«Гэта непрыняцце ўлады»

Аляксандра Герасіменя распавяла аб барацьбе беларускіх спартоўцаў за скасаванне ЧС-2021 у Менску.

Чарговы чэмпіянат свету ў хакеі павінен быў прайсці з 21 траўня да 6 чэрвеня 2021 года ў Менску і Рызе. Але 18 студзеня Міжнародная федэрацыя хакея абвясціла аб пераносе матчаў з Менска праз немагчымасць гарантавання бяспекі падчас турніру.

Такой пастановы на фоне пратэстаў супраць Лукашэнкі дамагаліся у тым ліку самі беларускія спартоўцы - яны аб'ядналіся ў Беларускі фонд спартыўнай салідарнасці.

Пра скасаванне чэмпіянату свету, і што яно азначае для сітуацыі ў Беларусі «Медуза» паразмаўляла з кіраўніцай фонду і трохразовай прызёркай Алімпійскіх гульняў, плыўчыхай Аляксандрай Герасіменяй.

- Супраць Лукашэнкі выступаюць самыя розныя людзі. Чаму вы ў апазіцыі?

- Добрае пытанне. Я заўсёды выступала за справядлівасць - з самага дзяцінства абараняла тых, хто здаваўся слабым і не мог абараніць сябе сам. Імя Аляксандр перакладаецца як «абаронца» - напэўна, мне гэта перадалося ад нараджэння.

Чатыры гады таму, калі былі выбары [прэзідэнта Беларусі], я казала, што нядрэнна было б даць магчымасць іншым альтэрнатыўным кандыдатам стаць прэзідэнтам краіны і паспрабаваць сябе ў гэтай іпастасі. Мяне за гэта не запрашалі на банкеты і свецкія мерапрыемствы.

Няма такога, што я раптам далучылася да апазіцыі. Больш за тое, не ведаю, чаму нас называюць апазіцыяй, бо нас большасць. Я б сказала, я за светлую бок: я перажываю за народ, за Беларусь у цэлым і я выбрала гэты шлях.

- На ваш погляд, хто мог бы быць добрым кандыдатам?

- У мінулым я абсалютна апалітычны чалавек, мне цяжка сказаць. Пакуль чалавек не стане кіраўніком, незразумела, наколькі добрым ці дрэнным ён будзе. Але трэба даваць людзям спрабаваць нешта мяняць. Таму што тое, што ў Беларусі адбываецца сёння, захавалася быццам з 1990-х гадоў. Увесь свет сышоў наперад, а мы цягнемся ззаду паволі.

- А калі вы канчаткова перасталі быць апалітычнай?

- Быў крытычны момант, калі тысячы людзей выйшлі на вуліцы Беларусі [пасля выбараў 2020 года] і за гэта сілавікі сталі закідваць іх святлогукавымі гранатамі, збіваць і выкарыстоўваць да іх неабгрунтаваны ў сваёй жорсткасці гвалт.

Падчас выбараў я была не ў Менску, галасаваць не пайшла. Як і многія беларусы, у той момант я думала, што калі я не прыйду і не прагаласую, нічога не зменіцца. Але калі я ўбачыла, якая колькасць людзей выйшла выказаць сваю нязгоду, - у мяне быў шок.

Яшчэ больш узрушыла, з якой жорсткасцю сілавікі душылі пратэсты. Фатаграфіі збітых мужчын і жанчын, іх аповяды пра тое, што адбывалася за сценамі [ізалятара ў завулку] Акрэсціна і РУУС, прывялі ў шок не толькі беларусаў, але і ўвесь свет.

Я не разумею, адкуль такая жорсткасць ва ўлады ў дачыненні да пратэстоўцаў. Бо ніхто не буяніў, не спрабаваў парушыць правапарадак. Людзі проста выйшлі выказаць сваю незадаволенасць. І за гэта іх збіваць і калечыць?

Я тры дні была ў шоку, практычна нічога не ела і не спала. Мы з сям'ёй з'язджалі на адпачынак, думалі расслабіцца, а тут такая сітуацыя. Я не магла наогул ні пра што думаць.

У той пераломны момант я зразумела, што кожны павінен прыняць пастанову: альбо маўчаць і рабіць выгляд, што нічога не адбываецца, альбо адкрыта заявіць, што тое, што адбываецца ў краіне - гэта не норма і так быць не павінна. Мне не трэба было доўга разважаць. Тады я напісала допіс у інстаграме аб тым, што я падтрымліваю беларусаў, што я з народам і на светлым баку.

- Чаму вы з'ехалі ў кастрычніку 2020 года з Беларусі ў Вільню?

- Калі б я ўзначаліла Беларускі фонд спартыўнай салідарнасці, знаходзячыся ў Беларусі, то праз некалькі дзён ці тыдняў была за кратамі. У нас не абавязкова быць вінаватым, каб апынуцца ў турме.

Я разумела, што змагу зрабіць значна больш, знаходзячыся за межамі сваёй краіны, чым калі застануся і мяне затрымаюць на нявызначаны тэрмін. Безумоўна, пераезд быў неабходны ў мэтах бяспекі, каб працягваць працу фонду. Калі б мне самой спатрэбілася дапамога, як бы я змагла кагосьці падтрымліваць, абараніць спартоўцаў ад рэпрэсій і ціску?

- Як вы ўзначалілі гэты фонд?

- Фонд не мая асабістая ідэя - гэта ідэя Аляксандра Апейкіна. [Перад гэтым] беларускія спартоўцы падпісалі адкрыты ліст за спыненне гвалту, новыя выбары і вызваленне ўсіх палітвязняў. Пасля гэтага на іх пачалі ціснуць: спартыўныя чыноўнікі запусцілі свой каток рэпрэсій. Узнікла патрэба ў стварэнні структуры, гатовай дапамагаць спартоўцам, абараняць іх. Аляксандр з партнёрамі стварылі фонд яшчэ ў канцы жніўня, а затым прапанавалі мне ўзначаліць яго і несці гэта сцяг.

- Якая галоўная мэта арганізацыі?

- Фонд патрэбны найперш для падтрымкі спартоўцаў і наданне ім дапамогі. Нам важна, каб у тых, хто выказаў сваю грамадзянскую пазіцыю, была магчымасць працягваць трэніроўкі і падрыхтоўку да Алімпійскіх гульняў і іншых буйных спаборніцтвам.

Многіх спартоўцаў [праз іх палітычную пазіцыю] пазбавілі стыпендый, выключылі са зборных, да іх прыязджалі дадому і пагражалі, што калі яны не адклічуць подпісы пад адкрытым лістом, невядома, што будзе з іх блізкімі. Мы разумелі, што правасуддзя ў Беларусі не існуе, таму ўзялі на сябе адказнасць бараніць спартоўцаў і бараніць іх правы на міжнародным узроўні.

- Што вы ўжо паспелі зрабіць?

- Да нас паступае вялікая колькасць заявак ад спартоўцаў і работнікаў спорту, на якіх ціснуць: [ад тых] хто пазбавіўся магчымасці трэніравацца, быў звольнены або пазбаўлены стыпендыі. Больш за 50 чалавек атрымалі адрасную дапамогу ад фонду. Напрыклад, мы арганізавалі выязныя спартыўныя зборы для атлетаў, якія рыхтуюцца да Алімпійскіх гульняў. Нядаўна арганізавалі паездку нашаму спартоўцу на кваліфікацыйны старт да Алімпійскіх гульняў. Ён нядрэнна там выступіў, атрымаў важныя балы і цяпер паводле міжнароднага рэйтынгу прэтэндуе на патраплянне на Алімпійскія гульні.

На жаль, многія спартоўцы не могуць адабрацца на Алімпіяду, бо іх выключылі з каманд, а каб заявіцца на спаборніцтвы і ўдзельнічаць у турнірах, ты павінен належаць да нейкай федэрацыі. І тут узнікла вялікае адміністрацыйны пытанне: як развівацца спартоўцу, калі ён не чалец нацыянальнай каманды? Наш фонд робіць усё магчымае для развязання такіх пытанняў. Мы прыкладаем усе намаганні, каб выказванне грамадзянскай пазіцыі спартоўцамі не адбілася на іх кар'еры і не пазбавіла іх магчымасці адабрацца на галоўны старт чатырохгоддзя.

- Без фонду ў выключаных спартоўцаў не было б магчымасці выступаць і трэніравацца?

- Калі мэнэджар або прадавец страціць працу, ён можа пайсці ў суседні будынак і паспрабаваць уладкавацца там. У спартоўцаў няма такой магчымасці. Калі ты не выступаеш за каманду, твая кар'ера скончаная. Ты можаш з'ехаць у іншую краіну, трэніравацца там, але ёсць правілы, якія не дазваляюць адразу ж пасля змены грамадзянства выступаць на міжнародных турнірах за новую краіну. А многія нашы спартоўцы зараз у такім узросце, калі для іх гэта будуць апошнія Гульні. І выхад з каманды для іх раўназначны заканчэнню спартыўнай кар'еры.

Але, нягледзячы на гэта, нашы атлеты паказалі, наколькі для іх важны гонар, справядлівасць і годнасць - нават коштам спартыўнай кар'еры. Ніхто подпіс [з-пад адкрытага ліста] з іх не забраў.

- Але на Алімпіядзе, якая павінна прайсці летам, ад Беларусі яны выступіць не змогуць?

- Тут вялікае пытанне. Мы спадзяёмся, што да моманту Алімпійскіх гульняў усё зменіцца ў краіне. Ёсць альтэрнатыва выступаць пад нейтральным сцягам Міжнароднага алімпійскага камітэта. Або яны будуць выступаць пад новым сцягам Беларусі. Мы не ведаем, што будзе праз паўгода і як складзецца сітуацыя.

- Міжнародныя спартыўныя супольнасці вас падтрымліваюць?

- Мы атрымліваем падтрымку ад мноства спартыўных арганізацый. Яны дапамагаюць нам з абаронай правоў нашых спартоўцаў. Гэта Global Athlete, The World Players Association, Athleten Deutschland, EU Athletes ды іншыя.

- Вы збіраліся змагацца за скасаванне чэмпіянату свету ў хакеі з моманту стварэння фонду?

- Мы напісалі некалькі лістоў у IIHF - распавядалі, якія рэпрэсіі выкарыстоўваюцца ў дачыненні да людзей і спартоўцаў. Але першы час не атрымлівалі ніякага фідбэку. Нам нават не прыходзіла пацвярджэнняў, што ліст атрыманы. Мы сутыкнуліся з поўным ігнараваннем з боку IIHF.

Каб неяк паўплываць на сітуацыю, мы арганізавалі прэс-канферэнцыю і абвясцілі, што не вітаем такіх дзеянняў IIHF - і ім было б нядрэнна выйсці на сувязь і пазначыць сваю пазіцыю. За некалькі дзён да Новага года нам прыйшоў ліст, што прэзідэнт IIHF [Рэнэ Фазэль] гатовы правесці з намі перамовы.

Нам важна было пераканацца, што IIHF і Рэнэ Фазэль атрымаў ўсе нашы звароты і мае поўную карціну таго, што адбываецца ў Беларусі для прыняцця пастановы аб чэмпіянаце свету. Мы нават узгаднілі дату сустрэчы, але ў апошні момант атрымалі ліст, што з-за вялікай занятасці спадара Фазэля перамовы касуюцца.

Пасля была сустрэча Фазэля з Лукашэнкам, і яна вызначыла далейшы лёс чэмпіянату свету. Фазэль сваім візітам і сяброўскімі абдымкамі з Лукашэнкам шакаваў усю сусветную грамадскасць. Фазэль сустрэўся з людзьмі, якія знаходзяцца пад санкцыямі Міжнароднага алімпійскага камітэта. Ён сядзеў у адной ВІП-ложы і фатаграфаваўся з Дзмітрыем Баскавым, які падазраецца ў датычнасці да забойства [жыхара Менска] Рамана Бандарэнкі і знаходзіцца пад расследаваннем дысцыплінарнай камісіі IIHF.

Мы бачылі, як негатыўна адрэагавалі СМІ, палітыкі, спартоўцы, спонсары чэмпіянату і ў самі беларусы. Сваімі дзеяннямі Фазэль рады IIHF, несумненна, зразумелі, што калі чэмпіянат не перанесці з Беларусі, хакей непазбежна будзе асацыявацца з падтрымкай рэжыму Лукашэнкі і гвалтоўных дзеянняў беларускіх уладаў у дачыненні да мірных грамадзян.

Учора адбылося пасяджэнне рады IIHF, і яны прынялі адзіную дакладную ў гэтай сітуацыі пастанову, што чэмпіянат свету пераносіцца. Думаю, што прычынамі пераносу былі не толькі тыя, што яны пазначылі афіцыйна: каранавірус і пытанні бяспекі. Улічаны былі і іншыя чыннікі: адмова спонсараў фінансаваць чэмпіянат свету, калі ён пройдзе ў Беларусі, абурэнне сусветных СМІ і грамадскасці, заявы нацыянальных хакейных федэрацый, што яны не паедуць у Беларусь. Акрамя таго, дадатковыя моманты ў выглядзе рэпутацыйных выдаткаў таксама адыгралі сваю ролю.

Якую ролю, па-вашаму, адыграў ваш фонд у скасаванні чэмпіянату?

- Сур'ёзную ролю, але гэта калектыўная заслуга ўсіх беларусаў. І спартоўцаў, якія распавялі нямецкім, французскім, швайцарскім, італійскім, швэдскім, фінскім СМІ пра сваволю, што пануе ў Беларусі; каманды валанцёраў, якія дапамагалі перакладаць [адкрытыя] лісты, прэс-рэлізы, відэазвароты і інтэрв'ю на замежныя мовы; і, вядома, нашых дыяспар, якія на просьбу фонду зладзілі пікеты ля штаб-кватэры IIHF у Швайцарыі, ля офісаў [спонсараў турніру] Škoda, Pirelli, Raiffeisen, Tissot - у Чэхіі, Італіі, Аўстрыі, Швайцарыі.

Вядома, мы звярталіся да спонсараў і прасілі праявіць салідарнасць з намі і не падтрымліваць турнір фінансава. Мы атрымалі [станоўчы] адказ ад карпарацый: як на адрас фонду асабіста, так і на адрас карыстальнікаў сацсетак, якім кампаніі актыўна адказвалі на паведамленні ў асабістыя.

Але я таксама павінна падкрэсліць, што скасаванне ЧС - прамежкавая мэта, а галоўная задача, якую мы паставілі перад сабой, - прыцягненне Баскава да дысцыплінарнай адказнасці з боку міжнародных спартыўных арганізацый, бо беларускія СМІ выявілі, што ён датычны да забойства Рамана Бандарэнкі. Проста задумайцеся над гэтым: высокапастаўлены спартыўны функцыянер займаецца тым, што ездзіць па менскіх дварах і ўдзельнічае ў збіванні мірных дэманстрантаў! Гэта не ўкладваецца ў галаве.

- А Фазэль з вамі ў выніку так і не пагутарыў?

- Шчыра кажучы, пасля яго дзеянняў мы самі ўжо не былі гатовыя да перамоў з ім. Гэты чалавек запляміў рэнамэ, паказаў усяму свету, што тое, што адбываецца ў Беларусі гвалт, задакументаваныя міжнароднымі арганізацыямі катаванні і рэпрэсіі ў дачыненні да грамадзян значаць для яго значна менш, чым добрыя стасункі са сваім сябрам Лукашэнкі. Мы, несумненна, адмовіліся б ад сустрэчы з ім, калі б такая прапанова паступіла.

- Калі вы зразумелі, што чэмпіянату не будзе?

- За тыдзень да пастановы мы бачылі, у які бок схіляецца сітуацыя, як падключаюцца спонсары, як выказваюцца людзі і сусветная грамадскасць, што правядзенне чэмпіянату ў Беларусі немагчыма. Мы разумелі, што перамога за намі, што прыняцце пастановы аб пераносе толькі пытанне часу. Вялікая колькасць людзей у Беларусі пацярпела ад дзеянняў рэжыму, мы не маглі іх падвесці. Нам было важна, каб голас беларусаў пачулі.

- Чаму вы надумалі дамагацца менавіта скасавання гэтага турніру?

- У краіне, дзе не выконваюцца правы чалавека, дзе ў дачыненні да звычайных грамадзян прымяняюцца гвалт і катаванні, дзе дзясяткі тысяч чалавек былі затрыманыя і адседзелі арышты ў нечалавечых умовах за мірнае выказванне сваёй грамадзянскай пазіцыі, не можа праводзіцца спартыўны турнір такога маштабу, як чэмпіянат свету ў хакеі.

Чэмпіянат свету павінен быць спартыўным святам для краіны, але пра якое свята цяпер можа ісці гаворка, калі людзей затрымліваюць і збіваюць на вуліцах?

У 2014 годзе перад чэмпіянатам свету [у хакеі] у Беларусі пасадзілі больш за 100 чалавек, каб «аднавіць парадак», супакоіць людзей і зачысціць вуліцу. Зараз колькасць затрыманняў вылічалася б тысячамі, а то і дзясяткамі тысяч. Сёння ў Менску можна проста выйсці на двор у краму і трапіць за краты, не зрабіўшы абсалютна ніякага правапарушэння.

Правядзенне чэмпіянату свету ў такіх умовах было б рызыкоўным для прыезджых заўзятараў, а можа, і саміх спартоўцаў. Арганізацыя такога турніру ў Беларусі стала б выключна піярам аднаго чалавека.

- Што менавіта вы рабілі акрамя спроб звязацца з Фазэлем і камунікацыі са спонсарамі?

- Наша каманда прарабіла велізарную працу. Мы пісалі лісты ў Міжнародную федэрацыю хакея і асобным яе чальцам, у нацыянальныя федэрацыі, кожнаму чальцу рады Міжнароднага алімпійскага камітэта, звярталіся да ўрадавых арганізацый за падтрымкай, шчыльна працавалі са СМІ для асвятлення сітуацыі ў Беларусі.

Перанос чэмпіянат свету - гэта поспех усіх беларусаў. Пасля сустрэчы Фазэля з Лукашэнкам на фоне ўсеагульнага абурэння дзеяннямі прэзідэнта IIHF у інтэрнэце з'явілася велізарная колькасць мемаў і карыкатур на чэмпіянат свету, беларусы пісалі IIHF і фундатарам чэмпіянату ў сацсетках з просьбай прыняць пастанову аб пераносе. Мяне радуе, што большасць спонсараў выказалі салідарнасць і зрабілі заявы, што для іх правы чалавека больш важныя фінансавай зацікаўленасці.

- Якія могуць быць наступствы скасавання чэмпіянату свету ў хакеі для Лукашэнкі?

- Наша асноўная мэта - гэта не рэпрэсіі ў дачыненні да ўлады і рэжыму, а абарона правоў спартоўцаў. Даць магчымасць спартоўцам займацца тым, што яны ўмеюць і любяць рабіць больш за ўсё.

[Але] скасаванне ЧС азначае аўтаматычнае змяншэнне ўплыву Лукашэнкі на спартыўныя пытанні. Тое, што яго скасавалі, паказвае, колькі краін, фактычна, не прымае Лукашэнку. Калі б людзі прыехалі, яны б прынялі, легітымізавалі яго. Ён бы адкрыў турнір, уручаў медалі. Скасаванне - гэта непрызнанне ягонай ўлады ў Беларусі.

- А для спартоўцаў могуць быць наступствы?

- Нашым хакеістам нічога не пагражае, бо яны могуць выступаць [на чэмпіянаце свету] ў іншай краіне. Хлопцы актыўна ні ў чым не ўдзельнічалі, ні ў чым не вінаватыя і не задзейнічаны, і да іх рэпрэсіі не павінны прымяняцца.

Наш фонд пісаў лісты ўсім [спартовым] федэрацыям. А беларускія дыяспары ва ўсім свеце - ад Японіі (так, нават у Токі1 праходзілі пікет і акцыя ў падтрымку нашых спартоўцаў), Расеі, Нямеччыне, Швэцыі, Фінляндыі да ЗША і Канады - аб'ядналіся, выходзілі на пікеты, пісалі лісты. Яны максімальна ўключаліся, але яны не ў краіне, бо ўсе, хто ў Беларусі, пад вялікім ціскам і ўдарам.

- Што ваша арганізацыя збіраецца рабіць далей?

- Мы хочам развіваць спорт у нашай краіне, і для гэтага трэба працаваць, патрэбныя рэформы. Мы хочам трапіць у новую Беларусь, але каб яна стала новай, трэба многае памяняць. Як толькі адпрацуем тэму санкцыйных спісаў, адразу пераключымся і працягнем дапамагаць спартоўцам.

- Які ў вас запланаваны наступны канкрэтны крок пасля скасавання чэмпіянату свету ў хакеі? Скасуеце яшчэ што-небудзь?

- Вядома, мы будзем працаваць над скасаваннем [запланаваных да правядзення ў Беларусі чэмпіянату свету] у пяціборстве, Кубка свету ў фрыстайле. Хоць тэрміны гараць, мы пастараемся паспець. Галоўная прычына, чаму мы працягнем працу, - пытанне бяспекі, абарона заўзятараў і ўсіх, хто можа пацярпець напярэдадні і падчас спаборніцтваў.