У Брытаніі ўпершыню за 14 гадоў змянілася ўлада: чым гэта абернецца для Украіны і Еўропы

Лейбарысты перамаглі на выбарах насуперак агульнаеўрапейскай тэндэнцыі.

Брытанцы змянілі дзейны ўрад на выбарах у чацвер, і замест кансерватара Рышы Сунака новым прэм'ер-міністрам стане лейбарыст Кір Стармер. Упершыню за паўтара дзесяцігоддзя да ўлады прыйдуць левыя прагрэсіўныя сілы - насуперак агульнаеўрапейскаму трэнду росту папулярнасці правых папулістаў, якія прывячаюць Уладзіміра Пуціна, піша ВВС.

Як кансерватары асудзілі сябе на паражэнне, і чым змена ўлады ў ядзернай дзяржаве можа абярнуцца для самой Брытаніі, якая перажывае крызіс за крызісам, для Еўразвяза, з якім яна развіталася некалькі гадоў таму, і для Украіны, якой яна абяцала штогод 3 млрд фунтаў вайсковай дапамогі на адбіццё расейскай агрэсіі?

Чаму Сунак саступіў?

Сунак расплачваецца за грахі сваіх папярэднікаў на прэм'ерскай пасадзе.

Дэвід Кэмеран незнарок вывеў Брытанію з Еўразвязу і тут жа падаў у адстаўку. Тэрэза Мэй не змагла дамовіцца з ЕЗ аб умовах брэксіту, а потым абвясціла выбары і ледзь не саступіла на іх. Борыс Джонсан змяніў яе воляю партыі і на наступных выбарах у снежні 2019-га, наадварот, перамог, прычым з самавітым адрывам. Ён дамовіўся з ЕЗ аб разводзе - як пазней высветлілася, вельмі невыгодным для Брытаніі.

А потым пачаліся скандалы.

Джонсан выпіваў з падначаленымі ў кавідны лакдаўн і быў злоўлены на хлусні ў парламенце, які ён спрабаваў незаконна распусціць сабе ва ўгоду.

За ім большасць брытанцаў умацавалася ў меркаванні, што кансерватары ва ўладзе ўважаюць сябе за недатыкальных: адны правілы для іх, іншыя - для ўсіх астатніх.

На змену Джонсану прыйшла Ліз Трас. Яна адзначылася самым кароткім прэм'ерствам у сучаснай гісторыі, ледзь не знішчыла пенсійную сістэму краіны хвацкім набегам на казну і была вымушаная выдаліцца ў гісторыю праз 49 дзён - яшчэ да таго, як два хуткіх пяра паспелі здаць у друк яе біяграфію пад загалоўкам «Адкуль ні вазьміся».

На змену Трас выбралі Рышы Сунака. Ізноў жа, не ўсенародным галасаваннем, а воляй чальцоў партыі торы.

Былы банкір і зяць індыйскага мільярдэра аддаваў перавагу перасоўвацца на верталёце, а на адным з выхадаў у народ высветлілася, што ён не ведае, як заправіць аўтамабіль бензінам. Сунак так і не змог пераканаць брытанцаў, што зробіць бедных багацейшымі і развязаць праблемы краіны.

Іх нямала.

Чаму брытанцы незадаволеныя жыццём?

Людзі бяднеюць, якасць дзяржпаслуг зніжаецца, жылля не стае, ахова здароўя трашчыць па швах, кошты растуць, а заробкі - не вельмі.

Апошні пяцігадовы тэрмін кансерватараў ва ўладзе, хутчэй за ўсё, апынецца першым з 1950-х гадоў, калі прыбыткі насельніцтва скараціліся, а не выраслі. У 1950-х краіна ляжала ў руінах пасля Другой сусветнай вайны.

Цяпер таксама ёсць на што наракаць: і ковід, і вайна Расеі супраць Украіны. Але ёсць і нязмушаныя правалы ў палітыцы, якія выбарцы ўзгадаюць кансерватарам у дзень выбараў.

Торы прыйшлі да ўлады пасля фінансавага крызісу 2008-2009 гадоў. З тых часоў заробкі раслі ўсяго на 0,5% за год, што невыносна мала па гістарычных мерках. І Брытанія адставала ад іншых буйных заходніх краін.

Калі б тэмпы росту былі такімі ж, як у Нямеччыне і ЗША, то сярэдні брытанскі работнік атрымліваў бы зараз на 3600 фунтаў за год больш, падлічыў даследчы цэнтр Resolution Foundation.

Кошты жылля растуць, а даступнасць падае. Грамадскі транспарт возіць з перабоямі, доўга і дорага. Цэны электраэнэргіі і газу самыя высокія ў Еўропе. Ахова здароўя па-ранейшаму бясплатная, але ложак у шпіталі можна чакаць у хуткай некалькі гадзін, а планавую аперацыю - некалькі месяцаў, а то і гадоў.

Адно са спрэчных дасягненняў торы - брэксіт. Выхад з ЕЗ абрынуў гандаль з найбуйнейшым і найбліжэйшым рынкам, скараціў асартымент і даступнасць тавараў і павысіў кошты ўнутры краіны, а заадно і ўскладніў жыццё брытанцам, якія гандлявалі, працавалі, адпачывалі ці гастралявалі ў Еўразвязе.

Выхад з ЕЗ абвастрыў праблему іміграцыі. Яна дасягнула нябачаных рэкордаў - і не толькі таму, што мяжа для нерэгулярных мігрантаў перамясцілася з межаў ЕЗ да берагоў Ла-Манша.

Значна больш істотны ўнёсак зрабіла новая міграцыйная палітыка торы. Кансерватары пусцілі ў краіну сотні тысяч працоўных мігрантаў для кампенсацыі страты еўрапейскіх працоўных рук пасля брэксіту. І яшчэ сотні тысяч ганконжцаў і ўкраінцаў з гуманітарных меркаванняў.

Ці зменіцца стаўленне да Украіны і Пуціна?

Змена ўлады не абяцае змены замежнай палітыкі. Лейбарысты падтрымлівалі кансерватараў ва ўкраінскім пытанні з самага пачатку вайны, і іх лідар Кір Стармер неаднаразова казаў, што нічога не зменіцца.

Вось што ён адказаў на пытанне аб тым, ці падтрымае ён абяцанне цяперашніх уладаў выдаткоўваць не менш за 3 млрд фунтаў на год на вайсковую дапамогу Украіне:

«Так. Мы цалкам салідарныя з цяперашнім урадам у гэтым пытанні, і гэта правільна», - сказаў Стармер у праграмным інтэрв'ю ліберальнай газеце Guardian.

І дадаў, што на саміце НАТА на наступным тыдні ў Вашынгтоне будзе заклікаць сваіх хаўруснікаў не скарачаць дапамогу Украіне.

А ў Стармера і няма выбару.

Апытанні паказваюць, што толькі 2% насельніцтва краіны падтрымліваюць Расею ў яе агрэсіі супраць Украіны. Амаль 80% электарату сімпатызуюць Украіне, а сярод кансерватараў такіх нават больш.

Гэта ўскладніла жыццё вельмі правым.

Чаму правыя ў Брытаніі не такія папулярныя, як у Еўропе?

Твар правых у Брытаніі - Найджэл Фарадж. Ён узначальваў партыю UKIP, якая прасоўвала брэксіт, але потым адышоў ад спраў і праводзіў шмат часу за акіянам у кампаніі свайго куміра Дональда Трампа. І раптам Фарадж вярнуўся - і балатаваўся ў парламент.

Ён спрабаваў і раней, прычым не адзін раз, а сем. І кожны раз саступаў. Калі на гэты раз атрымаецца, у вельмі правых з'явіцца свой анфан тэрыбель у і без таго разбэшчаным брытанскім парламенце.

Але, як паказала выбарчая кампанія, голас яго не будзе голасам народным.

У Фараджа ёсць партыя - Reform UK, але гэта не партыя ў звыклым сэнсе. Reform UK зарэгістраваная як прыватная кампанія, а Фарадж - яе старшыня. Падазрэнні ў тым, што яна фінансуецца з Расеі, ніколі не пацвярджаліся, але цень Пуціна трывала вісіць над Фараджам з таго часу, як ён у 2014 годзе захапіўся расейскім лідарам.

Перад сёлетнімі выбарамі палітычны аглядальнік ВВС Нік Робінсан спытаў Фараджа пра яго любоў да Пуціна. Фарадж адказаў:

«Хвіліначку, я наогул сказаў, што ён мне не падабаецца».

«Але вы казалі, што вы ім захапляецеся», - нагадаў Робінсан.

«Я захапляўся ім як палітычным лідарам, бо ён здолеў прыбраць да рук усю ўладу ў Расеі», - адказаў Фарадж і дадаў, што ніякі ён не фанат Пуціна, толькі таму што шануе яго талент упраўленца.

Аднак рэйтынгі Фараджа пасля гэтага выступлення перасталі расці і нават знізіліся.

Сацыёлагі, якія праводзілі фокус-групы, тлумачаць гэта тым, што для большасці брытанцаў Пуцін - агрэсар, а прышчэпку ад папулізму яны атрымалі яшчэ ў брэксіт, калі ім абяцалі простае развязанне складанага пытання, але ў выніку брэксіт пагоршыў эканамічныя праблемы, павялічыў міграцыю і зрабіў людзей бяднейшымі.

Ці змогуць новыя ўлады палепшыць жыццё ў Брытаніі?

Хутка - не змогуць. Бо лішніх грошай няма.

Абедзве партыі перад выбарамі абяцалі залатаць дзіркі ў сацыяльным забеспячэнні, заліць ямы на дарогах і дапамагчы тым, хто жыве ў нястачы. Але і запасу трываласці ў казне няма.

Каб зарабіць, трэба паляпшаць эканоміку, якая ў апошнія гады дадае нікчэмныя 1-1,5% на год з вышэйпералічаных прычын: ковід, брэксіт, насельніцтва, якое старэе, рост выдаткаў.

Ніводная з гэтых праблем не развяжацца раптоўна.

Лідар лейбарыстаў Стармер прызнае, што ў яго няма «чарадзейнай палачкі». Ён абяцае не павышаць падаткі і палепшыць стасункі з ЕЗ, але вяртання да ранейшых тэмпаў росту і ранейшага свабоднага гандлю з Еўразвязам не прадбачыцца.

Акрамя таго, новаму ўраду давядзецца працаваць ва ўмовах усё большай нявызначанасці. Вайна ў Еўропе працягваецца, у ЗША таго і глядзі прыйдзе да ўлады Дональд Трамп, а ў Еўропе - вельмі правыя.

Што будзе далей?

На вельмі правых еўрапейцаў ураўноўваецца і Найджэл Фарадж.

Ён прызнае, што сёлетнія выбары - толькі прэлюдыя да наступных, 2029-га года. Тады, па накатанай францужанкай Мары ле Пэн дарожцы, брытанскія ультрас змогуць паглынуць кансерватараў, захапіць сцяг каралеўскай апазіцыі і прарвацца ва ўладу.

«Так, лейбарысты лідаруюць з гіганцкім адрывам. Але яны не асабліва папулярныя. І хутчэй за ўсё, іх кааліцыя будзе шырокай, але не тое, каб глыбокай», - папярэджвае кіраўнік даследчага цэнтра The UK in a Changing Europe Ананд Менан.

«Кіру Стармеру будзе няпроста. Праз пяць гадоў на наступных выбарах яму давядзецца паказаць вынікі», - згаджаецца галоўная эканамістка Institute for Government Джэма Цітлоў.

Аднаго жадання выбарцаў пазбавіцца ад кансерватыўнай партыі і даць шанец апазіцыі недастаткова, каб адвесці пагрозу вельмі правага павароту ўжо на наступных выбарах у 2029 годзе, кажа Менан.

«Калі за першы тэрмін ва ўладзе не будзе істотных зрухаў, мне здаецца, народ сур'ёзна расчаруецца ў палітыках агулам».

«Дагэтуль нашая выбарчая сістэма падахвочвала людзей галасаваць за адну з дзвюх буйных партый: уладу ці апазіцыю. Але ўсё мяняецца. Таму новыя ўлады могуць колькі заўгодна казаць, што рэформы патрабуюць часу, але баюся, што да наступных выбараў выбарцы запатрабуюць вынікаў, а калі іх не будзе, яны могуць агулам страціць веру ў дэмакратыю і выбарчы працэс», - сказаў ён.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]