Пуцін і Лукашэнка атакуюць Літву

Вільнюс апынуўся на пярэднім краі гібрыднай агрэсіі супраць НАТА.

Пасля пачатку агрэсіі Расіі супраць Украіны ў 2022 годзе краіны Балтыі (Літва, Латвія і Эстонія) адчуваюць значна ўзрослую пагрозу сваёй бяспецы. Гэтыя невялікія дзяржавы на ўсходнім флангу НАТА і ЕС даўно знаходзяцца ў полі зроку Масквы. Яны з'яўляюцца аднымі з самых паслядоўных саюзнікаў Украіны і жорсткіх крытыкаў Крамля, што робіць іх патэнцыйнай мішэнню для дзеянняў Расіі ў адказ. Прамая ваенная атака на краіны Балтыі малаверагодная з-за гарантыі калектыўнай абароны НАТА (артыкул 5), аднак Расія ўсё больш актыўна задзейнічае гібрыдныя метады ціску, імкнучыся дэстабілізаваць сітуацыю ў рэгіёне.

Асабліва ўразлівым становішчы апынулася Літва. У кастрычніку 2025 года Літва часова закрыла ўсе памежныя пераходы з Беларуссю для большасці катэгорый падарожнікаў. Гэтаму папярэднічаў новы від правакацыі: у неба рэгулярна запускаліся паветраныя шары з кантрабанднымі грузамі (напрыклад, цыгарэтамі), якія перасякалі мяжу і прымушалі прыпыняць працу аэрапортаў. За адзін тыдзень аэрапорт Вільнюса чатыры разы спыняў прыём і вылет самалётаў з-за паведамленняў пра заўважаныя аэрастаты, запушчаныя з беларускага боку. Урад Літвы ахарактарызаваў гэтыя эпізоды як «гібрыдныя атакі», абвінавачваючы рэжым Аляксандра Лукашэнкі ў тым, што ён наўмысна не спыняе дзейнасць падобных «кантрабандных дронаў».

Яшчэ адным уразлівым месцам для Літвы застаецца транзіт у расійскі эксклаў (Калінінградскую вобласць). Гістарычна зносіны паміж асноўнай тэрыторыяй РФ і Калінінградам праходзяць праз літоўскую зямлю (па чыгунцы і аўтатрасах) у адпаведнасці з пагадненнямі паміж Масквой і Брусэлем, заключанымі пры ўступленні Літвы ў ЕС. Аднак пасля пачатку паўнамаштабнай вайны ва Украіне Літва пачала строга выконваць санкцыйныя рэжымы Еўрасаюза, што прывяло да вострага канфлікту з Расіяй летам 2022 года. У чэрвені 2022 года Літва спыніла транзіт праз сваю тэрыторыю шэрагу санкцыйных расійскіх тавараў. У прыватнасці, металаў, цэменту, алкагольнай прадукцыі, вугалю і нафтапрадуктаў (паступова, згодна з уступленнем у сілу пакетаў санкцый ЕС). Фактычна літоўскія чыгуначныя службы паведамілі кліентам, што з 17 чэрвеня 2022 года любыя грузы, якія падпадаюць пад санкцыі, больш не прапускаюцца ў Калінінград або з яго.

У еўрапейскіх і расійскіх экспертных колах даўно гавораць пра рызыку ваеннай эскалацыі вакол так званага Сувалкскага калідора, вузкага 70-кіламетровага сухапутнага ўчастка на стыку межаў Польшчы, Літвы, Беларусі і Калінінградскай вобласці. Менавіта праз яго гіпатэтычна мог бы прайсці наземны маршрут, сілай прабіты Расіяй да свайго эксклава, абмінаючы літоўскія абмежаванні. Недарма Сувалкскі калідор часта называюць «ахілесавай пятай» Альянсу: калі Расія адсячэ Літву, Латвію і Эстонію, захапіўшы гэты ўчастак, то сухапутныя зносіны Балтыі з астатнімі краінамі НАТА будуць перапынены.

Адкрытая ваенная агрэсія супраць краін Балтыі для Расіі звязаная з рызыкай неадкладнага ўцягвання НАТА ў вайну. Таму Крэмль звяртаецца да стратэгіі гібрыднай вайны, спалучэння ваеннага ціску з нелятальнымі падрывнымі метадамі. У апошнія гады фіксуецца мноства прыкладаў такіх гібрыдных атак супраць Балтыі. Іх мэта — сеяць страх, расколваць грамадства, падрываць эканоміку і палітычную стабільнасць гэтых краін, не пераходзячы фармальна парог прамога ўзброенага нападу.

Асноўныя інструменты гібрыднай агрэсіі ўключаюць: дэзынфармацыю і прапаганду, кібератакі, эканамічны шантаж (асабліва энергетычны), схаваныя дыверсіі і сабатаж, выкарыстанне меншасцяў або ўразлівых груп унутры краін, а таксама інструменталізацыю міграцыі як сродку ціску. Усе гэтыя механізмы Расія ўжо так ці інакш ужывала ў дачыненні да Балтыйскіх дзяржаў.

Інфармацыйныя атакі з боку Масквы сталі руцінай: пракрамлёўскія СМІ і сотні ананімных каналаў у сацсетках сістэматычна распаўсюджваюць фэйкавыя навіны і ўкіды, накіраваныя супраць уладаў Літвы, Латвіі і Эстоніі. Тэмы вар'іруюцца ад перапісвання гістарычнай памяці (напрыклад, апраўданне савецкай акупацыі Прыбалтыкі) да распальвання незадаволенасці прысутнасцю НАТА. Асобная лінія прапаганды — сеяць сумневы ў неабходнасці падтрымліваць Украіну, унушыць насельніцтву краін Балтыі стому ад санкцый і вайны.

Кібервойна — гэта яшчэ адзін фронт. Расійскія хакерскія групы, звязаныя з ГРУ і ФСБ, не раз атакавалі сеткі дзяржаўных устаноў і стратэгічных прадпрыемстваў Балтыі. У 2023 годзе падчас саміту НАТА ў Вільнюсе літоўскія сеткі пацярпелі ад масавых DDoS-атак, а на розных узламаных сайтах з'явілася фальшывая інфармацыя, прызваная сарваць падрыхтоўку да саміту. Літоўская разведка штогод папярэджвае, што Расія застаецца галоўнай крыніцай кіберпагроз. Узлому падвяргаюцца інфармацыйныя сістэмы энергетыкі, транспарту, сувязі. Усё, што можа парушыць нармальнае жыццё.

Дыверсіі і тайныя аперацыі — гэта найбольш трывожнае вымярэнне гібрыднай вайны. Вясной 2024 года ў Вільнюсе ўзнік пажар на складзе кампаніі IKEA. Пазней літоўскія праваахоўнікі заявілі, што гэта быў наўмысны падпал, арганізаваны расійскай ваеннай разведкай (ГРУ). Затрыманыя падазраваныя планавалі падобныя акцыі і ў Латвіі. Літоўская пракуратура кваліфікавала падпал як тэрарыстычны акт, накіраваны на запалохванне насельніцтва і спробу прымусіць Літву скараціць падтрымку Украіне. Таксама адзначаны інцыдэнты глушэння GPS. Літва і Эстонія скардзіліся, што расійскія вайскоўцы перыядычна глушаць сігнал GPS каля іх аэрапортаў, з-за чаго грамадзянскія самалёты на кароткі час губляюць навігацыю. Гэта магло прывесці да аварый і разглядаецца як наўмысная правакацыя для праверкі гатоўнасці і ўстойлівасці крытычнай інфраструктуры.

Расія звяртаецца і да больш вытанчаных схемаў: схаваная перакідка ўзбраення або небяспечных грузаў праз тэрыторыю Балтыі. Так, у 2024 годзе на транзітных складах у Германіі і Вялікабрытаніі ў паштовых адпраўленнях, дасланых з Літвы, выявілі схаваныя запальвальныя прылады. Падобныя аперацыі «пад чужым сцягам» прызваныя пасеяць недавер паміж саюзнікамі і ўцягнуць прыбалтыйскія краіны ў скандалы.

Краіны Балтыі на ўласным досведзе пераканаліся, што пагроза з боку Расіі мае комплексны і доўгатэрміновы характар. Пачынаючы з 2014 года (анексіі Крыму) і асабліва пасля 2022 года (ўварвання ва Украіну) Масква ўзмацніла агрэсіўную рыторыку і варожыя акцыі ў адрас Літвы, Латвіі і Эстоніі. Хоць прамы ваенны напад стрымліваецца фактам гарантый НАТА, гібрыдная агрэсія стала для Балтыі паўсядзённай рэальнасцю. Нядаўна кіраўнік расійскай службы знешняй разведкі Сяргей Нарышкін адкрыта пагразіў, што ў выпадку канфлікту з НАТА Польшча і краіны Балтыі «першыя адчуюць на сабе ўдар». Падобныя заявы толькі пацвярджаюць выснову: Расія мае сур'ёзныя агрэсіўныя намеры ў дачыненні да краін Балтыі і шукае спосабы іх рэалізаваць, не рызыкуючы неадкладна атрымаць адпор усяго альянсу НАТА.

Відавочна, што Расія проста цяпер не гатовая да прамой і маштабнай агрэсіі супраць НАТА. Мэты Расіі цяпер больш прыземленыя: паказаць слабасць бяспекі «Захаду», сеяць там узаемны недавер, каб потым праз сваіх агентаў уплыву раздуваць незадаволенасць падтрымкай Украіны і супрацьстаяннем з Расіяй. Але канчатковыя мэты застаюцца нязменнымі. Такімі, як у легендарным «ультиматуме» ад расійскага МЗС. Ён быў апублікаваны восенню 2021 года, і там ішла гаворка пра вяртанне Расіі кантролю над Усходняй Еўропай. І калі цяпер у Расіі няма для гэтага сіл, гэта не азначае, што мэты змяніліся. Сітуацыя з перманентнай гібрыднай агрэсіяй супраць Літвы найлепш гэта пацвярджае.

Пётр Алешчук, доктар палітычных навук, прафесар КНУ імя Тараса Шаўчэнкі, спецыяльна для сайта Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]