Кіраўнік радыё «Свабода»: Легалізацыя рэжыма — гэта горшае, што мы можам зрабіць

Падчас прыезду ў Менск кіраўніку радыё «Свабода» было адмоўлена ў аўдыенцыі з Аляксандрам Лукашэнкай.

Аўтарытарныя рэжымы выглядаюць стабільнымі, але такімі не з'яўляюцца, таму што ў іх аснове — страх, праца паліцыі і абмежаванні, а не рэальная падтрымка, заявіў у інтэрв'ю БелаПАН кіраўнік амерыканскай радыёстанцыі.

Гедмін ацаніў сітуацыю ў Беларусі і ролю ЕЗ і ЗША у яе дэмакратызацыі. Ён таксама мае намер звярнуцца да беларускага кіраўніка з просьбай прызначыць дату аўдыенцыі.

— Спадар Гедмін, вы ўпершыню ў Беларусі — і ўпершыню ў Менску кіраўнік «Радыё Свабода». Пра што кажа ваш візіт?

— Аб дыялогу, аб нашых абавязаннях і адданасці народу Беларусі. Яго значэнне для беларускіх улад — гэта іншае пытанне. Так, мне выдалі візу, але адмовілі ў сустрэчы з Аляксандрам Лукашэнкай і кіраўніком МЗС Беларусі. Але мы спадзяемся, што і гэтыя сустрэчы адбудуцца.

— «Радыё Свабода» вяшчае на 30 краін, у тым ліку Іран і Ірак. Чаму застаецца неабходнасць у беларускай службе?

— Нашая мэта — несці незалежную, дакладную і бесстароннюю інфармацыю і навіны ў краіны, якія церпяць пераходны перыяд і пакуль не маюць устоянай сістэмы вольных СМІ, або жа ў аўтарытарныя краіны, дзе такіх СМІ не хапае. Вам судзіць, да якой катэгорыі аднесці Беларусь. Аднак Еўразвяз, ЗША і праваабарончыя арганізацыі лічаць, што ў Беларусі недастаткова незалежнай прэсы і няма плюралізму. Таму ёсць мы.

— У радыё «Свабода» вялікі досвед падтрымкі дэмакратызацыі. Думаеце, ЕЗ і ЗША могуць зрабіць больш для свабоды прэсы ў Беларусі?

— Вядома. Ні ЕЗ, ні ЗША нічога Беларусі не дыктуюць і не навязваюць. Беларусы выбіраюць самі. Але нам не ўсё роўна, што гэта будзе за выбар, паколькі нашыя грамадствы заснаваныя на цалкам канкрэтных каштоўнасцях. Мы за Беларусь, дзе ёсць месца плюралізму, талерантнасці і павазе да разнастайнасці. Сёння ў Беларусі гэтага няма. Для пачатку ЕЗ і ЗША трэба даць выразна зразумець грамадзянам вашай краіны і ўраду, што для нас важныя і стабільнасць, і бяспека, і энергетыка, і эканоміка, але яны неаддзельныя ад пытанняў захавання права чалавека.

— Лічыце, Брусэль і ЗША робяць дастаткова?

— Не, я так не лічу. Вы кажаце — Брусэль, але нельга забываць, што ЕЗ — супольнасць краін, і ў кожнай сваё меркаванне. Тры тыдні таму я сустракаўся ў Вільнюсе з прэзідэнтам Літвы і быў проста здзіўлены, як шмат вашая краіна-суседка думае аб Беларусі і сітуацыі з правамі чалавека. Літоўцы ганарацца сваёй маладой дэмакратыяй і ўдзелам у ЕЗ і НАТА, і бачаць, што Беларусь — еўрапейская краіна, хоча быць ліберальней, прагрэсіўней, сучасней, але ўсё гэта тармозіць беларускі ўрад.

Новая адміністрацыя ЗША зараз становіцца на ногі і шукае свой шлях паміж «рэалпалітык» і каштоўнасцямі. Не выбірае паміж імі, але імкнецца змяшаць іх у дакладнай прапорцыі, спадзяюся, з дастатковым упорам на правы чалавека і дэмакратыю.

— …але пакуль не выяўляе вялікай цікавасці да краін Усходняй Еўропы, і да Беларусі ў прыватнасці.

— Так. Першым пытаннем на позве дня — сусветны фінансавы крызіс, пасля — вайна ў Афганістане і складаная сітуацыя ў Пакістане, потым — Іран, дзе цяперашні ўрад можа атрымаць доступ да ядзернай зброі. Але два дзесяцігоддзі таму ЗША заклікалі да стварэння Еўропы — адзінай і вольнай. Зараз мы на палове дарогі: Польшча, Венгрыя, Чэхія, Балтыка, дасягнуўшы дзіўнага прагрэсу, сталі часткай ЕЗ. Народы павінныя выбіраць самастойна, але ў іх павінная быць Свабода выбару. У Менску выдатны сонечны дзень, шмат моладзі, руху… Я не веру, што калі даць беларусам выбар, яны скажуць: мы хочам дыктатуру, дзяржрэгуляванне эканомікі, меней магчымасцяў і дзяржманаполію на СМІ…

— Усё ў руках беларусаў?

— Лёс краіны, вядома. І беларусы вырашаюць, ці папрасіць дапамогі ў ЕЗ і ЗША, і якога кшталту.

— А яны просяць? Народ або ўрад?

— Тут можна вярнуцца да таго, з чаго мы пачалі. Не адразу, але ўлады далі мне магчымасць прыехаць у Менск. Гэта першы крок — вельмі сціплы, але крок. ЗША варта было б весці з Беларуссю два дыялогі. Па-першае, даць зразумець уладам, што мы ні ў якім разе не знімем з позвы дня захаванне правоў чалавека і свабоду СМІ. А па-другое, з чым паспяхова спраўляюцца асобныя краіны Еўропы, — трэба рабіць усё магчымае, каб развіваць адносіны з беларусамі. Праз абмены, адукацыйныя праграмы, кантакты ў сферы мастацтва, навукі, літаратуры, музыкі — усё, што звяжа амерыканскае грамадства з шырокімі пластамі беларускага насельніцтва.

Выбіраючы паміж ізаляцыяй і ўзаемадзеяннем з Беларуссю, я за другое. Але калі намаганні ЕЗ і ЗША прывядуць толькі да падтрымкі бізнэсу і легалізацыі рэжыму, гэта горшае, што мы можам зрабіць. Узаемадзеянне — гэтае адкрыццё грамадства і ціск на супернікаў свабоды прэсы, правоў чалавека і свабоды няўрадавых арганізацый. Так мы павінныя і можам працаваць.

— У ЗША і Брусэля ёсць для гэтага прылады?

— Нават некалькі. ЗША захоўваюць і пераглядаюць санкцыі ў адносінах асобных беларускіх кампаній. Палітыка павінная быць пакрокавай. Трэба паказаць, што з нашага боку будуць крокі ў адказ на прыкметы рэальнай лібералізацыі, палітычнай і эканамічнай. З боку ЕЗ… Калі ў самой Беларусі ідуць дыскусіі аб будучыні адносінаў з аб'яднанай Еўропай, акно магчымасцяў для краіны павіннае быць адчыненае. Няхай яна на працягу года не стане сябрам ЕЗ. Але хто скажа, што будзе праз дзесяць год?

— Пры якіх умовах беларуская служба «Радыё Свабода» можа спыніць вяшчанне?

— У нас няма канкрэтных умоваў. Як паказвае досвед апошніх 20 год, галоўнае — прызнаныя міжнароднай супольнасцю выбары, Свабода прэсы і сходаў і магчымасці для працы няўрадавых арганізацый. Служба спыняе вяшчанне, калі ў нас няма неабходнасці. Калі ў Беларусі будзе плюралізм, хто стане слухаць нейкае радыё са штаб-кватэрай у Празе?

— Вы правялі ў Менску два дні. Думаеце, у бліжэйшыя год дзесяць усё так і будзе?

— Я — амерыканец, а значыць, наіўна і паталагічна аптымістычны. Гісторыя вучыць нас, што аўтарытарныя рэжымы... давайце называць рэчы сваімі імёнамі, рэжым у Беларусі не дэмакратычны… Яны выглядаюць стабільнымі, але такімі не з'яўляюцца, таму што ў іх аснове — страх, праца паліцыі і абмежаванні, а не рэальная падтрымка.

Праз дзесяць год? У 1989 годзе, — хай гэты і іншы час, і іншы кантэкст, і іншая краіна, — ва Ўсходняй Германіі, нягледзячы на моцную ўладу і разрозненую апазіцыю, камунізм скончыўся, хоць у гэтую магчымасць ніхто не верыў. Я не кажу, што змены ў Беларусі будуць радыкальныя і хуткія, не. Але хто ведае?

Джэф Гедмін падчас наведвання Курапатаў 21 мая. Экскурсію праводзіць навуковы кіраўнік мемарыяла Мая Кляшторная

Джэф Гедмін ускладае кветкі да крыжа «Пакутнікам Беларусі»