Леанід Злотнікаў: Рэжым «праеў» пенсіі беларусаў

Чаму ў суседзяў Беларусі з ЕЗ пенсіі нашмат вышэйшыя.

Пра гэта Charter97.org распавёў эканаміст Леанід Злотнікаў.

- У Фондзе сацабароны Беларусі ўтварылася прыстойная «дзірка» больш за 150 млн даляраў. Як гэта накладваецца на эканамічную сітуацыю ў нашай краіне? Што будзе з пенсіямі беларусаў?

- Гэта не накладваецца на сітуацыю - гэта выклікана сітуацыяй у беларускай эканоміцы і грамадстве. Дэфіцыт у пенсійным фондзе - гэта следства той мадэлі грамадскага ладу, якая склалася пры Лукашэнку. Тую эканоміку, якая дасталася нам у спадчыну ад Савецкага Саюза, урад не рэфармаваў, а проста «праядаў».

Не, вядома, улады нешта спрабавалі «мадэрнізаваць», але, як у дрэнным анекдоце, нічога не атрымлівалася. У выніку праядаліся грошы і крэдыты, а «мадэрнізацыі» няма дагэтуль.

Баючыся выступленняў з патрабаваннем павысіць заробак, Лукашэнка і ўрад «гасілі» народную незадаволенасць за кошт стратэгічных рэсурсаў. Нейкі час гэта дапамагала, але ў нейкі момант высветлілася, фінансавыя рэсурсы «праедзеныя» і назапашаныя велізарныя запазычанасці. А разам з гэтым аказаліся «праедзенымі» і пенсіі беларусаў.

Цяпер ва ўладзе засталіся нейкія крошкі ад спадчыны мінулых гадоў, і магчымасці для «праядання» рэзка скараціліся. У пазыку ўжо ніхто не дае, а калі і даюць - не надта многа і пад вялікі працэнт. І гэтых падачак ужо не стае для падтрымання ранейшага ўзроўню сацыяльных выдаткаў.

Вось у выніку ўсяго гэтага мы і бачым такую «дзірку» ў пенсійным фондзе.

Вядома, ёсць і аб'ектыўная прычына, звязаная з дэмаграфічнай сітуацыяй. Беларусь уваходзіць цяпер у трэцюю з пасляваенных дэмаграфічных хваляў, звязаную са значным змяншэннем нараджальнасці. У выніку колькасць працоўнага насельніцтва ў прапорцыі да змешчаных на пенсіі менш, чым было раней. З гэтым таксама звязаны дэфіцыт грошай у пенсійным фондзе. Але ў гэтую ж «трэцюю хвалю» ўступаюць і развітыя краіны Захаду. Тым не менш, з пытаннем пенсійнага забеспячэння яны выдатна спраўляюцца, а наш урад - не.

- У чым прычына гэтага? І якімі будуць дзеянні беларускіх уладаў?

- Беларускія ўлады дзейнічаюць непрадумана - проста павышаюць пенсійны ўзрост. І гэта паэтапнае павышэнне будзе працягвацца. Але яно не вырашыць праблемы з пенсіямі. Патрэбна прынцыповая рэформа пенсійнай сістэмы - такая, як была праведзена ў Латвіі і краінах Балтыі.

Беларуская пенсійная сістэма засталася такой жа, якой была ў СССР. Гэтая сістэма заснаваная на так званай «салідарнасці пакаленняў»: у працоўнага пакалення частка заробкаў адлічваецца ў пенсійны фонд, з якога грошы ідуць у кашалькі старэйшага пакалення, які выйшаў на пенсію.

Аднак ва ўсім развітым свеце ўжо перайшлі на зусім іншую сістэму. У ёй «салідарнасць пакаленняў» застаецца ў нязначным фармаце - для фармавання толькі сацыяльных пенсій. А асноўную частку пенсіі людзі назапашваюць самі: і працадаўца, і сам работнік робяць адлічэнні ў прыватныя пенсійныя фонды, дзе гэтыя грошы становяцца ўласнасцю будучага пенсіянера. Назапашвальная сістэма паказала сябе куды больш эфектыўнай у сітуацыі дэмаграфічнага спаду.

Латвія, напрыклад, ужо 25 гадоў таму пачала пераход да назапашвальнай сістэмы. На сённяшні дзень там застаецца маленькая частка адлічэнняў па прынцыпе «салідарнасці пакаленняў», а асноўная частка пенсій назапашваецца роўнымі, па 10%, адлічэннямі працадаўцы і самога работніка. Ёсць яшчэ і трэці складнік пенсійнага фонду - добраахвотныя адлічэнні самога работніка, якія пры гэтым вызваляюцца ад абкладання падаткам. У выніку ў Латвіі, як і ў цэлым у развітых краінах Захаду, пенсія складае блізу 70% ад сярэдняга заробку.

У нас жа нормай лічыцца пенсія сумай 40% ад сярэдняга заробку.

Вось на прыкладзе пенсійнай сістэмы мы бачым, што ў вольным свеце ўсе краіны лёгка прыстасоўваюцца да дэмаграфічных выклікаў і ўсё выдатна працуе. А наш урад ні да чаго прыстасавацца не можа. І вырашыць праблем з пенсіямі таксама няздольны. Такая сутнасць неэфектыўнай, каманднай сістэмы, якая склалася ў Беларусі пры Лукашэнку.