Як князь Гедымін вызваліў Кіеў ад Арды

Кіеў у 1320-я гады належаў Залатой Ардзе, уваходзіў у склад Улуса Джучы.

Пасля разгрому крыжакоў у 1320 годзе вялікі Гедымін наважыў, што прыйшоў час паставіць на калені і паўднёвага ворага. Такім небяспечным ворагам было Галіцка-Валынскае княства, князі якога ўвесь час пагражалі Наваградку і падпарадкоўваліся Залатой Ардзе, піша «Литвин».

У 1321 годзе князь Гедымін разам з войскам накіраваўся да Кіеўскай сталіцы, каб захапіць уладу на поўдні і пашырыць межы княства.

Перад рашучым кідком на Кіеў воіны літвінаў выступілі да Аўруча і Жытоміра. Гэтыя гарады былі захопленыя.

У жорсткай сечы былі распляжаныя дружыны Галіча і Валынскай зямлі.

Даведаўшыся аб набліжэнні літвінаў, кіеўскі князь Станіслаў (прадстаўнік клана пуціўльскіх князёў Альговічаў) хутка прыцягнуў да адбіцця нашэсця дружыны сваіх сяброў. Ён сустрэў літвінаў на пазіцыі ля ракі Ірпені, якая ў 14 стагоддзі была значна больш паўнаводнай, чым сёння. Бітва адбывалася паблізу межаў тагачаснага Кіева.

Апісанне бітвы, якая зламала магутнасць Галіцкага княства і прадвызначыла падзенне некалі бліскучай сталіцы Кіеўскай Русі, мы сустракаем у храніста Мацея Стрыйкоўскага. Ён паведамляе, што першымі кіян і іх хаўруснікаў атакавала войска Гедыміна. На галіцка-валынскую раць абрынуліся камяні прашчнікаў і стрэлы. Затым ворагі перайшлі да рукапашнай сечы. Біліся шаблямі, дзідамі, булавамі.

Некаторы час ніводны з бакоў не мог узяць верх. Але катастрофа войска галічан было няўхільна.

Гедымін распачаў атаку на адным з флангаў, кінуўшы на палкі князя Станіслава сваю конніцу. Гэты манеўр быў падтрыманы напорам літвінаў у цэнтры і на флангах. Кіяне сталі адыходзіць, губляючы шматлікіх байцоў. Адыход кіеўскага князя выклікаў некаторае замяшанне ў войсках яго паплечнікаў князя Рамана Бранскага, а таксама Льва Луцкага і Алега Пераяслаўскага. Неўзабаве пад мячамі літвінаў загінулі Леў Луцкі і Алег.

Раць князя Станіслава пусцілася ў панічны ўцёкі.

Спробы спыніць атаку Гедыміна не мелі поспеху для Галіцка-Валынскага войска. Галіцкія хаўруснікі ўпадабалі палон уцёкам. Іх здрада азначала катастрофу ўсіх планаў князя Станіслава.

Перамога прынесла Гедыміну Кіеўскую сталіцу. Паражэнне на рацэ Ірпені адкрыла для літвінаў шлях да Залатой брамы. Гараджане закрыліся за мурамі. Але неўзабаве кіяне пастанавілі схаднейшым здацца на літасць вялікага князя літоўскага. Неўзабаве Гедымін правёў таксама паспяховы захоп размешчаных побач гарадоў: Вышгараду, Чаркасаў, Пераяслаўля, Пуціўля і некалькіх дробных паселішчаў.

Падкошаны горам Станіслаў кінуў кіянаў адразу пасля паразы. Ён схаваўся ў Разанскай зямлі, дзе насельніцтва прыняло яго добра, з поўным даверам. Некаторы час Станіслаў нават княжыў у Разані.

Кіеў у 1320-я гады належаў Залатой Ардзе, уваходзіў у склад Улуса Джучы. У той час Кіеў таксама ўваходзіў у склад Галіцка-Валынскага княства. Заваёва яго Гедымінам азначала вызваленне старажытнага горада на Дняпры з-пад улады татараў і іх клеўрэтаў. У некалі стольным градзе быў пасаджаны намеснік Гедыміна, што ніяк не падабалася ваяўнічаму хану Узбеку. Уладальнік Залатой Арды свае тумены пад Кіеў не кінуў. Але праз некалькі гадоў пасля катастрофы Галіцкай дзяржавы кіяне сталі плаціць даніну адразу двум гаспадарам. І Залатой Ардзе, і Вялікаму княству Літоўскаму.

Страціўшы спадчыннікаў трона, Галіцка-Валынскае княства не змагло акрыяць пасля разлютаванай і кровапралітнай бітвы каля ракі Ірпені, а тэрыторыя княства была падзеленая паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Польскім каралеўствам.