Сцяпан Грыгаран: Сітуацыя ў Арменіі - рэвалюцыйная

У краіне пачаліся маштабныя акцыі непадпарадкавання.

Пра гэта сайту Charter97.org распавёў навуковец-фізік, адзін з лідараў дэмакратычнага руху ў Арменіі ў 1990-х гадах, былы дэпутат Вярхоўнага Савета рэспублікі і былы пасол Арменіі ў Расеі Сцяпан Грыгаран, каментуючы прызначэнне Сержа Саргсяна прэм'ер-міністрам Арменіі.

Экс-прэзідэнт Арменіі Серж Саргсян быў абраны прэм'ер-міністрам краіны ў аўторак на спецыяльным пасяджэнні парламента рэспублікі. За адзінага кандыдата прагаласавалі 77, супраць - 17 з 94 дэпутатаў, якія галасавалі, улічваючы тых, што знаходзяцца ў працоўных выправах (усяго ў Нацыянальным сходзе Арменіі 105 дэпутатаў). Сёння ж прэзідэнт Арменіі Армэн Саркісян сваім указам прызначыў Сержа Саргсяна прэм'ер-міністрам рэспублікі. У Ерэване пачаўся маштабны мітынг апазіцыі.

- Сцяпан, чым небяспечная сітуацыя, якая склалася? Чаму ўспыхнулі пратэсты?

- Канфлікт пачаўся вельмі даўно. Серж Саргсян займаў пасаду прэзідэнта на працягу дзесяці гадоў. За гэты час у краіне моцна ўмацавалася карупцыя, кумаўство, многія дзяржаўныя пасады раздаваліся сваякам. Дайшло да таго, што Саргсян пачаў раздаваць сваім родным медалі, што не заўсёды прынята нават у аўтарытарных рэжымах.

У краіне пачалася маштабная эміграцыя. Гэта адзначае нават афіцыйная статыстыка. Пагоршыўся дабрабыт простых армян. За апошні год рост цэнаў склаў ад 10 да 40%. Паўтаруся, гэтыя лічбы прыводзіць афіцыйная статыстыка. Заробкі і пенсіі засталіся на ранейшым узроўні.

Вось вынік дзесяцігадовага прэзідэнцтва Саргсяна. Але самае сумнае тое, што пагоршылася прававая сітуацыя ў Арменіі. У нас з'явіліся палітычныя зняволеныя, судовая сістэма страціла сваю незалежнасць.

Абурэнне народа хавалася, а прарвала пасля таго, калі людзі даведаліся, што ўжо былы прэзідэнт Серж Саргсян збіраецца стаць прэм'ер-міністрам.

Партыя ўлады разам з Сержам Саргсянам ініцыявала папраўкі ў Канстытуцыю, згодна з якімі Арменія пераходзіць ад прэзідэнцкай формы праўлення - да парламенцкай. Саргсян запэўніваў, што балатавацца прэм'ерам больш не будзе.

Але, як мы бачым, адбылося адваротнае. Пастанова вылучацца на пасаду прэм'ер-міністра стала пунктам незвароту. У дабавак да ўсіх сацыяльна-эканамічных праблем, народ падманулі.

Серж Саргсян быў вылучаны на пасаду прэм'ер-міністра і маўклівая большасць у парламенце падтрымала яго кандыдатуру. Гэта з'ява мае карані ў СССР, калі ў Вярхоўных саветах сядзела маўклівая большасць і галасавала за ўсе прапановы.

Менавіта таму ўспыхнулі пратэсты ў краіне.

- Што цяпер адбываецца ў Ерэване?

- Сёння вечарам пачаўся вялікі мітынг на плошчы Рэспублікі. Паглядзім, якія крокі распачне апазіцыя. Велічэзны мітынг, такіх мітынгаў я яшчэ не бачыў. Плошча вялізная і яна запоўненая людзьмі. Цяпер там 50-70 тысяч чалавек.

Я думаю, што апазіцыя была гатовая да такога сцэнару.

- Лідар апазіцыі Нікол Пашынян заявіў, што ў краіне пачалася «аксамітная рэвалюцыя». Якія мэты пераследуюць пратэстоўцы?

- Галоўная мэта пратэстоўцаў - не дапусціць таго, каб прэм'ер-міністрам стаў Серж Саргсян. Маўклівая большасць аднагалосна прагаласуе за яго кандыдатуру, яны не хочуць чуць голас народа. Менавіта таму пратэстныя акцыі набываюць іншы характар. Калі ўчора блакаваўся толькі цэнтр Ерэвана, то сёння практычна ўвесь горад паралізаваны. У Гюмры і Ванадзор праходзяць пратэстныя акцыі. Забастоўка прымае агульнанацыянальны характар.

Сітуацыя ў краіне набывае рэвалюцыйны характар. Яна ўжо рэвалюцыйная.

Пратэстуючых вельмі шмат. Для ўсіх важны колькасны кампанент, але я хачу адзначыць якасны складнік пратэстоўцаў. Велізарная колькасць моладзі.

Учора на вуліцы Ерэвана выйшла ад 50-ці да 60-ці тысяч пратэстоўцаў. Яны былі раскіданыя па ўсім горадзе. Сітуацыя плаўна пераходзіць у агульнанацыянальны страйк, пры якім магчымы захоп адміністрацыйных будынкаў. Так, рэвалюцыя больш нагадвае «аксамітавую», бо пратэстоўцы не ўжываюць сілу і максімальна асцярожныя.

Учора сілавікі ўжылі сілу. Але, каб вы ўсвядомілі якасць нашай паліцыі, уявіце, што паліцэйскі падстрэліў сам сябе. Яны нават спецсродкі не могуць нармальна ўжыць. Адзін з паліцэйскіх вырашыў «папалохаць» пратэстоўцаў выбуховым пакетам. У выніку пацэліў у сваіх і адзін з паліцыянтаў у цяжкім стане трапіў у бальніцу.

Улады спрабавалі справакаваць сутыкненні, але іх планы праваліліся.

На жаль, вымушаны адзначыць, што нягледзячы на тое, што СССР разваліўся, наш урад захоўвае яго традыцыі. Не ведаю, можа, нашы чыноўнікі ў душы камуністы. Яны не хочуць слухаць альтэрнатыўны пункт гледжання, ісці на кампраміс. А гэта заўсёды прыводзіць да жорсткай рэакцыі.

Апошнія тры гады ў нашай краіне праходзяць маштабныя акцыі пратэсту. Кадры з Ерэвана 2015 года абляцелі ўвесь свет. Тады падставай для пратэстаў паслужыла павышэнне тарыфаў на электраэнэргію. Але ўлады ніякіх высноў не зрабілі. Наадварот, пачалі абмяжоўваць палітычныя свабоды грамадзян. Практычна ўся інтэлектуальная эліта Арменіі падтрымлівае пратэстоўцаў.

- Што вы скажыце пра Ніколе Пашыняне?

- Гэта вядомы дзеяч, ён вельмі актыўны быў апошнія 10 гадоў у палітыцы, стварыў сваю партыю «Грамадзянскую дамову», узначальвае адну з фракцый у парламенце. Ён адзіны, хто змог знайсці тыя галоўныя словы, якія вывелі людзей на вуліцу. Вельмі складана вывесці людзей на вуліцу. Але ён змог знайсці галоўныя словы. Гэта, вядома, карупцыя, цяжкія сацыяльныя ўмовы, гэта анты-саргсянаўская рыторыка. Новы прэм'ер выключна не папулярны ў Арменіі.

- Як, на вашу думку, будуць развівацца падзеі ў краіне?

- Пасля пратэстаў 2015 года ўлады зрабілі выгляд, што пайшлі на дыялог, а на самай справе прынялі жорсткі закон пра выбары, абмежавалі правы апазіцыйнай партыі ўнутры парламента.

Улада пайшла па шляху камуністычнага рэжыму Брэжнева. Чым гэта скончылася для СССР - вы лепш за мяне ведаеце. У Арменіі няма газу, нафты, прыродных рэсурсаў. Для аўтарытарызму няма рэсурсаў, тут ён не пратрымаецца. Я не ведаю, на што яны разлічваюць.

Як я адзначаў раней, сітуацыя ў Арменіі вельмі нагадвае тое, што адбываецца ў Беларусі. Жорсткі аўтарытарызм, аднапартыйная сістэма.

Ведаеце, я быў сведкам таго, як галасуе кіруючая партыя. Яны правялі пад Ерэванам выбары, дзе вылучылі Сержа Саргсяна кандыдатам у прэм'еры. Вы бачылі як яны галасавалі? Яны нават сачылі, каб рукі падымаліся на адной вышыні.

Я не разумею, адкуль у гэтых людзях такія звычкі. Арменія была незалежнай на працягу 25 гадоў. Так, былі розныя праблемы, але мы не ішлі ў бок таталітарызму. А цяпер усё ідзе да жорсткага аўтарытарызму, што праяўляецца ў зменах Канстытуцыі. Пад падставай гэтай рэформы яны абмяжоўваюць правы і свабоды грамадзян, узмацняюць ціск на апазіцыю.

Народ Арменіі - еўрапейскі народ. Мы цвёрда стаім на каштоўнасцях свабоды і дэмакратыі і не пацерпім падобнага. Мы жывём у век высокіх тэхналогій - сацыяльныя сеткі, інтэрнэт, свабодны доступ да інфармацыі. Як можна пры такім становішчы спраў растлумачыць моладзі, што красці - гэта нармальна, уручаць роднаму брату ордэн - гэта нармальна, што карупцыя - гэта нармальна. Ніяк не атрымаецца.

У мяне толькі адна асцярога, што калі ўлада не знойдзе іншых рычагоў развязання канфлікту, то яна пойдзе на прымяненне сілы. Вядома, і апазіцыя можа доўга не ўтрымаць людзей на плошчы, бясконца стаяць немагчыма. Галоўнае - праводзіць акцыі непадпарадкавання, забастоўкі, стачкі. І гэтым шляхам цяпер ідуць армяне.