Як кралі атрутныя рэчывы на радзіме «Навічка»

Яшчэ год таму закрыты гарадок Шыханы за 130 кіламетраў ад расійскага Саратава строга ахоўвалі.

Доўгі час тут працаваў Дзяржаўны інстытут тэхналогіі арганічнага сінтэзу. Да 1993 года ў сакрэтным НДІ працавалі больш за тры тысячы найлепшых спецыялістаў-хімікаў, якія займаліся распрацоўкай новых тыпаў баявых атрутных рэчываў, паведамляе «Настоящее время».

Хімікі-лабаранты, інжынеры прыязджалі на бераг Волгі з усяго СССР. У Шыханы адбіралі найлепшых з найлепшых. Жыхары атрымлівалі кватэры, добрыя заробкі і ўпэўненасць у тым, што яны выконваюць задачы дзяржаўнай важнасці. У пачатку нулявых ў прадпрыемства пачаліся фінансавыя праблемы, і неўзабаве яго цалкам знялі з дзяржаўнага балансу.

Пра лёс былога сакрэтнага аб'екта, магчыма, ніхто б і не даведаўся, калі б у Вялікабрытаніі пры загадкавых абставінах не атруцілі рэчывам "Навічок" былога супрацоўніка расейскіх спецслужбаў Скрыпаля і ягоную дачку. Паходжанне яду звязвалі з Шыханамі.

Здымачная група пабывала ў пасёлку і высветліла, ці мог знікнуць «Навічок» з лабараторый некалі сакрэтнага НДІ, і пра тое, як жывуць цяпер былыя супрацоўнікі хімпрадпрыемстваў:

Сёння ад сакрэтнага НДІ, некалі аб'екта дзяржаўнай важнасці, амаль нічога не засталося. Год таму ўказам прэзідэнта асаблівы статус з Шыхан знялі. Гэта адбылося ў рамках Канвенцыі ААН «Аб забароне распрацоўкі, вытворчасці, назапашвання і прымянення хімічнай зброі і яе знішчэння".

«Цяпер ніякіх перспектыў няма. І ў краіны, я так разумею, перспектыў таксама няма. Ніхто не можа зразумець, што заўтра будзе. У нас дзяржава аднабокая: нафта, газ, электраэнэргія», - кажа пенсіянер, былы начальнік сакрэтнай часткі закрытага НДІ.

70-гадовы Уладзімір Фядосаў, былы старшы навуковы супрацоўнік сакрэтнага НДІ працуе выкладчыкам хіміі ў будаўнічым вучылішчы.

«Я сутыкаўся з гэтым рэчывам. Два разы мне даручалі працы тэхналагічнага характару. Гэта рэчыва было пад шыфрам «А». Ніякага «Навічка», потым толькі дадаліся лічбы «А-234». На пальцах адной рукі можна палічыць, колькі людзей ведалі формулу хімічную, ведалі сутнасць рэчывы, - кажа ён. - у 1972 годзе Фёдар Пятровіч сінтэзаваў гэта рэчыва, на якім і трымаўся ўвесь інстытут. Мы ж сакрэтнае прадпрыемства былі, мы мелі легенду, што займаліся хімічнымі рэчывамі для барацьбы са шкоднікамі ў сельскай гаспадарцы».

«Навічок» распрацоўваўся ў Шыханах, і не адзін ён, іх некалькі было рэчываў пад гэтай назвай, і сысці ён не мог адсюль, - распавядае былая супрацоўніца інстытута Людміла Васільева. - Я сама працавала ў сінтэзе, я гэта ведаю. Калі яны вызначылі, што гэта рэчыва абсалютна чыстае, прабачце мяне, у Шыханах яно з 93 года, не магло яно ў такой чысціні захавацца з Шыхан».

Паводле ейных слоў, у 90-я гады, пасля адмовы ад распрацоўкі хімічнай зброі, у інстытуце здараліся нават крымінальныя справы за крадзяжы: «Усе спрабавалі нешта ўрваць - тэхналогію, веды ўзяць адсюль, зліняць і прымяніць іх у іншым месцы».

Вайсковы пенсіянер Аляксандр Башкатаў удакладніў нават, што нейкі супрацоўнік інстытута на прозвішча Рынке «змог скрасці некалькі ампул баявога атрутнага рэчыва».