Паліна Шарэнда-Панасюк: Патрабаванні да рэжыму Лукашэнкі простыя

Як адчыніць дзверы беларускіх вязніц?

Былая палітзняволеная, актывістка грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» Паліна Шарэнда-Панасюк узнагароджаная чэшскай прэміяй «Гісторыі бясправя» («Příběhy bezpráví»). Былая вязыня сумлення стала лаўрэаткай узнагароды ў 2021 годзе, але атрымала яе толькі цяпер.

Сайт Charter97.org пагутарыў з лаўрэаткай прэстыжнай чэшскай прэміі.

— Паліна, раскажыце, як прайшла цырымонія ўзнагароджання?

— Чэшская прэмія «Гісторыя беззаконня», пра якую я даведалася пасля свайго вызвалення, прысуджаецца тым людзям, якія актыўна супраціўляліся камуністычнаму рэжыму ў Чэхаславакіі, займалі мужную пазіцыю і заслужылі за гэта павагу і прызнанне. Лаўрэатаў гэтай прэміі выбірае студэнцкае журы.

Перад гэтым яны праглядаюць матэрыялы пра чалавека. Яны шукаюць такіх людзей, герояў антыкамуністычнага супраціву. Гэта могуць быць людзі з нейкіх вёсак, якія не на слыху. Журы займаецца такой высакароднай працай, узгадвае герояў чэшскага народа. Скажам так, з дапамогай гэтай прэміі яны выказваюць сваю прызнанасць, удзячнасць новага маладога пакалення за магчымасць жыць у вольнай і дэмакратычнай Чэхіі.

З часоў распаду Савецкага Саюза мінула ўжо больш за 30 гадоў, і мы бачым, што тады дэмакратыя, здавалася, перамагла канчаткова, перамагла назаўсёды, што настане ўсеагульны мір і дабрабыт. Этого не адбылося, на жаль. Мы бачым, што праз тры дзесяцігоддзі ў Еўропе зноў падняла галаву дыктатура, зноў ідзе вайна, людзей забіваюць, збіваюць. У Беларусі знаходзяцца тысячы зняволеных. Гэта маштаб рэпрэсій, які смела можна параўнаць са сталінскімі.

Таму трэба аддаць належнае чэхам, выказаць ім вялікую ўдзячнасць за тое, што яны не замкнуліся толькі на сваёй краіне, толькі на мінулым, а глядзяць на сёння і ў будучыню, разумеюць, што з дыктатарамі, з несправядлівасцю трэба і далей змагацца. Прэмія — гэта ў тым ліку сігнал тым, хто змагаецца ў Беларусі, ва Украіне, пра тое, што яны не адны, свет сочыць за імі, перажывае, салідарны з імі ў іх барацьбе. Я вельмі ўдзячная Чэхіі за гэта.

Прэмія была прысуджаная мне ў 2021 годзе, цяпер ужо 2025 год. Тым не менш змагацца трэба так, каб урэшце выйсці з месцаў, дзе цябе ўтрымліваюць несправядліва, незаконна, і атрымаць гэтую ўзнагароду. Я са сцэны выказала надзею, што ўрэшце ўсе лаўрэаты гэтай прэміі з Беларусі, з Украіны атрымаюць узнагароду, будуць стаяць на сцэне, ім будуць апладзіраваць стоячы.

У сваім выступленні я згадала Вікторыю Кульшу, Вольгу Майораву, Алену Лазарчык, Алену Гнаўк. Лічу, іх подзвіг таксама заслугоўвае пашаны, павінен быць адзначаны.

Сама цырымонія прайшла вельмі ўрачыста, у кранальнай абстаноўцы. Сёлета гэта была цалкам жаночая прэмія, узнагароджваліся менавіта жанчыны, якія ахвяравалі сваім жыццём у імя ідэалаў свабоды. Як бы гэта пафасна ні гучала, але гэта сапраўды так, гэта праўда нашага жыцця. Я была вельмі рада пазнаёміцца з лаўрэаткамі гэтага года. Гэта ўжо вельмі сталага ўзросту жанчыны, якія прайшлі не менш цяжкі шлях, чым я, бо яны мелі справу з камуністычным рэжымам у 50–70-я гады, у час Пражскай вясны. Гэта эстафета пакаленняў.

— Падчас вашага зняволення вядомы чэшскі драматург, матэматык Рэнэ Левінскі запусціў цэлую кампанію ў вашу падтрымку. Ці дапамагала вам гэтая салідарнасць Чэхіі?

— Пра гэтую падтрымку, пра тое, што я з'яўляюся гераіняй іх п'ес, даведалася пасля вызвалення. І хоць наўпрост пра гэта не ведала ў той час, калі знаходзілася ў закладніцах, канечне, гэта адчувалася. Разумела, што ёсць падтрымка, што маё імя гучыць. Гэта салідарнасць адчувалася па той рэакцыі, якая была ў прадстаўнікоў рэжыму Лукашэнкі. Я ведала, што была падобная кампанія яшчэ пасля 2010 года, калі вядомыя брытанскія акцёры падтрымалі беларускіх палізняволеных, у прыватнасці, чыталі фрагменты іх лістоў.

Лічу, што гэтыя дакументальныя сведчанні вельмі важна пераносіць у візуальную форму, бо гэта можна пастаянна аднаўляць. Гэта паказваюць розныя людзі, розныя акцёры, такім чынам уздзейнічаючы на гледача. Вельмі рада, што мне ўдалося асабіста падзякаваць Рэнэ Левінскаму і яго калегам за тое, што яны зрабілі. Мы дамовіліся, што тэма барацьбы беларускіх палізняволеных, іх мужнасць і гераізм, тое, як яны нават у тых жахлівых умовах тэрору супрацьстаяць сістэме, адстойваюць свае ідэалы, дзеля якіх выйшлі ў 2020 годзе, атрымае працяг у выглядзе п'ес або нейкіх падзеяў у сферы культуры.

— Акрамя цырымоніі ўзнагароджання, у вас адбылася шэраг сустрэч у Чэхіі, з кім удалося сустрэцца, пагаварыць?

— Амаль з раніцы да вечара адбываліся сустрэчы, за што я таксама вельмі ўдзячная чэшскаму боку.

Быў прыём у Міністэрстве замежных спраў Чэхіі ў дырэктара Еўрапейскага дэпартамента Радэка Пеха, з якім мы пагаварылі і пра сітуацыю ў Беларусі, пра сітуацыю з палітычнымі зняволенымі і шляхі дапамогі ім, пра тое, што беларусаў нельга ўраўніваць у якіх-небудзь абмежаваннях з рускімі, бо беларусы — не роўна Лукашэнка, яны выступаюць супраць вайны з Украінай, за дэмакратыю, і таму трэба ў знешняй палітыцы Чэхіі гэта ўлічваць.

Падымаўся пытанне пра тое, каб беларускія палізняволеныя, якія просяць у Чэхіі міжнароднай абароны, атрымлівалі менавіта яе, а не нейкія працоўныя карткі і пасведчанні, як адбываецца цяпер. Яны з'яўляюцца ў першую чаргу палітычнымі ўцекачамі і маюць права прэтэндаваць на прытулак у Чэхіі, на міжнародную абарону.

Потым адбыўся цэлы шэраг сустрэч з прадстаўнікамі чэшскіх сродкаў масавай інфармацыі. Гэта былі журналісты чэшскага тэлебачання, канала «Horizont ČT24», часопіса «Týdeník Respekt». Мы гаварылі пра тое, што адбываецца ў Беларусі. Іх цікавіла мая пазіцыя адносна санкцыяў. Я выказалася адназначна, што санкцыі нельга здымаць. Адбылася здымка для праекта «Памяць народа» Марыны Долбушавай, якая працягвае традыцыі таварыства «Мемарыял» і фіксуе палітычныя рэпрэсіі.

Таксама была сустрэча з чэшскімі мастакамі і мастачкамі, якія ўдзельнічалі ў кампаніі «Свабоду Паліне».

— У вас заўсёды была жорсткая пазіцыя ў дачыненні да рэжыму Лукашэнкі. Сёння некаторыя кажуць, што з дыктатурай можна дамаўляцца. Ці змянілася ваша пазіцыя?

— Не. З чаго б ёй змяняцца. Я не бачу ніякіх зменаў у той палітыцы, якую рэжым праводзіць у Беларусі. Рэпрэсіі толькі нарастаюць.

Лукашэнка хоча, не робячы ніякіх саступак, застацца пры сваіх палацах, майбахах, боінгах, са світай лізаблюдаў і прыдушаным да зямлі народам, не хоча сесці на лаву падсудных і панесці пакаранне. Для мяне заўсёды прынцыпова, што тэрарыстам, якія захапілі людзей, ставяць ультыматум вызваліць закладнікаў, а не пытаюцца ў гэтых злачынцаў, ці не жорстка ім, ці не страшна ім сядзець у абложаным будынку.

Патрабаванні да рэжыму простыя. Гэта неадкладнае і безумоўнае вызваленне закладнікаў і мараторый на далейшыя рэпрэсіі. Замест гэтага ідзе таргоўля палітычнымі закладнікамі, і, больш за тое, на месца дзесяткаў вызваленых саджаюць сотні новых. Якія падставы, чаму павінны быць саступкі для дыктатуры ў выглядзе зняцця санкцыяў?

Для мяне людзі, якія дзесьці ў кулуарах абараняюць інтарэсы рэжыму, не прадстаўляюць дэмакратычны рух, яны з'яўляюцца лобістамі Лукашэнкі, адстойваюць яго інтарэсы, дапамагаюць гэтаму рэжыму ўтрымацца, не паступаючыся нічым, пакідаючы Беларусь ва ўладзе дыктатуры. Я хачу асабліва падкрэсліць, што як маё вызваленне, так і вызваленне маіх калегаў Яўгена Афнагеля, Андрэя Войніча, Максіма Вінярскага і дзесяткаў іншых адбылося толькі дзякуючы цвёрдай паслядоўнай пазіцыі, менавіта санкцыйнай пазіцыі, а не таму, што Лукашэнка падабрыў. Менавіта санкцыйны ціск адчыняе вароты турмаў.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]