Шчыт Еўропы: як нашы продкі стварылі самую магутную дзяржаву

У Лівонскай вайне з Іванам Жахлівым ВКЛ зрабіла свой гістарычны выбар.

У 1558 годзе пачалася вайна з Лівонскім княствам, якая доўжылася доўгія 24 гады. Гэта быў час суровых выпрабаванняў для Вялікага княства Літоўскага, якое запатрабавала вялізнага напружання ўсіх вайсковых і эканамічных рэсурсаў дзяржавы. Іван Жахлівы імкнуўся да захопу Лівоніі, ён хацеў атрымаць гандлёвы выхад у Еўропу, што зусім не задавальняла кіраўніка ВКЛ. Да сярэдзіны 16 стагоддзя ў ВКЛ і Польшчы былі свае інтарэсы ў Лівоніі.

Кароль Жыгімонт Аўгуст, які з'яўляўся адначасова і вялікім князем Літоўскім, разумеў, што калі Масква захоплівае Лівонію, то ў Літоўскага княства аўтаматычна з'яўляецца сур'ёзная пагроза з паўночнага накірунку. Масква можа ўмацавацца ў Прыбалтыцы і паралізаваць эканоміку Літвы. А дапусціць гэтага ніяк было нельга. Гаворка ішла аб выжыванні літвінаў, якіх імкнуўся заняволіць маскоўскі тыран.

Неабходна было неяк прадухіляць акупацыю прыбалтыйскіх зямель і спыняць Маскву. Для гэтага ў 1559 годзе, а менавіта 31 жніўня ў дзеянне ўступала дамова, адпаведна з якой Лівонія перайшла пад пратэктарат ВКЛ. Літва пачала ваенныя дзеянні ў Лівонскай вайне ўжо ў 1561 годзе, прытым без падтрымкі з боку Польшчы.

Праз два гады цар Іван Жахлівы разам са сваімі войскамі ўшчыльную падышоў да Полацка і прыступіў да аблогі горада на Дзвіне. Гарнізон склалі ўсяго дзве тысячы чалавек, якія не маглі доўга трымаць абарону горада, таму Полацак капітуляваў. Палову жыхароў маскавіты выразалі, астатніх забралі ў рабства ў Маскву, габрэі, якія пражывалі ў Полацку, былі цалкам знішчаныя.

Гетман Радзівіл Руды сабраў дзясяцітысячнае войска і ў 1564 годзе выйшаў з ім супраць трыццацітысячнага войска Масквы. Палкаводчае шчасце спадарожнічала герою. Гетман перабіў ворага ў бітве на Уле. Улетку таго ж года ад Масквы быў адказ. Іх войскі спалілі вёскі непадалёк ад Крычава, Магілёва і Мсціслаўля.

Тады ўжо налета войска Літвы робіць вылазку пад Смаленскам і Вялікімі Лукамі. У 1567 годзе зноў адбыліся ваенныя дзеянні. Так, у ліпені атрадам Вялікага княства Літоўскага, кіраўніком якога стаў гетман Сангушка, быў разбіты маскоўскі дзявяцітысячны атрад.

Затым увосень 1567 года Сангушка зноў разбівае войска ворага колькасцю дзевяць тысяч, перахопленае на маршы. У 1568 гетман са сваім атрадам штурмуе замак Ула. У той жа час віцебскія казакі, камандзірам якіх быў Біруль, спальваюць замкі ў землях маскавітаў Усвят, Веліж.

Зваротных дзеянняў літвінам не давялося доўга чакаць. Маскоўская дзяржава ажыццявіла няўдалую спробу захопу Віцебска. Войскі маскавітаў толькі спалілі прыгарадныя маёнткі і вымушаныя былі адступіць.

Вайна ВКЛ з Маскоўскім княствам сталася зацяжной. Да 1569 года стала зразумела, што адным літвінам у Лівонскай вайне не выстаяць да перамогі, таму трэба было шукаць дапамогу з боку. Польскае каралеўства такую дапамогу прапанавала, аднак толькі пры ўмове: калі ўзамен будзе ўкладзенае пагадненне аб уніі.

Люблінская ўнія была падпісана ў 1569 годзе. Яна фактычна выратавала Вялікае княства Літоўскае ад катастрофы. Масковія пагражала паглынуць усходнія землі Княства. Гэтаму перашкодзіла Польшча. У абмен на ваенную дапамогу ВКЛ перадавала Каралеўству Польскаму значныя вобласці - Валынь, Падоле, Кіеўскую зямлю. Так з'явілася Рэч Паспалітая, саюз дзвюх вялікіх дзяржаў Усходняй Еўропы, наймагутнейшая дзяржава Еўропы на заходзе Сярэдніх вякоў.