Як катуюць жанчын у беларускіх турмах

Галоўная рэдактарка сайта Charter97.org заклікае ЕЗ узмацніць санкцыі супраць рэжыму Лукашэнкі.

Галоўная рэдактарка сайта Charter97.org Наталля Радзіна выступіла на пасяджэнні Камітэта Еўрапарламента ў правах жанчын і Дэлегацыі ў сувязях ЕП з Беларуссю. Журналістка расказала, як у беларускіх турмах катуюць жанчын-палітвязняў. Падаем тэкст выступу:

- Я прайшла праз катаванні ў турме беларускага КДБ пасля прэзідэнцкіх выбараў 2010 года. Тады таксама былі сфальсіфікаваныя іх вынікі, і на апазіцыю абрынуліся масавыя рэпрэсіі. Але маштаб беззаконня, якое адбываецца ў Беларусі пасля прэзідэнцкіх выбараў 2020 года, не параўнальны ні з чым. Злачынствы, якія чыняцца сёння рэжымам Лукашэнкі супраць палітвязняў, жахлівыя.

У турмах тысячы палітвязняў, мы нават не ведаем колькі дакладна. З розных ацэнак, ад 8 да 10 тысяч. Больш за тры гады амаль штодня адбываюцца арышты, людзі баяцца звяртацца да праваабаронцаў і журналістаў, праца якіх унутры краіны немагчымая. За апошні год нам стала вядома аб гібелі ўжо сямі чалавек у зняволенні: праз ненаданне медыцынскай дапамогі, катаванняў і самагубстваў.

Колькі сярод палітвязняў жанчын сказаць складана. Вядомыя імёны блізу 200 чалавек.

Кажу, зыходзячы са свайго досведу: жанчына заўсёды больш уразлівая ў турме. І з натуральных фізіялагічных прычын, і псіхалагічна. Ведаючы гэта, у турмах іх катуюць асабліва вытанчана. Мэта - прынізіць, растаптаць годнасць, зламаць волю.

Мяркуйце самі. У турме КДБ мяне пазбаўлялі прадметаў гігіены, магчымасці хадзіць у прыбіральню, прымушалі ў холадзе спаць на падлозе, трымалі ў поўнай ізаляцыі, пагражалі стварыць умовы, каб у мяне ніколі не было дзяцей.

У турме на Акрэсціна ў 2020 годзе ўмовы ў жанчын былі яшчэ страшнейшыя: іх трымалі ў душных і перапоўненых камерах без прыбіральні, мыла, гігіенічных пракладак, туалетнай паперы, ежы і нават вады. Вось сведчанне адной з былых палітычных зняволеных: “У чатырохмясцовай камеры без прыбіральні і вады разам са мной знаходзілася 36 жанчын. Ахоўнікі прымушалі нас раздзявацца дагала, проста каб пазабаўляцца”.

У справаздачы, падрыхтаванай Управай Вярхоўнага камісарыята правоў чалавека ААН (УВКПЧ), пацвярджаюцца факты згвалтавання затрыманых і выкарыстання іншых формаў сэксуальнага і гендарнага гвалту ў дачыненні як да мужчын, так і да жанчын.

Праз што праходзяць жанчыны ў беларускіх турмах зараз? Мы ведаем толькі частку інфармацыі, паколькі вязняў сумлення трымаюць часта ў поўнай ізаляцыі. Такія-сякія звесткі ўдаецца даведацца з рэдкіх лістоў або сустрэч з адвакатамі. Але адвакаты, трэба сказаць, сёння запалоханыя рэпрэсіямі, ці не маюць доступу да падабаронных, ці хаваюць рэальную інфармацыю аб іх сітуацыі.

Актывістка грамадзянскай кампаніі “Еўрапейская Беларусь” Паліна Шарэнда-Панасюк 9 кастрычніка 2023 года трэцім разам была асуджаная і прысуджаная да турэмнага зняволення. Сёння ў Беларусі такая практыка: каб не вызваляць палітвязня, калі заканчваецца тэрмін, яго зноў судзяць паводле сфабрыкаваных абвінавачванняў.

Паліну трымалі ў калоніі № 24 у Зарэччы для жанчын-рэцыдывістак, вядомай цяжкімі ўмовамі ўтрымання. За няпоўны год Паліна Шарэнда-Панасюк правяла больш за 200 дзён у штрафным ізалятары, яшчэ на шэсць месяцаў яе адпраўлялі ў памяшканне камернага тыпу.

Што такое штрафным ізалятар? Я мушу вам растлумачыць. Штрафны ізалятар - гэта каменны мяшок без акна, свежага паветра, дзе ў палітвязня адбіраюць усе рэчы. Ён застаецца ў робе з тонкай тканіны. З рэчаў яму дазваляецца браць у штрафны ізалятар толькі зубную шчотку, мыла і ручнік.

Нават зубы даводзіцца чысціць мылам. Няма ракавіны з вадой, прыбіральні, 1-2 разы на дзень выводзяць для гігіенічных працэдур. Жанчынам не перадаюць ніякія неабходныя прадметы гігіены. Забаронены кнігі, папера, асадка.

Мы ведаем, што некаторыя зняволеныя там проста едуць зглузду. Нават мужчыны часта не вытрымліваюць у штрафным ізалятары больш за 10 дзён. Яны кажуць, што гэта невыносна цяжкае выпрабаванне. Паліна правяла там 200 дзён! Пры росце 170 см жанчына важыла 47 кілаграм.

Падчас правакацыі, зладжанай адміністрацыяй калоніі, Паліну збілі сукамерніцы. У яе паталогія пячонкі, праз пераахаладжэнне з'явіліся болі ў спіне, хрыбце, падае зрок. Але медыцынскую дапамогу ёй не надаюць, перадача лекаў таксама забароненая.

Вікторыя Кульша, адміністратарка тэлеграм-канала "Кіроўцы-97". Асуджаная на 4 гады і 6 месяцаў калоніі. Таксама ўтрымліваецца ў калоніі № 24 у Зарэччы для жанчын-рэцыдывістак.

З інфармацыі праваабаронцаў, супрацоўнікі калоніі выкарыстоўвалі супраць Вікторыі псіхалагічны і фізічны ціск. Адзін з наглядчыкаў душыў Вікторыю локцем, стоячы ззаду, а таксама цягаў яе па камеры. Акрамя гэтага, яе часта абражалі і зневажалі.

Жанчына некалькі разоў трымала галадоўкі на знак пратэсту супраць жахлівых умоў. З-за гэтага ў яе двойчы здараўся сардэчны прыступ.

За паўгода ў Рэчыцкай калоніі Вікторыя адбыла мінімум 92 дні ў штрафным ізалятары, а потым яе змясцілі ў памяшканне камернага тыпу на шэсць месяцаў. Стан здароўя Вікторыі моцна пагоршыўся: яна схуднела да 57 кілаграмаў, мае паніжаны гемаглабін і тахікардыю.

62-гадовая пенсіянерка Галіна Дзербыш прысуджаная да 20 гадоў турмы паводле фальшывых абвінавачанняў ў «тэрарызме». У яе інваліднасць другой групы, анкалагічнае захворванне і праблемы з сэрцам. Дзеці баяцца, што гэты тэрмін для яе пажыццёвы і з турмы яна ўжо не выйдзе жывой...

Журналістка Ксенія Луцкіна, асуджаная на 8 гадоў. У Ксеніі рак галаўнога мозгу. Стан яе здароўя значна пагоршыўся: павялічваецца пухліна галаўнога мозгу, ад чаго яна рэгулярна прымае моцнадзейныя лекі. Таксама ў жанчыны абвастрылася бранхіяльная астма.

Марыя Калеснікава, кіраўніца выбарчага штаба Віктара Бабарыка. Асуджаная на 11 гадоў калоніі. 28 лістапада 2022 года Марыю даставілі ў хірургічнае аддзяленне гомельскай лякарні хуткай дапамогі з дыягназам прабадная язва і перытаніт і прааперавалі. Праз некалькі дзён палітычную зняволеную перавялі назад у калонію, у медыцынскі стацыянар. Вядома, што шпіталізацыі папярэднічала непрапарцыйна жорсткае абыходжанне ў штрафным ізалятары. У лютым 2023 года з ёю знікла сувязь. Пра лёс палітычнай зняволенай нічога не вядома восем месяцаў.

Алена Лазарчык, актывістка "Еўрапейскай Беларусі", асуджаная на 8 гадоў калоніі. Неаднаразова змяшчалася ў карцар, нягледзячы на праблемы са здароўем. У кастрычніку стала вядома, што яе пазбавілі харчовых перадач. Ёй забаронены сустрэчы з адвакатам, не прыходзяць лісты. Што зараз адбываецца з Аленай, у якім яна стане - невядома.

66-гадовая пенсіянерка Алена Гнаўк, асуджаная на 4 гады і 6 месяцаў калоніі. Ёй таксама неправамерна працягнулі тэрмін на год. Таксама трымалі ў цяжкіх умовах ПКТ (памяшканні камернага тыпу), пазбавілі амаль усіх перадач, званкоў і спатканняў. Вядома, што ў жанчыны пагоршылася здароўе: трасуцца рукі, моцна схуднела. На знак пратэсту трымала галадоўку.

Аксана Зарэцкая, сябра Каардынацыйнай рады апазіцыі, асуджаная на 1,5 гады калоніі. З інфармацыі праваабаронцаў, Аксана пасля абвяшчэння прысуду адчула сябе дрэнна, яе шпіталізавалі. Як мінімум тры дні жанчына правяла ў коме, а праз нейкі час яе вярнулі ў следчы ізалятар. Лекары ізалятара не надавалі належнай медыцынскай дапамогі Зарэцкай, нават не прымалі валяр'янку для яе ў перадачах ад родных.

Вольга Маёрава, палітычная актывістка, 57 гадоў, прысуджаная да 20 гадоў зняволення. Неаднаразова ўтрымлівалася ў катавальных умовах карцара, хворая на цукровы дыябет.

Ірына Мельхер, пенсіянерка 68 гадоў. Асуджаная на 17 гадоў калоніі агульнага рэжыму. Яшчэ ў СІЗА КДБ жанчына перанесла гіпертанічны крыз.

Наталля Таран, 75 гадоў. Асуджаная на 3,5 гады за “абразу” Лукашэнкі. Вядома, што жанчына пакутуе ад шэрагу хранічных захворванняў.

Вольга Залатар, маці пяцярых дзяцей. Асуджаная на 4 гады калоніі.

Яе пазбавілі перадач і доўгатэрміновых спатканняў, скарацілі колькасць званкоў родным.

Аліна Забаштанская, атрымала 2 гады калоніі за каментары ў TikTok, якія расцанілі як "абразу Лукашэнкі". КДБ унёс палітычную зняволеную ў "тэрарыстычны спіс". Вядома, што ў Аліны эпілепсія.

Антаніна Канавалава, асуджаная на 5 гадоў і 6 месяцаў за ўдзел у пратэстах. Асуджаны і ейны муж - Сяргей Ярашэвіч. Двое дзяцей з бабуляй былі вымушаныя з'ехаць у Польшчу. Страчвае зрок, атрымала інваліднасць 3 групы.

Журналістка Ірына Леўшына, дырэктарка інфармацыйнага агенцтва БелаПАН, асуджаная на 4 гады калоніі нібыта за "стварэнне экстрэмісцкага фармавання або ўдзел у ім". Ірыне 58 гадоў, пра яе амаль няма ніякай інфармацыі.

Журналістка Кацярына Андрэева, прысуджаная да 8 гадоў і 3 месяцаў калоніі за "здраду дзяржаве". Пагоршыўся зрок, слых, пастаянныя прыступы алергіі.

Палітолаг Валерыя Касцюгова, асуджана на 10 гадоў калоніі за "змову з мэтай захопу ўлады". Працуе на швейнай вытворчасці. Пазбаўленая званкоў і сустрэч за ўключэнне ў спіс “тэрарыстаў”.

Марына Золатава, галоўная рэдактарка партала tut.by, прысуджаная да 12 гадоў зняволення. Проста за тое, што працавала журналісткай.

Журналістка Ларыса Шчыракова прысуджаная да 3,5 гадоў турмы. Пасля арышту яе сына проста са школы забралі ў прытулак. Праз паўгода ў палітычнай зняволенай журналісткі памерла маці. Ларысу не адпусцілі на пахаванне.

Дар'я Лосік, жонка асуджанага блогера Ігара Лосіка. Прысуджаная да двух гадоў калоніі толькі за тое, што змагалася за свайго мужа і дала інтэрв'ю незалежным СМІ. Двухгадовае дзіця засталося без бацькоў.

Праваабаронца Наста Лойка асуджаная на 7 гадоў калоніі за “распальванне варожасці”, хаця яна проста вяла маніторынг парушэнняў правоў чалавека. Пасля затрымання яе білі электрашокерам і трымалі на марозе без адзення.

Праваабаронца Марфа Рабкова асуджаная на 15 гадоў. У турме Марфа некалькі разоў перахварэла на COVID, гэта, у тым ліку, адбілася і на запаленчых працэсах. Дзяўчына і адчувае праблемы з лімфавузламі і шчытападобнай залозай.

21-гадовую студэнтку Дануту Пярэдню асудзілі на 6,5 гады турмы толькі за тое, што яна 27 лютага 2022 года змясціла ў адзін з чатаў тэкст з крытыкай Пуціна і Лукашэнкі аб развязванні вайны ва Украіне.

Я абмежавана ў часе і таму змагла расказаць толькі малую частку таго жаху, які кожны дзень перажываюць беларускія палітвязні: як жанчыны, так і мужчыны.

Многія з іх перадаюць пры кожнай магчымасці адны і тыя ж словы: «Змагайцеся за нас. Ратуйце нас».

І мы павінны змагацца. Павінны ратаваць. Нелегітымны злачынны рэжым Лукашэнкі павінен панесці адказнасць за гэтыя злачынствы супраць чалавечнасці. Я заклікаю ўзмацніць санкцыйны ціск на дыктатуру. Уведзеныя абмежаванні супраць рэжыму - малаэфектыўныя і недастатковыя.

Калі кожны з нас зробіць усё магчымае, каб дапамагчы гэтым людзям, мы іх выратуем. Няхай кожнае наша дзеянне - кропля ў акіяне, але менавіта з кропель акіян і складаецца.