Гісторыя толькі пачынаецца

У чым памыляўся Фукуяма.

Захад, як высветлілася, таксама можа быць ідэалагічна засляплёны. Яшчэ на пачатку 1990-х на Захадзе вырашылі, што пасля падзення Берлінскай сцяны новая «Халодная вайна» не павінна паўтарыцца. І паколькі Расія да таго часу ўжо была «дэмакратычнай» і не ўяўляла пагрозы, на Захадзе вырашылі, што новай патэнцыйнай пагрозай для «Халоднай вайны» можа быць камуністычны Кітай. І каб гэтага не адбылося, на Захадзе вырашылі прымяняць прынцыпова новую палітыку — іншую за тую, якая праводзілася на Захадзе ў адносінах да СССР. А менавіта — татальная эканамічная інтэграцыя Кітая ў заходнюю эканоміку.

У той час у заходняй паліталогіі дамінавала тэорыя так званай «мадэрнізацыі», якая сцвярджала, што любое грамадства, разбагацеўшы, абавязкова сфармуе «сярэдні клас», які непазбежна будзе патрабаваць ад свайго ўрада ўжо не толькі хлеба, але і палітычных свабод. Такім чынам, багаты Кітай, як тады былі перакананыя ў навуковых аўдыторыях і ўладных кабінетах, будзе абавязкова дэмакратызаваны і, адпаведна, стане саюзнікам Захаду.

Так пачалося татальнае ўзбагачэнне Кітая — праз заходнія інвестыцыі, якія спачатку заходзілі праз Ганконг, а потым і наўпрост з ЗША і Еўропы, дзе праз дзясятак гадоў не засталося ніводнай крамы, якая не была б перапоўненая таварамі з надпісам «Made in China». І крок за крокам Кітай станавіўся багацейшым, больш тэхналагічным, больш адукаваным. Але — не больш дэмакратычным. Аказалася — багацце і дэмакратыя не заўсёды ідуць поруч. Ці, дакладней — глыбінныя інстытуты, ушытыя ў гісторыю грамадства, могуць лёгка пераважыць веру ў тое, што кожнае грамадства павінна развівацца выключна па заходніх добрых і правільных шаблонах.

Больш за тое, разбагацеўшы за кошт заходніх інвестыцый, Кітай кінуў выклік і самому Захаду. І нават цяпер аб’ядноўвае свет супраць гэтага Захаду. Дарэчы, падобная гісторыя здарылася і з Расіяй. Яе багацці не зрабілі яе дэмакратычнай, а яе «сярэдні клас» аказаўся нікчэмным або адкрыта рэваншысцкім.

Што цяпер?

Па-першае, заходняя думка павінна пазбавіцца ілюзіі аб непазбежнай перамозе дэмакратыі ў кожнай краіне. Свет можа быць розным. Ці, дакладней — каб дасягнуць трыумфу сусветных дэмакратычных каштоўнасцяў, трэба пераадолець сотні абыходных шляхоў, і гэта можа заняць цэлыя стагоддзі. Таму трэба вяртацца да старога добрага прагматызму часоў «Халоднай вайны», калі меркаванні нацыянальных інтарэсаў дамінавалі над іншымі каштоўнасцямі.

Па-другое, Захад непазбежна сутыкнецца з неабходнасцю стварэння новых палітычных альянсаў унутры Глабальнага Поўдня, які зусім не адзіны і які, пры жаданні, можна раскалоць. Найбольшая сённяшняя параза для Трампа на ШАС не ў пафасе Сі і не ў беднасці розуму Пуціна, а ў тым, што Трампу пакуль не ўдалося перацягнуць Індыю на свой бок. Тую Індыю, якая цалкам можа адыграць ролю контрбалансу Кітаю ў рэгіёне. І такія краіны-контрбалансы няцяжка знайсці ў кожным рэгіёне.

Па-трэцяе, тэхналогіі пакуль (пакуль!), у цэлым, на баку Захаду. Імі нельга проста так дзяліцца. Наадварот, іх эканамічная мэтазгоднасць павінна быць пастаўленая пад сумнеў, калі тэарэтычна гэта можа ўзмацніць краіны, што супярэчаць інтарэсам краін Захаду.

Па-чацвёртае, неабходныя высокія інвестыцыі ў ваенную індустрыю і, галоўнае, фізічнае павелічэнне армій. Здаецца, гэтыя інвестыцыі пачаліся толькі цяпер. А пакуль толькі Украіна сваімі людзьмі стрымлівае на сабе ціск варвараў з усходу. І гэта не толькі несправядліва, але і недальнабачна.

Па-пятае (як ні дзіўна, гэта самае складанае). Захаду трэба будзе перастаць сарамаціцца ўласнай велічы. Менавіта ў параўнанні з іншымі Захад зрабіў найбольш значныя тэхналагічныя, навуковыя, ваенныя і цывілізацыйныя прарывы, і гэта трэба памятаць, каб умець паўтараць гэтыя дасягненні ў будучыні.

…Калісьці чортава наіўны Фрэнсіс Фукуяма пісаў, што «гісторыя скончылася», бо, маўляў, усе і так разумеюць, што заходняя дэмакратыя як найбольш дасканалы лад абавязкова пераможа. Ён жорстка памыліўся. Гісторыя толькі пачынаецца.

Сяргей Таран, «Фэйсбук»

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]