Сусветны дзень свежага паветра

Яны вернуцца.

У азначэнні «Сусветны дзень свабоды прэсы» ключавое слова - зусім не «прэса», а «свабода». Для нашай краіны, у якой няма ні свабоды, ні прэсы, назва гэтага дня гучыць гэтак жа абстрактна, як кітайскае свята драконавых лодак: быццам і прыгожа, але якое дачыненне мае да нас?

Лодкі цмокаў, вядома, паплылі кудысьці ў кітайскія далячыні і наўрад ці калі-небудзь прыплывуць да нас у Свіслач або Бярэзіну. А вось пра дзень свабоды прэсы мы ўспамінаем кожны год, хаця і яна далёкая, як тыя лодкі. Але тут усё проста: у нашых турмах сядзяць дзясяткі журналістаў, для якіх свабода прэсы была паветрам. І калі ў краіне стала няма чым дыхаць, іх адправілі за краты: няхай памруць там ад удушша.

На днях адзін былы палітвязень адмовіўся размаўляць са мной для артыкула. Зразумейце, напісаў ён, мне так сорамна перад тымі, хто застаўся там; я адчуваю бяссілле і нікчэмнасць з-за таго, што выйшаў, а яны - не. Я яго цудоўна разумею. Мне таксама часам сорамна з-за таго, што мае калегі ў турме, а я на свабодзе і не магу ім дапамагчы. Але прынамсі памятаць пра іх, казаць пра іх, захапляцца імі, тым больш у дзень свабоды прэсы – гэта той мінімум, які я магу зрабіць для іх сёння.

Дзяніс Івашын, прысуджаны да 13 гадоў пазбаўлення волі за «здраду дзяржаве», пераведзены на турэмны рэжым. Бліскучы даследчык, дзякуючы якому мы даведаліся ў свой час, што пасля перамогі Майдана ва Украіне і расфармавання «Беркута» многія «беркутаўцы» ціха запаўзлі ў Беларусь і сталі амапаўцамі. А яшчэ менавіта Дзяніс Івашын першым забіў трывогу, сцвярджаючы, што ў Беларусь на вучэнні «Захад-2017» прыедзе зусім не дэклараваная колькасць расейскіх вайскоўцаў і тэхнікі, а значна больш. Так і было. Не сумняваюся: калі б Дзяніса не пасадзілі яшчэ ў 2021 годзе, сёння мы ведалі б аб удзеле Беларусі ў вайне супраць Украіны значна больш.

Дзяніс з Гародні, а Ларыса Шчыракова з Гомеля. Калі Дзяніс, як ніхто іншы, умеў працаваць са звесткамі і вёў расследаванні, не выходзячы з дому, то Ларыса на іншым канцы Беларусі ў гэты час кідалася, як электравенік, ад акцыі да акцыі. Калі нехта выходзіў на пікет – Шчыракова была там. Калі кагосьці судзілі - Ларыса імчалася туды. Яе ведалі ва ўсіх гомельскіх судах. А калі судзілі яе саму (дарэчы, больш за дваццаць разоў), Ларыса прыходзіла ў суд, павесіўшы на шыю кардонку з надпісам «Я – нячэсны журналіст», ці проста з пятлёй на шыі. У снежні 2022 года пятля зацягнулася, і зараз Ларыса ў гомельскай калоніі. Магчыма, зусім недалёка ад свайго дому.

Анджэй Пачобут, наадварот, далёка - у Наваполацку. Паўгода ў ПКТ, тры месяцы ў штрафным ізалятары. Магчыма, ён журналіст у зняволенні, які больш за ўсё раздражняе Лукашэнку. А як інакш: адзін прысуд Пачобуту - і памежны пераход Баброўнікі закрыты. Менавіта пра яго Лукашэнка ўвесь час нешта гаворыць: то абмяняць спрабуе, то, наадварот, адмаўляецца. То прапануе з'ехаць у Польшчу, то адпраўляе да яго на спатканне ў калонію Анжаліку Борыс. Словам, сам не ведае, чаго хоча. Затое Анджэй сапраўды ведае, чаго хоча. Той самай свабоды. Дзеля яе і сядзіць.

Я магу да бясконцасці ўспамінаць фантастычную працу Аляксандра Манцэвіча, які ўпарта працягваў займацца сваёй «Рэгіянальнай газетай», калі вакол усё было ўжо знішчана, і лік ішоў не на дні, а на гадзінны. Паспеў бы, з'ехаў бы, калі б захацеў. Не захацеў. Магу зноў нагадаць пра апошні стрым Каці Андрэевай з акцыі памяці Рамана Бандарэнкі, калі ў дзверы кватэры, з балкона якой Каця вяла той стрым, ужо стукалі, а яна заставалася ў эфіры. Магу згадаць вясёлыя і дзёрзкія здымкі Алеся Любенчука, заклік Ірыны Леўшынай за некалькі дзён да арышту да калег - «звяртайцеся па дапамогу, пакуль я на волі!», - і знятыя Андрэем Толчыным відэарэпартажы. І яшчэ шмат чаго - як збіраліся на акцыі, як ратавалі адзін аднаго і верылі, што так і будзем сустракацца, радавацца адзін аднаму і рабіць сваю справу, якая сапраўды для нас - паветра. І нашай агульнай фантазіі, няхай нават шматразова памножанай, не ставала на тое, каб уявіць сабе сённяшні дзень як рэальнасць.

Калі ўсе яны вернуцца, з імі ў Беларусь вернецца паветра.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org