Ірына Халіп: Бесперапынныя пратэсты прывядуць да краху рэжыму

Беларусы - геніі салідарнасці.

У Беларусі, нягледзячы на штодзённыя затрыманні і арышты, ужо пяцідзесяты дзень праходзяць мірныя акцыі пратэсту. Некалькімі днямі раней Лукашэнка таемна правёў "інаўгурацыю", якую не прызналі многія краіны Еўропы, а таксама ЗША і Канада. Прэзідэнт Францыі Эмануэль Макрон заявіў, што Аляксандр Лукашэнка павінен добраахвотна пакінуць сваю пасаду.

Як доўга яшчэ беларусы будуць выходзіць на вуліцы, чаму менавіта цяпер у грамадзян выявілася такая салідарнасць, і што трэба зрабіць для перамогі над рэжымам, у эфіры "Настоящего Времени" распавяла ўласная карэспандэнтка "Новой газеты" ў Беларусі Ірына Халіп.

"Беларусы - геніі салідарнасці"

- Вы не так даўно сказалі, што гэта было самае цяжкае лета ў нашым жыцці, відаць, маючы на ўвазе жнівень, але і гэта было самае прыгожае лета ў нашым жыцці. Якія надзеі вы ўскладаеце на гэтую восень?

- Я вельмі спадзяюся, што гэта будзе самая выдатная восень у нашым жыцці, натуральна. Я пра гэта і пісала, і казала. Я бачу, што нягледзячы на надыход восені, нягледзячы на тое, што вельмі многія людзі сутыкнуліся з рэпрэсіямі, нягледзячы на тое, што ідзе дождж, пахаладала і наогул шмат розных праблем у людзей, усё адно ніхто не сыходзіць з вуліц.

Мала таго, не толькі ад нядзелі да нядзелі, але людзі збіраюцца па вечарах у буднія дні ў сваіх мікрараёнах, яны разам дамаўляюцца аб тым, каб ісці на марш калонамі, а не паасобку. Яны збіраюць на штрафы тым, хто паспеў трапіць на папярэднім маршы пад арышт і ў выніку суда атрымаць штраф. Людзі разам купляюць фарбу, размалёўваюць парканы, лаўкі бел-чырвона-белым. Ідзе такая цудоўная самаарганізацыя. Ідзе такая салідарнасць, што я не магу не сказаць, што [нас чакае] выдатная восень.

- Гэта вельмі цікавы феномен, што беларускае грамадства аб'ядналася знізу на ўзроўні двароў, дамоў, пад'ездаў. Вы можаце падрабязней нам пра гэта расказаць? Напрыклад, для расейскага грамадства гэта даволі незвычайная з'ява. Я чытала, што ўчора жыхары жылога комплексу ў Менску пагутарылі з удзельнікамі расейскага хіп-хоп-гурта калектыўна, была арганізавана відэатрансляцыя, а потым трапілі на жывую трансляцыю канцэрта гэтых музыкаў у Санкт-Пецярбургу. Я правільна разумею, што гэта стала нейкім агульным месцам для жыхароў Беларусі? І як гэта наогул стала магчымым?

- Гэта стала магчымым, напэўна, дзякуючы таму, што беларусы - геніі салідарнасці, якія нарэшце гэта ўсё ў сабе адкрылі. Зараз сапраўды ўся самаарганізацыя ідзе на нізавым узроўні. У кожнага двара, мікрараёна, вуліцы ёсць свой тэлеграм-чат, у якім людзі абменьваюцца інфармацыяй, дамаўляюцца аб сустрэчах. Усе вядомыя беларускія музыкі кожны вечар прыязджаюць у які-небудзь з двароў, на якую-небудзь з вуліц і даюць свае хатнія канцэрты.

Людзі дапамагаюць адзін аднаму, людзі папярэджваюць адзін аднаго. Умоўна кажучы: "Вось на той вуліцы стаяць бусы без нумароў з танаванымі шыбамі, будзьце асцярожныя, вы туды не хадзіце, калі ласка". Ці, наадварот, перад пачаткам акцыі: "Давайце ўсе збярэмся вось тут, каб нас не пахапалі паасобку". Гэта сапраўды нешта зусім дзівоснае, і, папярэднічаючы вашае, магчыма, наступнае пытанне, я магу сказаць, што менавіта гэта, на мой погляд, паслужыла прычынай такіх жорсткіх разгонаў і рэпрэсій, як сёння і ў апошнія дні.

Менавіта мікрараёны, менавіта іх прадстаўнікі абвясцілі план генеральнага наступу на дыктатуру.

- Гэта значыць рэжым баіцца мікрараёнаў?

- Вядома. Рэжым баіцца таго, што ён не кантралюе. Калі людзі збіраюцца ў адным канкрэтным месцы ў цэнтры горада, тады ўсё прасцей. Можна Лукашэнку на верталёце над імі палётаць, каб ён на ўсё гэта зверху паглядзеў. Можна [арганізаваць] капкан, можна адціснуць іх да ракі, каб яны скакалі ў ваду, як некалькі тыдняў таму, калі ратавалі выратавальнікі на вадзе. А што рабіць з дварамі, што рабіць з мікрараёнамі? Тым больш цяпер ужо рана цямнее. Куды пасылаць увесь гэты АМАП? Што рабіць? Яны гэта не кантралююць, і яны, безумоўна, баяцца і, безумоўна, нярвуюцца.

"Беларусы зразумелі, што на іх жыццё наплявалі"

- Чаму, на ваш погляд, так эвалюцыянавала беларускае грамадства, чаму, дапусцім, год назад або ў пачатку лета такой салідарнасці не было? Ці проста не было магчымасці яе прадэманстраваць, хоць яна напэўна была?

- У пачатку гэтага лета ўжо ўсё гэта было. Магчыма, вы памятаеце вялізныя чэргі да пікетаў для збору подпісаў за альтэрнатыўных кандыдатаў. Гэта быў, напэўна, першы масавы выступ беларусаў у гэтым палітычным сезоне. Год таму, безумоўна такога яшчэ не было. Я думаю, што спускавым кручком паслужыла пандэмія, на якую беларускія ўлады прынцыпова не звярнулі ніякай увагі.

Беларусы зразумелі, што іх жыццё не проста нічога не вартае, што на іх жыццё плявалі да такой ступені, да іх ставяцца настолькі грэбліва. Усе беларусы выдатна памятаюць, што Аляксандр Лукашэнка ахвяр каранавіруса называў "гэтыя небаракі, якім не пашанцавала". Калі ўлада так ставіцца да народа, то ў рэшце народ, як спружына, пачынае расціскацца, і гэта вядзе да зусім непрадказальных наступстваў.

- Гэта значыць каранавірус, як ні дзіўна, для Лукашэнкі ён расхістаў ягоныя пазіцыі, але для беларусаў ён стаў вірусам вальнадумства і свабоды дзеянняў?

- Беларусы нарэшце зразумелі, што пра іх ніхто не парупіўся акрамя іх саміх. Гэта вельмі важна, гэта вельмі важнае адкрыццё. Усе гэтыя казкі і міфы пра сацыяльную дзяржаву, якая клапоціцца пра сваіх грамадзян, проста разляцеліся на шматкі, на дробныя кавалачкі. Людзі зразумелі, што яны самі павінны абараняць сябе і свае сем'і, сваіх блізкіх. І яны цяпер гатовыя абараняць сябе.

А Лукашэнка не разлічыў. Ён думаў, што як акурат у сувязі з пандэміяй людзі ціха зачыняцца ў сваіх кватэрах, нікуды не выйдуць. Менавіта таму ён, я думаю, прызначыў выбары на 9 жніўня, хоць у яго быў некаторы часавы прамежак. Пралічыўся.

- У Менску 26 верасня былі затрыманыя блізу сотні ўдзельніц жаночага маршу. Многія крытыкуюць жаночыя маршы і сам па сабе мірны пратэст за гэтыя кветкі, за сэрцайкі, за размовы дзеля выратавання душ сілавікоў. Наколькі, на ваш погляд, такі пратэст усё ж такі эфектыўны?

- Я мяркую, што эфектыўнае ўсё, што вядзе да расхіствання рэжыму. Эфектыўны кожны выхад, эфектыўныя нават адзінкавыя акцыі пратэсту, напрыклад, як салігорскі шахцёр, які прыкаваў сябе на глыбіні 305 метраў. Усё гэта мае сэнс, усё гэта тыя кроплі, якія точаць камень і ўжо практычна стачылі.

Маё асабістае меркаванне - я супраць выратавальных душу размоў з сілавікамі. Я мяркую, што ўсе размовы з імі могуць весці следчыя. Хоць, з іншага боку, следчыя - гэта цяпер таксама тыя ж сілавікі. Увогуле, вы мяне разумееце. Я ніколі ў жыцці не буду абдымацца з АМАПам і не буду дарыць ім кветачкі. Але ў той жа час я разумею, што тыя, хто хоча гэта рабіць, калі яны выходзяць з кветачкамі - выдатна, хай выходзяць, здымаю свой капялюш. Усялякі пратэст, усялякая акцыя, усялякае дзеянне, усялякая праява грамадзянскай актыўнасці - гэта выдатна.

- Што цяпер можна і трэба зрабіць для тых, хто знаходзіцца за кратамі? Гэта і Марыя Калеснікава, і Мікалай Статкевіч, і Віктар Бабарыка.

- Неабходна не сыходзіць з вуліц, неабходна не змяншаць тэмп пратэстаў. Мы бачым, што ўлада баіцца толькі гэтага. Нельга сыходзіць у бюракратыю, нельга сыходзіць у міфічныя размовы пра магчымы дыялог, пра магчымую рэформу Канстытуцыі - усё гэта толькі зацягвае агонію рэжыму і толькі зацягвае знаходжанне палітвязняў у турмах.

Я мяркую, што толькі максімальна жорсткая пазіцыя і толькі бесперапынныя пратэсты ў рэшце прывядуць да краху рэжыму. Пакуль рэжым існуе, людзі будуць сядзець у турмах. Так, могуць змяніцца прозвішчы: ён можа выпусціць Статкевіча і пасадзіць яшчэ кагосьці. Хачу нагадаць, што ў чацвер былі затрыманыя актывісты "Еўрапейскай Беларусі" Павел Юхневіч, Яўген Афнагель, Андрэй Войніч. Яны затрыманыя не на 15 дзён, а затрыманыя паводле крымінальнай справы аб масавых беспарадках. Таму колькасць палітвязняў павялічваецца, значыць нам проста прапарцыйна трэба павялічваць уласную актыўнасць і напорыстасць сваіх пратэстаў.