«Алег заўсёды быў наперадзе - і гэта захапляла»

Сёння заснавальніку сайта Charter97.org Алегу Бябеніну споўнілася б 45 гадоў.

Вядомы беларускі журналіст Алег Бябенін нарадзіўся 14 чэрвеня 1974 года. Скончыў факультэт журналістыкі БДУ. Працаваў у «Белорусской деловой газеце», затым быў намеснікам галоўнага рэдактара недзяржаўнай газеты «Имя». У 1998 годзе заснаваў сайт «Хартыя-97». Быў забіты 3 верасня 2010 гады, за некалькі дзён да пачатку кампаніі для выбараў прэзідэнта Беларусі. Справа аб ягоная смерці не была расследаваная, улады заявілі, што гэта суіцыд, хоць усе довады казалі пра забойства журналіста.

Пра Алега Бябеніна ўспамінаюць ягоныя сябры і калегі:

НАТАЛЛЯ РАДЗІНА, ГАЛОЎНАЯ РЭДАКТАРКА CHARTER97.ORG:

- Я заўсёды памятаю дату 14 чэрвеня. Для мяне гэта Дзень Алега, калі я ўспамінаю, якім ён быў, якія гісторыі адбыліся за 13 гадоў нашага з ім знаёмства. І я не магу не думаць не толькі ў гэты дзень, а ўвесь час, што мы маглі б зрабіць разам, і як бы мы прайшлі праз усе сітуацыі, якія нам падкінула жыццё за 9 гадоў, якія прайшлі з дня ягонага забойства.

Усе ўспаміны - светлыя. Я дагэтуль чую ягоны смех, ягоныя жарты, словы падтрымкі, на якія ён ніколі не быў сквапны. І яшчэ з Алегам у мяне звязана адно пачуццё - пачуццё абароненасці. Не, ён не апекаваўся, але побач з ім ты заўсёды ведаў, што, як бы ні было складана, усё наладзіцца і скончыцца хэпі-эндам.

Мне вельмі балюча, што гібель Алега не расследаваная, у тым ліку дзякуючы намаганням міжнародных «экспэртаў», якія пайшлі на павадку вялікай палітыкі і вынеслі неправамерны і бяздовадны вердыкт, што ягоная гібель - самагубства. Гематомы на целе, сцёртыя косткі пальцаў, тое, што яго знайшлі ў пятлі амаль сляпога, без акуляраў, без лінзаў пры зроку «-10» - усе гэтыя дзіўныя акалічнасці смерці засталіся па-за ўвагай.

Таму я ніколі не зміруся са спробамі замаўчаць і забыцца справу Алега, буду працягваць казаць пра яго ўсюды, дзе магчыма, і я ўпэўненая, што нарэшце мы даможамся праўды. Алег заслужыў праўду. Ён жыў дзеля яе.

АНДРЭЙ САННІКАЎ, МІЖНАРОДНЫ КААРДЫНАТАР ГРАМАДЗЯНСКАЙ ІНІЦЫЯТЫВЫ «ХАРТЫЯ-97», ЛІДЭР ГРАМАДЗЯНСКАЙ КАМПАНІІ «ЕЎРАПЕЙСКАЯ БЕЛАРУСЬ»:

- З моманту трагічнай гібелі прайшло амаль дзевяць гадоў - а Алегу толькі б споўнілася 45. Гэта - шакавальны факт: наколькі малады чалавек, поўны сіл і магчымасцяў, пайшоў з жыцця, як я мяркую, не са сваёй волі.

Яго сёння не стае нашай камандзе, і гэта пачуццё страты не змяншаецца. Тым больш, што цяпер успамінаеш, кім ён быў і як ён працаваў, і разумееш, што гэта быў унікальны крызісны мэнэджэр.

Ён мог канцэнтравацца надзвычай хутка ў кожнай сітуацыі і паказваць найвышэйшую эфектыўнасць. Прычым гэта тычылася як тэхнічных пытанняў, так і пытанняў стратэгічных і тактычных.

Пра Алега можна ўзгадваць надзвычай шмат, коратка яго нават не ахарактарызуеш: настолькі гэта быў рознабаковы і таленавіты чалавек, які знайшоў сябе, і які зрабіў сабе імя ў журналістыцы, які стаў прыкметнай фігурай у беларускай апазіцыі і свядома абраў шлях супраціву, а не прыстасаванства. Хоць у яго было шмат прапаноў, прывабных у фінансавым плане. Ён, напэўна, разглядаў іх сур'ёзна - але заставаўся верным дзейнасці апазіцыі ў Беларусі.

ПАВАЛ СЕЛІН, РАСЕЙСКІ ЖУРНАЛІСТ:

- Хачу пачаць з моманту, які запомніўся мне больш за ўсё. Калі мяне ў 2003 годзе дэпартавалі з Беларусі, адзін з самых кранальных момантаў адбыўся на пероне вакзалу ў Менску падчас развітання. Там сабралася вялікая колькасць людзей - як маіх знаёмых, так і зусім незнаёмых, больш за сто чалавек.

Адзін з самых запамінальных момантаў - гэта тое, як Алег накінуў мне на плечы ярка-зялёную футболку з надпісам «Тэрыторыя, свабодная ад лукашызму». Я гэтую футболку дагэтуль захоўваю і берагу як адзін з самых улюбёных артэфактаў майго беларускага жыцця. Мы дамовіліся, што роўна праз пяць гадоў 29 чэрвеня 2008 года, калі ў мяне скончыцца тэрмін дэпартацыі, мы зноў сустрэнемся на гэтым вакзале.

І адным з тых, хто праз пяць гадоў прыйшоў мяне сустракаць, як дамаўляліся, быў Алег Бябенін. Ён стрымаў сваё слова. Ён прыйшоў на сустрэчу са сваім маленькім сынам на плячах.

Гэтыя два моманты ўрэзаліся мне ў памяць: 29 чэрвеня 2003 года, футболка «Тэрыторыя, свабодная ад лукашызму» на плячах - і Алег, які сустракае мяне праз пяць гадоў.

У гэтым быў ён увесь. Чалавек жалезнага, гранітнага словы і моцных перакананняў з аднаго боку, і неверагодна вясёлы, з пачуццём гумару, шчыры - з другога. Тое, як у ім гэта ўжывалася, захапляе мяне дагэтуль. Каб такі вясёлы, адкрыты, з пачуццём гумару хлопец быў такім нягнуткім і цвёрдым.

Ён быў настолькі перакананы ў сваёй праўдзе, што гэта, як мы ведаем, і прывяло яго, на жаль, да такога трагічнага канца. Я дагэтуль ўпэўнены, што гэта было забойства - ніхто ніколі ў жыцці мяне не пераканае, што ён мог учыніць суіцыд. Усё гэта так па-дурному і прыцягнута за вушы - усе гэтыя так званыя «довады». Я ўпэўнены, што яго забілі - і забілі за ягоныя перакананні. За тое, што ён не пайшоў на кампраміс, і ішоў да канца.

Я вельмі спадзяюся, што рана ці позна - вельмі хочацца, каб рана - забойцы і заказчыкі былі знойдзеныя і пакараныя адпаведным чынам. Дыктатура не вечная. Калі-небудзь і яна скончыцца - і тады тыя, хто забіў Алега, панясуць пакаранне. Я вельмі спадзяюся, што гэта будуць менавіта тыя людзі, якія аддалі загад. А я мяркую, што гэта - хто-небудзь з вышэйшага кіраўніцтва Беларусі.

Для мяне гісторыя з Алегам, мабыць, самая трагічная з маіх беларускіх гісторый. Мы з ім былі вельмі дружныя і былі настолькі на адной хвалі, што разумелі адзін аднаго з першага слова. Страшная вестка аб ягонай смерці калісьці вельмі моцна і надоўга выбіла мяне з каляіны.

Стала адразу ясна і зразумела, што тыя выбары 2010 года будуць вельмі трагічнымі. Калі так усё пачынаецца, то нічым добрым гэта не можа скончыцца - што, уласна, і адбылося з маімі сябрамі: Наталляй Радзінай, Андрэем Саннікавым, Ірынай Халіп, Змітром Бандарэнкам.

Для мяне вельмі важным было тое, што Алег, займаючыся апазіцыйнай і палітычнай дзейнасцю, заставаўся пры гэтым сваім братам-журналістам. Ён заўсёды ў першую чаргу даваў выключна праўдзівую інфармацыю. І ягоная трагічная смерць - гэта расплата у тым ліку і за яго журналісцкую дзейнасць. Магчыма, нават у першую чаргу - за журналісцкую.

Напэўна, не змагу пералічыць усіх момантаў, звязаных з Алегам - кранальных і жудасных, душэўных і страшных... Памятаю, што падчас усіх гэтых «хапуноў» я жудасна за яго баяўся - калі яго хапалі не шкадуючы і арыштоўвалі. Я разумеў: гэта такі ж, як і я чалавек, фактычна мой аднагодак - і вось цяпер яго на маіх вачах цягнуць у аўтазак. Я вельмі перажываў і ў той жа час захапляўся ягоным уменнем зрабіць крок наперад, выйсці з голымі рукамі супраць гэтых узброеных да зубоў «касманаўтаў» з дубінкамі. Гэта была шакавальная мужнасць. Не ведаю – ці змог бы я так... А Алег заўсёды быў наперадзе - на ўсіх мітынгах і шэсцях. І гэта захапляла.

ЗМІЦЕР БАНДАРЭНКА, КААРДЫНАТАР ГРАМАДЗЯНСКАЙ КАМПАНІІ «ЕЎРАПЕЙСКАЯ БЕЛАРУСЬ»:

- Алег - гэта мой вельмі блізкі баявы сябра і паплечнік. Напэўна, нават не рызыкну сказаць, што гэта мой вельмі блізкі сябар, бо пры ўсёй сваёй таварыскасці і ўнікальных камунікатыўных здольнасцях Алег напраўду быў такой «рэччу ў сабе» і досыць замкнёным чалавекам.

Але мы з ім зрабілі вельмі шмат разам і, можа быць, Беларусь сёння яшчэ не вольная таму, што Алега няма з намі. Прынамсі тое, што актыўнасць супраціву беларусаў у апошні час стала меншай, на мой погляд, звязана ў тым ліку і са смерцю Алега.

У турме КДБ гэбісты, якія дапытвалі мяне казалі: вы ж разумееце, што Алег Бябенін памёр не проста так. Калі я спытаў: «Вы прызнаецеся ў яго забойстве?», - яны адказалі: «Гэта не мы».

Хачу сказаць: гэтую справа мы расследуем. Гэта абавязкова адбудзецца.

Яшчэ хачу сказаць пра Алега, што ён сапраўды быў адным з лідараў беларускага супраціву. Калісьці ў нас з ім была размова, ён казаў: «Я - расеец, я сын савецкага афіцэра і пабойваюся, што калі нацыяналісты ў Беларусі прыйдуць да ўлады, то я тут ніколі не буду сваім». Я адказаў: «Алег, гэта поўнае глупства, сітуацыя ў Беларусі такая, што калі ты захочаш быць беларусам і лідарам беларускага супраціву, то ты ім станеш».

І ён гэта прыняў - і гэта стала ягоным жыццём. Ён разумеў, што гэта ягоная краіна, гэта ягоная барацьба - і змагаўся за нашу агульную перамогу.

Напэўна, сваёй задачай у памяць пра яго я бачу дасягненне нашых мэтаў, дзеля якіх Алег змагаўся і жыў - зрабіць Беларусь свабоднай і незалежнай і вярнуць свабодную, паўнавартасную журналістыку ў нашу краіну.

ЮРЫ ХАШЧАВАЦКІ, КІНАРЭЖЫСЁР:

- Я Алега добра ведаў - мы пазнаёміліся вельмі даўно, яшчэ ў «Белорусской деловой газеце». Шмат гадоў таму назад там утварылася вялікая група журналістаў, якія мелі велізарны апетыт да жыцця, якія цікавіліся ўсім.

Алег быў дзіўным чалавекам. Калі б ён не быў выдатным журналістам і арганізатарам, то ён змог бы стаць і ідэальным кінадакументалістам. Рэч у тым, што ён валодаў дзіўнай здольнасцю стаць «нябачным»: быць усюды і пры гэтым не перашкаджаць тым падзеям, якія трэба зафіксаваць. Бо сам факт з'яўлення журналіста ці - што яшчэ больш сур'ёзна - кінадакументаліста пачынае ўплываць на падзеі, бо прысутнасць камеры або дыктафону мяняе паводзіны людзей. І таму вельмі важна ўмець заставацца незаўважным і ў той жа час умець фіксаваць драбнюткія дэталі. Алегу гэта ўдавалася выдатна.

Я нават і не заўважыў, напрыклад, як ён стварыў «Хартыю-97». Не заўважыў тых велізарных высілкаў, які ён для гэтага прыклаў. Ён здолеў туды прыцягнуць процьму выдатных людзей і добрых журналістаў. У яго была нейкая выдатная ўнутраная сіла, якая шмат у чым вызначыла поспех гэтага праекта.

Сыход Алега з жыцця - гэта вялікае гора, вялікая страта. Я ўпэўнены, што яму «дапамаглі» гэта зрабіць, што Алег пакінуў нас не проста так: яго ўнутраную сілу ўлада даволі хутка зразумела і, не ведаючы як з гэтым справіцца, развязала ўсё сваім жорсткім і цынічным метадам.

Для кожнага чалавека - рэдкасць, калі ён сыходзіць, а тое, што ён рабіў, працягваецца і працягваецца, на мой погляд, вельмі сур'ёзным чынам. Так што - вечная яму памяць, і яна палягае ў дзейнасці ўсіх нас. І дзякуй Богу, што справа Алега прадаўжаецца.