45 гадоў таму на Гданьскай верфі пачалася забастоўка, якая змяніла Польшчу і ўвесь Усходні блок

Страйк праз некалькі дзён скончыўся падпісаннем гістарычных Аўгустоўскіх пагадненняў.

45 гадоў таму, 14 жніўня 1980 года, у Гданьскай суднабудаўнічай верфі пачалася забастоўка, якая праз некалькі дзён скончылася падпісаннем гістарычных Аўгустоўскіх пагадненняў. Камуністычныя ўлады пагадзіліся зарэгістраваць незалежны прафзвяз «Салідарнасць», вызваліць палітычных зняволеных і правесці эканамічныя рэформы, піша «Польское радио».

Страйкі ў Польшчы пачаліся стыхійна яшчэ з пачатку ліпеня 1980 года - у адказ на павышэнне коштаў мяса. У ліпеньскіх пратэстах узялі ўдзел амаль 80 тысяч працаўнікоў амаль у 180 прадпрыемствах па ўсёй краіне. Аднак работнікі не выходзілі на вуліцы, выбіраючы іншы метад барацьбы - забастоўку на вытворчасці.

Найбольшы і найбольш значны выступ таго лета адбыўся на Гданьскай суднабудаўнічай верфі на чале з электрыкам Лехам Валенсам. З раніцы страйкавалі Джэржы Бараўчак, Богдан Фельскі і Людвік Прандзіньскі пад кіраўніцтвам Богдана Барусевіча, а да поўдня забастоўка ахапіла амаль увесь калектыў.

Ва ўспамінах удзельнікаў забастоўкі адзначалася напружанне і адказнасць першых дзён:

«Тады для мяне было важна правільна настроіць людзей, каб яны вырашыліся ісці на гэта, бо суадносіны сіл былі прыкладна 3 да 14600. Я баяўся за калег, якія спачатку падтрымаюць забастоўку, а потым, калі не атрымаецца, давядзецца адказваць. Гэта была мая адказнасць…»

Да крытычна важных падзей дабавілася з'яўленне на тэрыторыі верфі Леха Валенсы, былога работніка, звольненага ў 1976 годзе, які неўзабаве ўзначаліў пратэст.

15 жніўня хваля забастовак распаўсюдзілася на дзясяткі прадпрыемстваў Гданьска, Сопата і Гдыні. Асноўныя патрабаванні заставаліся аднолькавымі - паляпшэнне сацыяльных умоў і легалізацыя незалежных прафзвязаў.

16 жніўня забастоўка магла скончыцца, калі дырэктар верфі Клеменс Гнех пагадзіўся на першапачатковыя патрабаванні: аднаўленне на працы Ганны Валентыновіч і Валенсы, падвышэнне заробкаў, будаўніцтва помніка ахвярам снежаньскіх падзей 1970 года, гарантыі недатыкальнасці ўдзельнікаў. Аднак частка сябраў страйкавага камітэта заклікала працягнуць акцыю ў знак салідарнасці з іншымі прадпрыемствамі.

У ноч з 16 на 17 жніўня быў створаны Міжзаводскі забастовачны камітэт (МЗК), які ўключыў дэлегатаў з іншых прадпрыемстваў. Старшынём стаў Валенса, а ў прэзідыум увайшлі актывісты Незалежных прафзвязаў: Анджэй Каладзей, Богдан Ліс, Лех Бандкоўскі, Ёана Дуда-Гвяда, Войцэх Грушэцкі, Анджэй Гвяда, Стэфан Іздэбскі, Здзіслаў Кабілінскі, Хенрыка Кшыванас, Стэфан Леванз, Стэфан Леван Джэры Сікорскі, Лех Сабесек, Тадэвуш Станны, Ганна Валентыновіч і Фларыян Вішнеўскі.

На драўляных дошках МЗК было запісана 21 патрабаванне, галоўным з якіх стала стварэнне незалежных прафзвязаў, свабодных ад уплыву ўлады і працадаўцаў. Страйкоўцы спасылаліся на Канвенцыю №87 Міжнароднай арганізацыі працы, якая гарантавала свабоду аб'яднанняў. МЗК дамагаўся права на забастоўку, свабоду слова, друку і публікацый, аднаўлення на працы палітычных звольненых, а таксама афіцыйнага апублікавання спісу патрабаванняў у СМІ.

Гістарычнае значэнне жнівеньскай забастоўкі адзначалі каментатары ўсяго свету. Для Захаду стварэнне легальнага незалежнага масавага аб'яднання ў камуністычнай краіне стала першым сур'ёзным разломам ва Усходнім блоку. Для лідараў краін сацыялістычнага лагера перамены ў Польшчы ўяўлялі небяспечны прэцэдэнт — яны баяліся, што прыклад польскіх працоўных можа паўтарыць насельніцтва іншых краін, і патрабавалі ад уладаў у Варшаве здушыць «Салідарнасць».

Страйк, які пачаўся 14 жніўня 1980 года і імкліва ахапіў амаль усё Балтыйскае ўзбярэжжа, здзівіў кіраўніцтва ПАРП маштабам і арганізаванасцю. У адрозненне ад папярэдніх пратэстаў (у Познані 1956 года, на ўзбярэжжы ў снежні 1970 года, а таксама ў Радаме і Урсусе праз шэсць гадоў), работнікі не пакідалі заводскія тэрыторыі, пазбаўляючы ўлады падставы для сілавога падаўлення. У наступныя гады «Салідарнасць» стала рухам нацыянальнага маштабу, аб'ядноўваючы мільёны палякаў і паступова прыводзячы да дэмакратычных пераўтварэнняў у краіне ў канцы 1980-х гадоў.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]