўрапейскага курсу палегчыць кааперацыю ў энергетыцы і інфраструктуры, узмоцніць устойлівасць да знешняга ціску і створыць акно для інвестыцый і дапамогі ЕС. Паварот да Масквы, наадварот, ускладніць рэгіянальную каардынацыю, павялічыць рызыкі на ўкраінскім паўднёва-заходнім напрамку і ўзмоцніць ролю Прыднястроўя як кропкі ўразлівасці.

Для Украіны ўсё гэта важна па некалькіх прычынах. Па-першае, Малдова можа быць выкарыстана як плацдарм для гібрыдных атак на Украіну, калі там з’явіцца прарасійская ўлада. Па-другое, Малдова — асноўны партнёр Украіны па еўраінтэграцыі пасля таго, як «адпала» Грузія, якая ўжо стала прарасійскай. «Адпадзенне» яшчэ і Малдовы можа прывесці да таго, што еўраінтэграцыя ў рэгіёне істотна запаволіцца.

Пятро Алешчук, доктар палітычных навук, прафесар КНУ імя Тараса Шаўчэнкі, спецыяльна для сайта Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]