ГУЛАГ залілі хлёркай, але ён вярнуўся

Затое героі як былі, так і засталіся.

Апошнім часам я чытаю толькі ГУЛАГ. Кнігі з успамінамі ацалелых, архіўныя дакументы «Несмяротнага барака» і «Мемарыяла», ацалелыя лісты. Чытаю, бо больш нічога не чытаецца. І з кожнай кнігай, кожным лістом, кожным запісаным аповедам усё больш разумею, што мы зноў тамака жа.

У савецкім Саратаве ў саракавыя гады, выяўляецца, была маленькая падпольная арганізацыя дзяцей - «Таварыства юных рэвалюцыянераў». Не, зразумела, што Лаўрэнцій Берыя штодня дакладваў Сталіну аб падпольных контррэвалюцыйных арганізацыях, а чэкісты начамі шылі справы і выбівалі прызнанні ў тым, чаго не было. Але ў гэтых дзяцей сапраўды было падполле. Гэта не з матэрыялаў справы, гэта з іх ужо дарослых успамінаў пасля лагераў.

Лідарам арганізацыі быў 13-гадовы Гелій Паўлаў. Усім астатнім - ад 11 да 14. Піянеры, лінейкі, «заўсёды гатовы!» у школе, а дома ўвечары - клятвы, абмеркаванні, выраб улётак. Праз паўстагоддзя яго паплечнік, а ў тыя часы таксама піянер-пяцікласнік Сігізмунд Шварц успамінаў, што ў іх былі статут і праграма: «У Праграме ўказвалася, што Сталін дапускае злачынствы ў стаўленні да камуністаў і інтэрнацыяналістаў, у наяўнасці адыход ад ленінскіх прынцыпаў кіраўніцтва. Адсюль задачы «АЮР»: 1. спыніць злачынствы і ўсякім спосабам прыбраць Сталіна І.В. 2. Дамагацца дэмакратызацыі ва ўсіх абласцях. Шляхі дасягнення гэтага: 1. Пашырэнне арганізацыі шляхам актыўнага ўключэння ў яе новых чальцоў.2. Атрымаць вышэйшую адукацыю. 3. Пастарацца заняць вышэйшыя пасады ва ўрадзе (хлопцы нават дзялілі «партфелі»)». Дзеці хацелі прыбраць Сталіна і зрабіць СССР дэмакратычнай краінай. Нічога не нагадвае?

Яны пісалі ўлёткі, наклейвалі іх у самых ажыўленых месцах горада і не разбягаліся, а назіралі. І падыходзілі да чытачоў, уступалі ў размову, спрабавалі тлумачыць, што Сталіна трэба прыбіраць. А яшчэ - падкідвалі ўлёткі ў аўтамабілі супрацоўнікаў НКУС і пакідалі перад кватэрамі партыйных работнікаў. Наіўныя адчайныя дзеці. Але яны пратрымаліся тры месяцы. Тры месяцы падпольнай дзіцячай барацьбы, тры месяцы дэманстратыўных паводзін, тры месяцы ўлётак і таемных сходаў - гэта па тых часах, мяркуйце, подзвіг Геракла. А калі хлопцаў арыштавалі, яны яшчэ спрабавалі агітаваць следчых НКУС уступаць у Таварыства юных рэвалюцыянераў. Рабяты атрымалі тэрміны ад чатырох да шасці гадоў (чацвёртакласніка Венедыкта Ягорава нават вызвалілі, залічыўшы час у СІЗА, бо куды падзець адзінаццацігадовага, які ледзь уступіў у піянеры, не ведалі нават энкавэдысты) і адправіліся ў дзіцячую працоўную калонію. А вось маці Гелія Паўлава была прысуджаная да васьмі гадоў лагераў, маці Сігізмунда Шварца - да трох гадоў. Маці пасадзілі за тое, што не данеслі на сваіх дзяцей.

Напэўна, гэта нашая набытая ўласцівасць: чытаючы пра сталінскія рэпрэсіі, мы адразу думаем пра сваіх рэпрэсаваных і знаходзім самую што ні на ёсць наўпроставую сувязь. Здавалася б, што можа звязваць саратаўскага школьніка саракавых Гелія Паўлава і нашых палітвязняў? Ды вельмі проста. Маму Гелія пасадзілі за роднасную сувязь. Маму Вольгі Такарчук, жонку Ігара Лосіка, сына Віктара Бабарыкі, маму Марыны Глазавай, жонку Максіма Сяргеенкі пасадзілі за тое ж самае. Маму Паўла Севярынца Таццяну, маму Ціхана Клюкача Іну затрымлівалі за тое самае. Сямейнік здрадніка радзімы - тое, пра што ў часы галоснасці з жахам чыталі і не маглі паверыць; тое, пра што маўчалі тыя, хто вярнуўся з лагераў, не жадаючы прычыняць пакуты дзецям і ўнукам; тое, што ўжо ніколі не павінна было вярнуцца, і ўсе гэта ведалі, - вось яно. Смярдзючае, якое паўстала з пекла, якое кішыць чарвякамі, гнілое - вось яно. Пахаванае з асінавым калом і свінцовай куляй, залітае вядром хлёркі - вось яно. Вярнулася.

Але мамы па-ранейшаму не даносяць на сваіх дзяцей і не здраджваюць ім. Ідуць услед за імі ў турмы і ганарацца сваімі дзецьмі. А дзеці, будзь ім 15 ці 50, па-ранейшаму супраціўляюцца. Дарэчы, сярод тых саратаўскіх дзетак быў будучы акадэмік Леў Пітаеўскі, суаўтар таго самага «Курса тэарэтычнай фізікі», па якім дагэтуль вучацца юныя фізікі ва ўсім свеце. Уяўляеце, якога прарыву ва ўсім - у навуцы, мастацтве, палітыцы, дзяржаўным будаўніцтве - змогуць дамагчыся тысячы нашых палітвязняў, калі выйдуць на волю? За будучыню краіны можам быць спакойныя. За мінулае - таксама: там былі лясныя браты, БНПД (Беларускі народны партызанскі рух) і саратаўскія школьнікі. Вось толькі з сучаснасцю яшчэ давядзецца пазмагацца.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]