Гісторыя кахання і супраціву

Рэпрэсіі спараджаюць герояў, а не страх.

Бясконца можна глядзець не толькі на агонь, ваду і Садама Хусэйна на лаве падсудных. Яшчэ можна бясконца глядзець на фатаграфіі Чарнобыльскага шляху-96.

У такі ж, як сёння, красавіцкі дзень, у гадавіну катастрофы на Чарнобыльскай АЭС, у цэнтр Менска выйшлі 50 тысяч чалавек. Адкуль гэтыя людзі даведаліся пра акцыю, я зараз ужо наўрад ці ўзгадаю. Цяпер, праз гады, я, сапраўды кажучы, і сама дзіўлюся: а адкуль мы даведваліся аб падрыхтоўцы акцый пратэсту ў адсутнасць сацыяльных сетак і тэлеграм-каналаў? Гэта ўжо потым, у пачатку нашага стагоддзя, пачалі з'яўляцца налепкі з датай, часам і месцам акцыі, якія можна было ўбачыць у ліфце роднага пад'езда, на прыпынку, на трамвайнай шыбе, на рэкламным шчыце ў метро - ды дзе заўгодна. Юныя «зубры» і маладафронтаўцы злавеснымі для сілавікоў ценямі раствараліся ў натоўпе, губляліся з поля зроку, зліваліся з пейзажам - і клеілі, і закідвалі паштовыя скрыні ўлёткамі, і ператваралі гарады ў суцэльнае інфармацыйнае табло. Але ў 1996 годзе ніякіх улётак і налепак не было. Была толькі дата: 26 красавіка, гадавіна чарнобыльскай катастрофы.

Людзі сабраліся на плошчы Якуба Коласа, каб ісці маршам па праспекце Скарыны. Дайсці збіраліся да плошчы Незалежнасці (тады Лукашэнка яшчэ не паспеў пералапаціць пад сябе не толькі Канстытуцыю, але і назвы вуліц і плошчаў). Але ўжо праз пару сотняў метраў дарогу шэсцю заступілі міліцэйскія ланцугі і машыны. Амапаўцы пайшлі біць дубінкамі першыя шэрагі дэманстрантаў, але тыя пачалі люта адбівацца. Было страшна, было акрываўленае адзенне і перавязаныя галовы, было жаданне развярнуцца і ўцякаць, але замест гэтага ўдзельнікі маршу пачалі пераварочваць міліцэйскія машыны і прарываць ланцуг сілавікоў. І прарвалі. І рушылі далей, адначасова надаючы дапамогу пацярпелым. І дайшлі да цырка.

Каля цырка чакаў ужо ўзброены спецназаўскі кардон, і людзі павярнулі на вуліцу Янкі Купалы. Дайшлі да Палаца спорту і правялі там мітынг. «Горад -наш!» - адзін з лозунгаў, які гучаў тады. І быў напоўнены не толькі перакананасцю, але і праватой: так, мы прайшлі маршам, мы звярнулі з аднаго праспекта на іншы, мы ў цэнтры горада, мы правялі мітынг, дзе сказалі ўсё, што хацелі. Памятаю чаканены профіль Зянона Пазняка, памятаю генерала Юрыя Захаранку, памятаю афіцэраў і паэтаў, маладзёнаў і пенсіянераў, дэпутатаў і навукоўцаў. І агульную веру ў тое, што яшчэ крыху – і гэтая неадукаваная карыкатурная ўлада не вытрымае.

Пасля Чарнобыльскага шляху ў Беларусі з'явіліся палітвязні. Былі арыштаваныя апазіцыйныя лідары Юры Хадыка і Вячаслаў Сіўчык, а яшчэ - украінцы з УНА-УНСО, якія спецыяльна прыехалі ў Менск на «Чарнобыльскі шлях». Іх чамусьці трымалі на Акрэсціна, хаця Хадыку і Сіўчыка адразу адправілі ў СІЗА на Валадарскага. А стала вядома аб украінцах на Акрэсціна вельмі проста: яны перадалі запіску «на вёску дзядулю». Папрасілі сукамерніка, які выходзіў пасля адміністратыўнага арышту, каму-небудзь перадаць ліст паперы, на якім яны напісалі, дзе знаходзяцца. Сусед запіску ўзяў - і кінуў у двор прыватнага дома непадалёк. А потым яе знайшла гаспадыня дома і прынесла ў рэдакцыю газеты «Имя».

Украінцаў вызвалялі дыпламаты, а Юры Хадыка і Вячаслаў Сіўчык абвясцілі галадоўку. І трымалі яе тры тыдні. Праз тры тыдні стала вядома, што ў Сіўчыка адмаўляюць ныркі. І Лукашэнка зламаўся. Абодвух зняволеных павезлі ў цывільную лякарню, прычым Вячаслава Сіўчыка - у рэанімацыю, - а потым змянілі меру стрымання. І праз некаторы час ціха закрылі крымінальную справу. Дарэчы, менавіта пасля таго “Шляху” нарадзілася “Вясна”, якая спачатку называлася “Вясна-96”. І калі б не першыя рэпрэсіі ў Беларусі, ніякай “Вясны” не было б і ў памоўцы. Алесь Бяляцкі не стаў бы нобелеўскім лаўрэатам, славутым на ўвесь свет, і працягваў бы ціха займацца сваімі даследаваннямі ў музеі. Будзь Лукашэнка разумнейшы, ён яшчэ тады зразумеў бы, што рэпрэсіі спараджаюць герояў, а не страх.

Сёння я ўзгадваю “Чарнобыльскі шлях-96” не толькі таму, што зноў 26 красавіка і ўгодкі катастрофы: герояў трэба ўспамінаць рэгулярна, а не толькі ў сувязі з датамі. Проста часам чую дурасці накшталт «у 2020 годзе беларусы сталі нацыяй» і спяшаюся нагадаць тым, хто гадамі спаў пад лаўкай: беларусы пратэставалі заўсёды. І ў пазамінулым стагоддзі, і ў мінулым. Наша гісторыя - гэта гісторыя бунту, паўстанняў, супраціву. Гісторыя здабыцця сваёй зямлі, якую ў нас зноў спрабуюць адабраць. Гісторыя герояў, чыё існаванне апраўдвае нашы паразы. Гісторыя кахання.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]