Якія вядомыя скарбы знаходзілі ў Беларусі

Ад візантыйскіх дынараў да меча вікінгаў.

Гэта здарылася ў Швецыі, на пачатку кастрычніка 2025 года. Рыбак, які шукаў чарвякоў, выпадкова адкапаў на сваёй дачы пад Стакгольмам адзін з найбуйнейшых срэбраных скарбаў ранняга Сярэднявечча. Сярод знойдзеных прадметаў былі жэмчуг, некалькі падвесак, срэбныя пярсцёнкі і прыблізна 20 тысяч манет са срэбра, чаканеных у XII стагоддзі.

А як часта ў Беларусі знаходзілі падобныя ўнікальныя рарытэты?.. І на якую грашовую суму ад дзяржавы мог разлічваць чалавек, якому «шалёна пашанцавала»? Сайт udf.by сабраў для вас 5 неверагодных знаходак за апошнія дзесяцігоддзі

Скарб, суму якога занізілі ў сотні разоў

4 жніўня 1988 года ў Мінску на скрыжаванні вуліц Валадарскага і Гарадскі Вал (тады яна называлася Рэспубліканская) пракладалі цеплатрасу. Машыніст экскаватара Леанід Блатун капаў траншэю і раптам убачыў, як з каўша выпаў бліскучы прадмет, падобны да келіха. Мужчына выйшаў паглядзець і ўбачыў велізарны куфар, які аказаўся набіты сапраўднымі каштоўнасцямі. Адны толькі срэбныя манеты і вырабы са срэбра важылі трынаццаць кілаграмаў!

Рабочыя будоўлі адрэагавалі імгненна і пачалі разбіраць знойдзеныя прадметы — кубкі, падсвечнікі, шкатулкі, залатыя і срэбныя манеты. Але тут нехта выклікаў міліцыю. Так скарб, у якім знаходзіліся вырабы маскоўскіх, мінскіх, рыжскіх і заходнееўрапейскіх майстроў, датаваныя XVII—XX стагоддзямі, быў уратаваны ад разрабавання.

Пазней, пры апісанні знаходкі, падлічылі, што ўсяго ў куфры было 547 прадметаў. Скарб ацанілі ў 32 тысячы савецкіх рублёў. І гэтая сума, як палічылі эксперты, была заніжана ў сотні разоў. Але чаму? Адна з версій — чалавеку, што знайшоў скарб, не хацелі плаціць поўны памер грашовага ўзнагароджання.

Дарэчы, машыніст экскаватара Блатун за сваю знаходку атрымаў усяго 8000 рублёў. І не здолеў нават купіць аўтамабіль — бо ў тую пару аўтамабіль «Масквіч» каштаваў на тысячу даражэй!..

Скарб сусветнага значэння

У маі 1993 года ў Бярозаўскім раёне Брэсцкай вобласці на мяжы вёсак Малеч і Кабякі памочнік машыніста экскаватара разам з напарнікам правяраў трубу ў кар’еры і займаўся заварваннем дзір. Вада, што выцякала з гэтых дзір, размывала зямлю, і на яе паверхні з’явіўся гліняны гаршчок. Побач з ім былі рассыпаныя манеты. Калі іх адмылі, аказалася, што гэта — срэбраныя дынарыі, якія адносяцца да эпохі Візантыйскай імперыі!..

Гэты скарб атрымаў назву «Малецкі скарб рымскіх дэнарыяў» — па назве вёскі, каля якой ён быў выяўлены. У яго склад уваходзіла 389 манет, што належалі часу панавання рымскага імператара Веспасіяна (67—79 гады) і да панавання Септымія Севера (193—211 гады).

Скарб унеслі ў Дзяржаўны спіс гісторыка-культурных каштоўнасцей РБ з наданнем першай катэгорыі каштоўнасці. Бо такія знаходкі здараюцца не штодня і далёка не ў кожнай краіне.

Замест скарбаў Напалеона — скарбы часоў Рурыка

У 2000 годзе мастак-рэстаўратар Беларускага музея гісторыі Вялікай Айчыннай вайны Сяргей Захараў адправіўся на раскопкі на бераг ракі Бярэзіны, на Брылёўскае поле, дзе ў 1812 годзе войскі Расійскай імперыі перакрылі Напалеону шлях для адступлення. Захараў разлічваў знайсці ў гэтым месцы «золата французскага імператара», але выявіў зламаны меч, які гісторыкі неспадзявана датавалі часамі вікінгаў. То бок IX—X стагоддзямі нашай эры.

Праз 2 гады, калі ўзровень вады ў Бярэзіне панізіўся, Захараў вярнуўся на месца раскопак разам з прафесійнымі археолагамі. І яны натрапілі на самы сапраўдны скарб — 290 срэбраных арабскіх манет дырхамаў і іх фрагменты, часткі шыйнай грыўны і набор з дзесяці гірак, якімі ўзважвалі срэбра. З вялікай доляй верагоднасці старажытны меч, знойдзены Захаравым, быў часткай гэтага пахавання...

Дык чаму меч аказаўся зламаным?.. Навукоўцы доўга ламалі над гэтым галовы, пакуль не прыйшлі да высновы, што гэты скарб на тэрыторыі Беларусі быў ахвярапрынашэннем багам у абмен на іх дапамогу. А ў такіх пахаваннях меч, згодна са скандынаўскай традыцыяй, спецыяльна ламалі на часткі...

А што атрымаў Захараў за выяўленне гэтага скарбу? Хутчэй за ўсё, нічога. Бо на той момант ён быў дзяржаўным службоўцам, і «знаходка скарбаў на беларускіх землях» уваходзіла ў яго непасрэдныя абавязкі...

Золата з «нядобрай аўрай»

У красавіку 2018 года ў Гродне рабочыя, што займаліся рэканструкцыяй старога будынка пад новы медцэнтр «Медэліт» па адрасе на 2-й Працоўнай вуліцы, у літаральным сэнсе наткнуліся на золата. У сцяне будынка будаўнік Уладзімір Страковіч выявіў скрыначку з-пад тытуню, унутры якой аказалася 30 залатых манет XVIII—XIX стагоддзяў. Акрамя манет, у скрыначцы былі схаваныя залатыя пярсцёнкі, ланцужкі, завушніцы. Найбольш незвычайныя з упрыгожанняў — залаты медальён з абрэзанымі краямі і пярсцёнак з мальтыйскім крыжам.

На будоўлю тут жа выклікалі міліцыю і падключылі музейных работнікаў. Высветлілася, што будынак, дзе знайшлі золата, быў пабудаваны ў 1894 годзе, а ў гады Другой сусветнай у ім знаходзілася яўрэйскае гета. Сюды былі загнаныя 30 тысяч яўрэяў, якіх затым адправілі ў лагеры смерці. Верагодна, каб не аддаваць каштоўнасці акупацыйным уладам, людзі нешта хавалі, спадзеючыся вярнуцца па іх. Гродзенскія гісторыкі прыйшлі да высновы, што наўрад ці гэтыя скарбы схавала адна сям’я — на абручальных пярсцёнках розныя даты і розныя ініцыялы...

А што атрымаў Уладзімір Страковіч, які выпадкова выявіў гэты скарб? Насамрэч, 25 працэнтаў ад яго кошту. Астатнія 25 па законе перайшлі ўласніку зямельнага ўчастка, дзе было знойдзена золата.

Чаму гісторык прыняў залатыя манеты за «савецкі пяцак»?

Гэты скарб быў знойдзены зусім выпадкова. 22 лютага 2021 года навуковы супрацоўнік аднаго са сталічных музеяў, гісторык Павел Кароляў, ішоў на працу праз сквер Марата Казея ў Мінску. У гэты час там праводзіліся работы па будаўніцтве ліўневай каналізацыі.

Скарб, знойдзены ў скверы Марата Казея ў Мінску

Вось што пісаў Павел Кароляў у сваім фэйсбуку:

«Звярнуў увагу на нешта жоўтае ў зямлі, на манету. Падумаў, што савецкі пяцак. Прыгледзеўся — аказалася, залатая манета з профілем Мікалая II. Затым яшчэ адна, яшчэ... Потым папалася зубная каронка... Стала няёмка... Далей там жа выглянуў з зямлі ланцуг (для ланцужка трошкі завялікі), пярсцёнак, і зноў манеты, манеты».

Паўлу ўдалося спыніць земляныя работы экскаватара. І выклікаць археолагаў з Акадэміі навук. Да іх прыезду Кароляў знайшоў 16 манет, пярсцёнак, ланцуг, зубную каронку (на 4 зубы). Пазней з дапамогай металашукальніка археолагі выявілі яшчэ 8 манет — усяго 24. Высветлілася, што яны — часоў Мікалая II і ў выдатным стане. Знаходку забралі ў Інстытут гісторыі НАН Беларусі...

Ці атрымаў Павел Кароляў нейкія бонусы за гэтую знаходку, гісторыя маўчыць. Але гэты выпадак даказвае, што скарб у Беларусі можа знайсці кожны. Галоўнае — уважліва глядзець пад ногі і верыць у ўдачу.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]