Рэвалюцыя ў Іране: нельга весці дыялог з дыктатарам, калі гінуць людзі

Іранскія палітуцякачы заклікаюць краіны Захаду быць больш прынцыповымі ў пытанні правоў чалавека.

З іранскімі дысідэнтамі ў Вашынгтоне ўсё няпроста – на чужыне шматлікія прымудрыліся перасварыцца па ідэалагічных і асабістых прычынах, але на гэтым тыдні ўсё жа выйшлі разам на дэманстрацыі пратэсту супраць іранскага рэжыму і млявай рэакцыі амерыканскай адміністрацыі на падзеі ў Іране, піша вядомая ізраільская журналістка Наталля Мазгавая ў сваім блогу.

«Мне здаецца, у Барака Абамы сур'ёзная праблема з Іранам», кажа Амір Абас Фахравар, адзін з лідэраў студэнцкіх дэманстрацый у Тэгеране 1999-га годы, які атрымаў пасля пяці год па турмах палітычнае сховішча ў ЗША. «Адзін з ягоных дарадчыкаў па Іране – вялікі прыяцель лабістаў Ісламскай рэспублікі, можа, ён і падштурхоўвае Абаму да няправільных рашэнняў. Сваім нежаданнем умешвацца ён легітымізуе гэты рэжым і вынікі гэтых выбараў, прызнаных усім светам фальсіфікаванымі. Ён рассылае іранскім дыпламатам запрашэнні на ўрачыстасці Дня Незалежнасці 4 ліпеня. (Прэс-сакратар Дзярждэпартамента ЗША пацвердзіў сёння, што Амерыка не намерваецца ануляваць запрашэнні ў сувязі з вынікамі выбараў). Ён атрымае ў гэтай сувязі шмат дэманстрацый пратэсту. Лепшае, што ён мог зрабіць – гэта ўзяць прыклад з лідэраў кшталту Нікаля Сарказі. Абама не можа паводзіць сябе, як быццам нічога не адбылося, як іншы назіральнік. Гэта не футбольны матч – людзі гінуць там на вуліцах. Гэты рэжым ізаляваны ад усяго свету, у іх няма ні ўнутранай, ні знешняй легітымізацыі. Іран ужо не будзе такім, як раней».

Фахравар збег у Амерыку адзін, уся ягоная сям'я засталася ў Тэгеране. «Мае браты і сёстры кожны дзень там, на вуліцах», кажа ён. «Я ведаю, на што здольны гэты рэжым – я сам правёў 8 месяцаў у адзіночным зняволенні, мяне білі і катавалі. Я рэальна хвалююся за іх, але яны шчаслівыя. Мой малодшы брат прыходзіць дадому скрываўленым кожны дзень, але шэпча мне па тэлефоне: «Я рад, таму што гэта вялікі момант для мяне і для ўсяго іранскага народа. Нарэшце нешта адбываецца ў гэтай краіне».

Ён спадзяецца, што дэманстранты здолеюць пратрымацца яшчэ тыдзень. «Гэта зусім не тое ж самае, што было ў часы студэнцкіх дэманстрацый. Зараз людзей куды больш, Іран блізкі да рэвалюцыі ў блогасферы – у нас ужо мільёны блогераў. Гэта першая рэвалюцыя такога маштабу, арганізаваная праз Інтэрнэт. Маладыя іранцы ўжо не спыняцца – гэта можа быць іх апошнім шанцам стаць часткай вольнага свету. На працягу 30 год апазіцыя спрабавала пераканаць людзей выйсці на вуліцы, але людзі нам не верылі і баяліся. А цяпер, калі ўсе праблемы рэжыма вылезлі вонкі, яны набраліся адвагі зрабіць гэта. І цяпер нарэшце яны могуць дыхаць вольна. Ахмадзінежаду і Хаменеі не атрымаецца пакараць усіх гэтых людзей. Але зразумела, што за свабоду прыходзіцца плаціць».

Абаме, кажа ён, няма чаго турбавацца з нагоды таго, што ў выпадку яго больш жорсткай рэакцыі Іран абвінаваціць ЗША ва ўмяшанні ў яго ўнутраную палітыку. «Гэта ўсё роўна ўжо адбылося – аб гэтым ужо пісалі іранскія газеты, незалежна ад таго, што робіць амерыканскі ўрад. Нават мне на адным з урадавых сайтаў ужо незаслужана прыпісалі арганізацыю пратэстаў з дапамогай майго лэптопа з Вашынгтона. Мяне гэта, вядома, усцешыла. Натуральна, гэтаму рэжыму няма справы да таго, што аб ім кажуць або думаюць. Але дэманстрантам важна бачыць падтрымку свету – гэта дае ім надзею».

Калі рэжым упадзе, кажа Фахравар, ён абавязкова вернецца ў Іран «каб выкарыстаць досвед, які я набыў тут, каб зрабіць нашу краіну зноў выдатнай».

Лілі Мазахеры, вядомая адвакат і праваабаронца іранскага паходжання, якая прадстаўляла шматлікіх іранскіх дысідэнтаў, наладжаная больш песімістычна.

«Зусім не факт, што цяперашнія пратэсты прывядуць да змены рэжыму», кажа яна. «Заўсёды ёсць шанец, што кансерватарам атрымаецца замоўкнуць апазіцыю і ўвесці яшчэ больш жорсткія абмежаванні грамадзянскіх свабод, павялічыць колькасць смяротных пакаранняў, каб іншым непанадна было. Нажаль, гэта нерэальна – чакаць рэвалюцыйных змен без кровапраліцця».

Мазахеры гадамі займалася абаронай правоў іранскіх жанчын, і ёй зусім не дзіўна бачыць жанчын у авангардзе пратэсту.

«Было бы памылкай сказаць, што гэта адбылося толькі зараз», кажа яны. «Іранскіх жанчын заўсёды клікалі «шыр зан», «ільвіцамі» - і зараз свет бачыць, чаму яны годныя гэтай мянушкі. Яны заўсёды былі ў першых шэрагах тых, хто патрабаваў перамен. У апошнія гады рух за правы жанчын былў адной з найбольш арганізаваных палітычных груп у Іране. Іранскім феміністкам атрымалася блакаваць некалькі законапраектаў, падтрыманых Ахмедзініджадам – да прыкладу, законапраект аб умацаванні палігаміі».

«Я падтрымліваю кантакт з тамтэйшымі жанчынамі штодня, і іхнія пасланні выклікаюць адначасова трывогу і захапленне. Журналісткі, актывісткі кажуць, што ўлады адсочваюць кожны іх крок і ўсе іх перапіскі. І нараўне са згадваннямі пагрозаў яны пішуць, што іх не запалохаюць. Некаторыя з іх ахвяравалі свабодай - іх, як і шматлікіх іншых нязгодных, саджаюць у сумна вядомую Тэгеранскую турму Эвін. Тых, каго арыштоўваюць, ізалююць ад сем'яў, ім не дачакацца нармальнай адвакацкай абароны. Іх катуюць, збіваюць, здзекуюцца. Тыя, каго не паспелі арыштаваць, падвяргаюцца пагрозам і гвалту з боку міліцый. Я асцерагаюся за іх дабрабыт, і ўсё больш за іхнія жыцці».

На выбарах Мазахеры галасавала за Абаму і з'яўляецца ягонай заўзятай прыхільніцай, але ў адносінах Ірана, лічыць яна, амерыканскі прэзідэнт дапусціў памылку.

«Яго крытыкуюць за гэта не толькі рэспубліканцы», кажа яна. «Я перакананая, што ягоная стратэгія па стаўленні да Ірана не рэалістычная і неканструктыўная. Заявіўшы аб сваёй гатовасці весці перамовы з Іранам з нагоды ягонай ядзернай праграмы, Обама апынуўся ў незайздросным становішчы патэнцыйнага дыялогу з прэзідэнтам, які апынуўся ў сваім крэсле ў выніку відавочнай фальсіфікацыі».

Да яе далучаецца яшчэ адна актывістка абшчыны палітычных уцекачоў з Ірана, Банафшэ Занд-Баназі. «Ці выявіць гэты рэжым гнуткасць? Можа, яны заадно адмовяцца падтрымліваць Хамас і Хізбалу?» задае яна рытарычныя пытанні. «Гэты рэжым ніколі не пойдзе на саступкі».