Новы атамны энергаблок БелАЭС не вырашыць праблем, а стварыць новыя

Крэдытная нагрузка яшчэ больш вырасце.

Беларускія ўлады вырашылі пабудаваць трэці энергаблок на БелАЭС. Пры гэтым яны не адмаўляюцца ад ідэі ў будучыні ўзвесці яшчэ адзін атамны праект у Магілёўскай вобласці. Аднак цяперашняя выпрацоўка электраэнергіі поўнасцю пакрывае попыт, прычым у значнай ступені за кошт стымулявання росту спажывання электрычнасці, каб не ўтвараліся яе лішкі.

«Зеркало» запытала эксперта ў галіне энергетыкі, ці патрэбныя нам дадатковыя атамныя магутнасці. Таксама мы нагадваем пра два важныя аргументы, якія дазваляюць убачыць, што дадатковыя атамныя магутнасці могуць стаць хутчэй цяжарам, чым адказам на рэальныя патрэбы.

Ці трэба беларусам больш электраэнергіі?

«Па выніках нарады прынята рашэнне аб развіцці Астравецкай атамнай электрастанцыі, рэалізацыі другой чаргі — будаўніцтва трэцяга энергаблока, — паведаміў 14 лістапада віцэ-прэм’ер Віктар Каранкевіч. — І паралельна будзе арганізавана праца па даследаванні пляцовак на тэрыторыі Магілёўскай вобласці. Гэтыя дадатковыя пошукі будуць праводзіцца (на тэму таго. — Заўв. рэд.), дзе ў далейшым у ўмовах росту электраспажывання (калі ўзнікне неабходнасць і далей задавальняць рост электраспажывання за кошт атамнай энергетыкі) магчымы развіццё атамнай энергетыкі і менавіта ў Магілёўскім рэгіёне».

З яго слоў вынікае, што рашэнне аб стварэнні на БелАЭС трэцяга энергаблока ўжо прынята.

Зыходзячы з аб’ёму энергетычнага рынку, Беларусі не патрэбны яшчэ адзін блок АЭС, адзначыў спецыяліст аддзела энергетычнай бяспекі iSANS Яўген Макарчук. Раней, згодна з данымі за 2022 год, пры працы двух блокаў станцыі маглі ўтварацца лішкі электраэнергіі — у сярэднім каля 5% ад усяго аб’ёму выпрацоўкі. Але з таго часу ўлады актыўна стымулявалі павелічэнне спажывання электрычнасці, у тым ліку для ацяплення. Цяпер статыстыка па гэтым сектары ў значнай ступені схавана, аднак эксперт не выключае, што цяпер лішняй электраэнергіі няма. Тым не менш гэта зусім не азначае, што Беларусі патрэбны яшчэ адзін блок АЭС, бо атрымліваецца, што цяперашнія аб’ёмы выпрацоўкі электраэнергіі спраўляюцца нават з павялічаным попытам.

— Хутчэй за ўсё, мы толькі зараз выйшлі на нармальныя рэжымы працы з двума блокамі. Попыт на электраэнергію зараз расце ў асноўным за кошт рознага роду стымулаў. Субсідуецца спажыванне на электраацяпленне. Ёсць спецыяльныя тарыфы для майнінгу. То-бок мы плацім, каб спажыванне электраэнергіі павялічвалася. Калі зможам плаціць за гэта і далей, можа, запыт на электраэнергію і будзе расці. Але не зразумела, для чаго гэта робіцца, — каментуе Яўген Макарчук.

Як паведамлялі дзяржаўныя СМІ са спасылкай на Мінэнергетыкі, у 2024-м спажыванне электраэнергіі прадпрыемствамі і насельніцтвам склала 43,2 млрд кВт·г. Гэта на 5% больш, чым годам раней, і абсалютны рэкорд. Пры гэтым 40% попыту пакрывала АЭС.

Пасля будаўніцтва новага энергаблока выпрацоўка электраэнергіі перавысіць патрэбы ўнутранага рынку. Пры гэтым экспартаваць лішкі няма куды.

Станцыю пабудавалі, а залежнасць ад газу не знізілася

Беларускія чыноўнікі абяцалі, што праца двух энергаблокаў дазволіць замяшчаць штогод 4,5 млрд кубоў газу, зніжаючы залежнасць ад гэтага энергарэсурсу.

Аднак летась Беларусь імпартавала 17 млрд кубаметраў расійскага газу. У гэты час АЭС ужо працавала на поўную магутнасць. Пры гэтым у 2020 годзе краіна спажыла 18,766 млрд кубічных метраў, а ў 2021-м — 19 млрд. Такім чынам, зніжэнне спажывання газу адбылося ўсяго на 2 млрд кубоў, калі параўноўваць з 2021 годам, і яшчэ менш у параўнанні з 2020-м. Гэта значна больш сціплыя паказчыкі, чым абяцалі чыноўнікі.

Пры гэтым Лукашэнка ў верасні гэтага года заявіў, што наша краіна працягне закупляць у Расіі тыя ж аб’ёмы газу. Іншымі словамі, пра далейшае зніжэнне залежнасці ад гэтай сыравіны і ад яе адзінага пастаўшчыка гаворкі не ідзе. Што робіць некарэктнымі заявы дыктатара пра тое, што БелАЭС — гэта «спосаб забеспячэння суверэнітэту і незалежнасці».

Крэдытная нагрузка яшчэ больш вырасце

АЭС будавалі ў асноўным за кошт расійскага крэдыту. Паводле дамоўленасцей толькі дзясятую частку кошту праекта павінны былі аплаціць за кошт грошай беларусаў. Усяго на будаўніцтва БелАЭС выдзелілі 6,838 млрд долараў. З іх 5,36 млрд — гэта расійская пазыка.

Удакладнім, што гаворка ідзе менавіта пра саму станцыю, аднак на беларускі бюджэт ляглі вялікія выдаткі на стварэнне спадарожнай інфраструктуры, а таксама на ўзвядзенне рэзервовых магутнасцяў. Дакладна ацаніць гэтыя выдаткі, калі і магчыма, то даволі складана, бо многія рашэнні прымаюцца непразрыста і без справаздачнасці, а таксама таму, што частка ўкладанняў, напрыклад у дарогі, выкарыстоўваецца не толькі для патрэб АЭС.

Згодна з дамовамі, беларускія ўлады павінны былі пачаць плаціць па пазыцы праз паўгода пасля завяршэння будаўніцтва АЭС, а менавіта — пасля ўводу другога блока ў эксплуатацыю. Ён запрацаваў на поўную магутнасць 1 лістапада 2023 года. Адпаведна, 1 красавіка 2024-га павінны былі пачацца выплаты па асноўным доўгу. Афіцыйна ўлады не каментавалі гэтае пытанне, аднак у публічным доступе не было двухбаковых дакументаў, якімі б Мінску давалі адтэрміноўку па гэтых абавязаннях. Судзячы па даволі вялікіх сумах выплат па знешнім дзяржаўным доўгу, можна меркаваць, што наша краіна іх выплачвае.

Верагодна, у сувязі з гэтым абяцанага чыноўнікамі зніжэння тарыфаў на электраэнергію не адбылося.

Гэта доўгая падводка да таго, што беларусы цяпер па сутнасці плацяць не толькі за электраэнергію, якую вырабляе ў тым ліку і атамная станцыя, але таксама і за крэдыт, за кошт якога яе пабудавалі. А стварэнне новага энергаблока, хутчэй за ўсё, таксама будзе фінансавацца за кошт расійскага крэдыту. Ва ўсякім разе Лукашэнка неаднаразова наракаў, што Мінск так і не здолеў выкарыстаць усю суму, якую Масква першапачаткова была гатовая пазычыць на гэты праект (10,5 млрд долараў), — і спрабаваў прыдумаць, на што яшчэ можна пусціць гэтыя грошы. «За астатнія мы, у прынцыпе, два блокі можам пабудаваць», — заявіў Лукашэнка.

Такім чынам, новы энергаблок дадасць нагрузку на беларускі бюджэт, а значыць, і на падаткаплацельшчыкаў.

Абапіраючыся на папярэднія даследаванні, летась Яўген Макарчук прыйшоў да высновы, што сабекошт электраэнергіі, вырабленай на АЭС, складаў 6–6,3 цэнта за кВт·г. У 2023 годзе тарыфы на электраэнергію былі дзевяць цэнтаў за кВт·г. З улікам зніжэння цаны на прыродны газ да 128,5 долара за кубаметр, верагодна, што сабекошт генерацыі ў энергасістэме быў 3,8 цэнта, падлічыў эксперт у больш раннім артыкуле на isans.org. «Вытворчасць электраэнергіі па шэсць цэнтаў за кілават-гадзіну, у той час як на іншых станцыях можна вырабляць па 3,8, — гэта і ёсць «вельмі-вельмі выгадна», — іранізаваў эксперт у галіне энергетыкі.

— Мы бачым, што сённяшняя АЭС не акупляецца. Адпаведна, яна сама выплачваць крэдыт [які бралі на яе будаўніцтва] не зможа, — адзначаў тады эксперт, указваючы, што і другая АЭС — калі б яе вырашылі будаваць — таксама не здолела б з гэтым спраўляцца.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]