Блогер «Шэры кот»: у 2020 годзе сілавікі баяліся, што СІЗА возьмуць штурмам

Запыт на змены ў Беларусі нікуды не знік.

Блогер Дзмітрый Казлоў («Шэры кот») стаў вядомы беларусам падчас парламенцкай кампаніі 2019 года і акцый пратэсту супраць інтэграцыі з Расіяй. Яго гарачыя стрымы тады глядзелі дзясяткі тысяч людзей.

10 чэрвеня 2020 года, яшчэ да «выбараў», блогера затрымалі разам з актывістамі грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь» і асудзілі на шэсць гадоў пазбаўлення волі.

11 верасня 2025 года яго разам з іншымі палітвязнямі выдварылі з Беларусі ў Літву.

Сайт Charter97.org пагаварыў з Дзмітрыем Казловым пра падзеі 2020 года, лукашэнкаўскую турму і пратэстны патэнцыял беларусаў:

— Я пачаў бачыць глебу для пратэстаў з «дармаедскіх» маршаў пачатку 2017 года. Ужо тады я зразумеў (уласна, чаму і пачаў весці відэаблог), што ў беларускім грамадстве нешта адбываецца. Адбыліся кардынальныя і неадваротныя змены, якія спыніць ужо немагчыма. Гэта адчулі ўсе. У прынцыпе, тады і нарадзілася беларуская палітычная блогасфера.

Мы падышлі да парламенцкай кампаніі, калі велізарная колькасць людзей вылучылася ў кандыдаты. Тады ж была тэма студэнцкіх пратэстаў: улада справакавала студэнтаў выйсці на вуліцы. Я ўбачыў, што грамадства пачало ўспрымаць кампанію не як магчымасць рэальна змяніць «парламент» (усе разумеюць, што гэты орган з 1996 года — чыстая дэкарацыя), а як трыбуну для данясення ідэй.

Можна было наўпрост камунікаваць з людзьмі, бачыць зрэз настрояў. Я хадзіў па кватэрах, збіраў подпісы, можна было адчуць атмасферу.

Пратэсты супраць інтэграцыі з Расіяй таксама прыемна здзівілі. Калі Павел Севярынец анансаваў у сябе ў Facebook ідэю гэтых пратэстаў, многія крытыкавалі яго, казалі: «Ты выйдзеш — і максімум збярэцца чалавек 50–100, гэта будзе выглядаць жаласна». Асабліва на Кастрычніцкай плошчы ў Мінску, якая сама па сабе велізарная. Але ўжо 7 снежня 2019 года на першы мітынг прыйшло больш людзей, чым хто-небудзь чакаў.

Эфект быў моцны: 8 снежня, затым 20–21 снежня людзей стала яшчэ больш — многія сотні. Усе дэмакратычныя сілы тады аб’ядналіся, стварылі аргкамітэт па арганізацыі акцый. Нават спрабавалі ўцягнуць БРСМ і дзяржаўныя структуры, каб паказаць бачнасць адзінства грамадства перад тварам велізарнай імперыі з Усходу. Але, як і чакалася, улады адмовіліся. Аднак гэтыя акцыі паказалі важны зрух: на мітынгі выйшаў зусім іншы электарат — людзі, якія раней ніколі не ўдзельнічалі ў пратэстах. Шмат моладзі, шмат новых твараў.

— Для многіх беларусаў 2020 год стаў часам надзеі і барацьбы. Вы тады ўжо знаходзіліся за кратамі і не маглі асабіста ўдзельнічаць у падзеях. Як вы перажывалі тое, што адбывалася ў краіне, знаходзячыся ў зняволенні? Што было для вас самым цяжкім, а што надавала сілы ў тыя дні?

— Так, абсалютна дакладна. Я толькі часткова заспеў на волі працэсы 2020 года — гэта былі акцыі па зборы подпісаў, якія праходзілі на Камароўцы. Я ўжо тады бачыў, што эфект ашаламляльны, мы ведалі, што ў Беларусі ёсць велізарны запыт на змены, што людзі будуць выходзіць. Мы гэта разумелі, добра адчувалі людзей, масу народу. З 11 раніцы да 7 вечара на Камароўскім рынку стаяла чарга, натоўп, працавалі 16 зборшчыкаў подпісаў за Святлану Ціханоўскую, і яны бесперапынна працавалі. Некаторыя людзі стаялі ў чарзе па 3–3,5 гадзіны.

Але потым мяне пасадзілі. Я не заспеў асноўныя падзеі — калі ўжо былі зарэгістраваныя кандыдаты, калі праходзілі мітынгі пасля прэзідэнцкай кампаніі. Пра гэта я толькі чуў. Але навіны тады даводзіліся даволі добра. У СІЗА на Валадарскага чуў, што адбывалася, чытаў пра гэта, хваляваўся, безумоўна. З 9 на 10 жніўня чуў нават шум сутыкненняў недалёка, і ў наступныя дні таксама здалёк, але было чутно, што адбывалася. Гэта нават візуальна адчувалася — па сілавіках, як яны бегалі ўзбузураныя, баяліся, што СІЗА маглі ўзяць штурмам.

Пазней сачыў за развіццём падзей, чакаў, што будзе адбывацца з краінай, што будзе з намі, як далей будзе развівацца справа. Бо мы былі ў падвешаным стане. Следства ішло, але мы ведалі, што нічога не здзейснілі, ніякіх злачынстваў. Вось гэта, дарэчы, і надавала сіл: я ведаў, што сяджу выключна за свае палітычныя перакананні. Таму ніякай віны ў мяне не было.

Сіл надавала падтрымка людзей: хай цэнзура і працавала, і не аддавалі трэцюю частку лістоў, усё роўна іх прыходзіла вельмі шмат. Аднойчы за дзень я атрымаў 42 лісты на Валадарцы. Гэта, канешне, неверагодна падтрымлівала. Напрыклад, прыходзіць ліст, а там напісана: «Ад вуліцы такой-то». І ў лісце 30 подпісаў розных людзей.

— Ваш працэс таксама праходзіў за зачыненымі дзвярыма. Адчувалася ці падтрымка? Была нейкая сувязь з сябрамі?

— Так, у судзе мы ўсе знаходзіліся ў адной клетцы. Суд праходзіў з 12 мая па 25 мая 2021 года. Нас усіх звозілі ў адну клетку, мы сустракаліся, спакойна размаўлялі, абменьваліся меркаваннямі, навінамі. Адвакаты прыходзілі, прыносілі інфармацыю. Там мы даведаліся, напрыклад, пра гібель Вітольда Ашурка, пра іншыя палітычныя падзеі, якія адбываліся ў той час.

Што адбывалася на судзе? Адбывалася камедыя, адбываўся фарс. Пракуроры, суддзі — выдатна разумеючы, што адбываецца, — выконвалі сваю брудную працу, злачынныя загады — фальсіфікавалі справу. Суддзі адхілілі абсалютна ўсе разумныя пярэчанні. З маіх відэаролікаў выдзіралі цытаты, я казаў: «Трэба разумець у кантэксце, давайце паглядзім крыху больш». А яны: «Не, дастаткова». Усё было сфальсіфікавана.

— Што аказалася самым вялікім выпрабаваннем за гады зняволення?

— Больш за ўсё хвалявала нявызначанасць. Ты не разумееш таго, што адбываецца. Калі чытаеш пра падзеі ўжо ў рэтраспектыве, як пра 2010–2011 гады, усё зразумела. Заднім розумам усё проста. Але калі жывеш — гісторыя яшчэ не адбылася, ты не разумееш, чаго чакаць далей.

З цягам часу ўсё больш закручвалі гайкі, менш інфармацыі даходзіла. З лістамі тое самае: паступова ўсё адсеклі. У выніку ўжо з лютага 2022 года я апынуўся фактычна ў поўнай ізаляцыі. Толькі адвакат раз на паўгода прыязджала. І яна ўжо баялася нешта расказваць. Што я мог пачуць у калоніі ад іншых, тое і ведаў.

Трымацца дапамагалі вера, усведамленне сваёй невінаватасці, тое, як змагаюцца беларусы. Калі быў «рэферэндум» 2022 года, я чуў пра выступы людзей. Потым — калі пачалася вайна. Затым чуў пра новыя крымінальныя справы: што кагосьці затрымалі ў 2023–2024 гадах. Значыць, актыўнасць ёсць. Не ўсё скончылася. Беларусаў проста сілай загналі і прымусілі маўчаць, але гэта не азначае, што ў іх няма меркавання і што яны адмовіліся ад запыту на змены.

— Як вы даведаліся пра пачатак вайны ва Украіне ў 2022 годзе, знаходзячыся ў турме?

— Пра пачатак вайны даведаўся проста па радыё. У калоніі працавалі розныя радыёканалы, тэлебачанне — канечне, прапаганда. Але тым не менш прагучала: «Пачалася ваенная аперацыя».

Пра магчымасць вайны гаварылі і раней. Але я не верыў, што Пуцін адважыцца на поўнамаштабную.

— Ваша «вызваленне» фактычна аказалася гвалтоўным выдварэннем за мяжу. Што для вас азначала апынуцца на свабодзе, але па-за радзімай?

— У поўнай меры назваць гэта вызваленнем я не магу. Свабода — гэта калі ты сам вырашаеш. А калі за цябе ўсё вырашылі, калі цябе сілай вывезлі і дэпартавалі ў іншую краіну, не пытаючы — хочаш ці не, на якіх умовах, — гэта не свабода.

Гэта, па сутнасці, здзелка работаргоўцаў: як перакупілі раба ў іншага. Хтосьці прапанаваў цану, выкупіў — і ўсё. ЗША паспрыялі нашаму вызваленню. Але выказваць падзякі, адчуваць сябе свабодным я не магу. Таму што рэжым пасадзіў новых людзей. За наша вызваленне заплацілі дарагою цаной. Гэта не жэст добрай волі.

— Што б вы хацелі сказаць беларусам сёння?

— Хачу беларусам сказаць, каб не адчайваліся. Літаральна некалькі дзён таму я правёў стрым у Вільні: у мяне ўсяго 115 падпісчыкаў, а паглядзелі 10 тысяч чалавек. Гэта кажа пра тое, што асноўны запыт ідзе з Беларусі.

Людзі глядзяць — значыць, чаго-небудзь чакаюць, беларусы яшчэ вераць. Думаю, што гэта абавязкова прывядзе да пазітыўных наступстваў.

Хацеў бы сказаць беларусам, як дзейнічаць: быць асцярожнымі, берагчы сябе. Бо рэжым Лукашэнкі лютуе. Як кажуць, самае цёмнае — перад світанкам. Яны спрабуюць максімальна запалохаць, задавіць любое меркаванне. Але людзі на гэта не вядуцца. Мы бачым — ні тыя, хто вызваляецца з турмаў, ні тыя, хто застаецца ў Беларусі, не зламаныя. Вельмі многія паводзяць сябе бадзёра, ігнаруючы рызыку. Часам занадта неасцярожна — але ўсё роўна гэта выклікае захапленне. Я веру ў нашых людзей.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]