Траянскі конь

Палітыка Орбана падрывае адзінства ЕС.

За апошнія два гады Венгрыя пад кіраўніцтвам прэм’ер-міністра Віктара Орбана вядзе палітыку, якая супярэчыць агульнай санкцыйнай лініі Еўрапейскага саюза. Будапешт фактычна адкрыў лазейку для грамадзянаў Расіі, афармляючы ім від на жыхарства і дазволы на працу, нягледзячы на дзеючыя абмежаванні ЕС.

З 2022 года дзейнічае забарона на палёты расійскіх авіякампаній у паветранай прасторы ЕС, што само па сабе істотна ўскладніла паездкі расіянаў у Еўропу. Шэраг дзяржаў, што межуюць з Расіяй (уключаючы Польшчу, Эстонію, Латвію, Літву, Фінляндыю, Чэхію), увогуле закрылі ўезд турыстам з РФ, адмаўляючы ў новых візах і не ўпускаючы нават пры наяўнасці раней выдадзеных. Такія захады адлюстроўваюць агульнае імкненне Саюза мінімізаваць прысутнасць грамадзян краіны-агрэсара ў ЕС на перыяд вайны, матывуючыся і маральнымі, і контрразведвальнымі меркаваннямі. У кастрычніку 2025 года пачало дзейнічаць правіла, якое абавязвае расійскіх дыпламатаў загадзя паведамляць улады пра перамяшчэнні па тэрыторыі Шэнгенскай зоны. А ў лістападзе 2025 года Еўракамісія ўхваліла новыя жорсткія правілы выдачы віз. Адгэтуль расіянам фактычна спыненая выдача шматразовых шэнгенскіх віз.

На гэтым фоне асаблівае абурэнне Бруселя выклікала палітыка Венгрыі, якая, наадварот, пайшла на змякчэнне рэжыму для грамадзянаў Расіі ў 2024–2025 гадах. У ліпені 2024 года ўрад Орбана ціха пашырыў іміграцыйную праграму пад назвай «Нацыянальная працоўная карта» на восем краін па-за ЕС, у тым ліку Расію. Па гэтай схеме Венгрыя пачала ў спрашчаным парадку выдаваць двухгадовыя працоўныя візы з правам уезду, працаўладкавання без спецыяльных праверак бяспекі і пражывання разам з сем’ямі на тэрыторыі Венгрыі. Уладальнік «нацыянальнай карты» можа легальна працаваць у Венгрыі без праходжання дадатковага кантролю і нават не ўлічваецца ў афіцыйнай статыстыцы працоўных мігрантаў, бо фармальна не лічыцца гастарбайтарам. Тэрмін дзеяння такой карты — 2 гады з магчымасцю падаўжэння. Пры гэтым надалей гэты статус можа быць ператвораны ў пастаянны від на жыхарства ў ЕС. Інакш кажучы, праграма адкрывае для грамадзян Расіі канал фактычна свабоднага размяшчэння ў Еўропе на доўгатэрміновай аснове.

Будапешт матываваў гэтую ініцыятыву эканамічнымі прычынамі, заяўляючы, што краіне не стае рабочых рук і што частка прыцягнутых па спрашчанай схеме замежнікаў будзе занятая на будаўніцтве новай АЭС «Пакш-2». Венгерскія чыноўнікі настойваюць, што праграма не парушае правілаў. Нібыта расіяне ўсё адно павінны атрымаць шэнгенскую ўязную візу і прайсці стандартную праверку пры афармленні віду на жыхарства, як і любыя іншыя замежнікі. Тым не менш па сутнасці Венгрыя стварыла лазейку, якая дазваляе грамадзянам Расіі абыходзіць жорсткія абмежаванні, прынятыя іншымі краінамі ЕС. Калі дзяржавы, што межуюць з РФ, закрылі межы для расіянаў, баючыся пагроз, дык Венгрыя, наадварот, расчыніла дзверы — прычым зрабіла гэта акурат у той момант, калі краіна мела старшынства ў Савеце ЕС (другое паўгоддзе 2024 года).

Палітыка Віктара Орбана ў дачыненні да Расіі даўно выбіваецца з агульнай лініі Еўрапейскага саюза, але ва ўмовах вайны супраць Украіны яна ператварылася ў фактар унутранага расколу. Орбан — адзіны лідар ЕС, які захоўвае публічна цёплыя адносіны з Уладзімірам Пуціным і рэгулярна з ім сустракаецца, нягледзячы на міжнародную ізаляцыю Масквы. У ліпені 2024 года, адразу пасля таго як Венгрыя атрымала старшынства ў Савеце ЕС, Орбан дэманстратыўна паехаў у Маскву на сустрэчу з Пуціным пад выглядам пошуку мірнага ўрэгулявання. Еўрапейскія лідары падкрэслілі, што венгерскі прэм’ер не мае мандата гаварыць ад іх імя, а шэраг краін ЕС у знак пратэсту нават адмовіліся накіроўваць сваіх міністраў на нарады ў Будапешце ў межах старшынства Венгрыі, чым вымусілі пераносіць сустрэчы назад у Брусель. З пачатку вайны Орбан сістэматычна крытыкуе ключавыя рашэнні Бруселя — ад ваеннай дапамогі Украіне да санкцый супраць РФ. Ён не раз публічна называў санкцыйную палітыку ЕС «неэфектыўнай і шкоднай для самой Еўропы», выступаў супраць падаўжэння санкцый і патрабаваў выключэнняў для Венгрыі. Сапраўды, Будапешту ўдалося дамагчыся для сябе асаблівых умоваў: напрыклад, Венгрыя вызваленая ад эмбарга ЕС на расійскую нафту, працягвае атрымліваць трубаправодныя пастаўкі, а таксама заблакавала санкцыі ў ядзернай сферы, каб не пацярпеў яе кантракт з «Расатам» па АЭС. У снежні 2023 года Будапешт скарыстаўся правам вета, каб на некаторы час затрымаць чарговы транш калектыўнай фінансавай дапамогі Украіне, звязваючы сваю згоду з уласнымі патрабаваннямі.

У такіх умовах новы скандал з раздачай венгерскіх відаў на жыхарства расіянам успрымаецца як працяг дэструктыўнага курсу Будапешта. Крытыкі ўсё часцей называюць Орбана «траянскім канём» Масквы ўнутры ЕС — палітыкам, які, седзячы за адным сталом з заходнімі саюзнікамі, фактычна прасоўвае інтарэсы Крамля.

Сітуацыя вакол венгерскай міграцыйнай схемы для расіянаў у 2024–2025 гадах высвеціла небяспечны разлом у Еўрапейскім саюзе. Імкненне Будапешта праводзіць прарасійскую лінію стварае ўнутрыпалітычныя трэнні і аслабляе агульную пазіцыю Еўропы перад тварам агрэсіі. Венгрыя Орбана, па сутнасці, ставіць пад сумнеў прынцып еўрапейскага адзінства, на якім трымаецца ЕС, і дае Маскве падставу спадзявацца на раскол у лагеры заходніх апанентаў. Еўрапейскія інстытуты ўжо ясна далі зразумець, што не збіраюцца закрываць вочы на падобныя дэмаршы. Прагучалі намёкі і на прававыя меры, і на перагляд статусу Венгрыі ў Шэнгене. Пытанне ў тым, ці хопіць у ЕС інструментаў і палітычнай волі прыструніць непакорлівага чальца, не паглыбіўшы пры гэтым раскол.

Пятро Алешчук, доктар палітычных навук, прафесар КНУ імя Тараса Шаўчэнкі, спецыяльна для сайта Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]