Чаму патануў расейскі Орск

Ахоўнік Пуціна «праспаў» паводку ў Арэнбуржскай вобласці.

МНС Расеі яшчэ месяц таму мелу інфармацыю пра надыход магутнай паводкі ў Арэнбуржскай вобласці, вынікае з дакумента, які апынуўся ў распараджэнні The Moscow Times.

Знізіць шкоду ад паводкі можна было, адрэгуляваўшы ўзровень вады ў рацэ Урал, загадзя вызваліўшы месца для паводкавых вод у Ірыклінскім вадасховішчы, мяркуе экспэрт. «Праспаўшы» прыдатны для гэтага момант, чыноўнікі былі вымушаныя рэзка скінуць ваду з вадасховішча, плынь якой дамба ў Орску не магла спыніць.

Увечары 5 красавіка ў Орску з насельніцтвам больш за 200 000 чалавек прарвала гарадскую дамбу, збудаваную ўздоўж берага Урала, вада лінула ў горад, пачалася эвакуацыя затопленых раёнаў. 7 красавіка ў Арэнбуржскай вобласці абвясцілі рэжым надзвычайнай сітуацыі федэральнага маштабу. У Орску затапіла больш за 6600 дамоў, ва ўсёй вобласці - больш за 10 000. Затапленне таксама пагражае паўмільённай сталіцы рэгіёну Арэнбургу, а таксама Курганскай і Цюменскай абласцях.

«Запасы вады вышэй за сярэднешматгадовыя значэнні»

6 красавіка - праз дзень пасля прарыву дамбы ў Орску і пачатку эвакуацыі - Мінпрыроды і Генпракуратура накіравалі ў МНС ліст з адсыланнем да прагнозу Расгідрамета і Росводресурсов аб паводцы ў Арэнбуржскай і Курганскай абласцях вобласці ад 5 сакавіка.

Чыноўнікі «перастрахоўваюцца і здымаюць з сябе адказнасць, маўляў, яны ж папярэджвалі», патлумачыла The Moscow Times крыніца ў МНС, якая падала дакумент. Магутную паводку ў рэгіёне чакалі і ў самім МНС. 19 сакавіка ГУ МНС Арэнбуржскай вобласці апублікавала прагноз падвышэння ўзроўню вады, згодна з якім «найвышэйшыя ўзроўні вясновай паводкі ў большасці рэк будуць вышэйшыя за норму».

У канцы лютага на пасяджэнні рэгіянальнай камісіі аб папярэджанні і ліквідацыі надзвычайных сітуацый віцэ-губернатар Арэнбурга Сяргей Балыкін заявіў аб тым, што «запасы вады ў снежным покрыве вышэйшыя за сярэднешматгадовыя значэнні», прамярзанне глебы перашкаджае сыходу вады, глыбіня прамярзання глебы ў 7 разоў перавышае мінулыя гады. Зыходзячы з гэтага, чыноўнікі прапаноўвалі прыняць «прэвентыўныя меры», у тым ліку падрыхтаваць да паводкі вадасховішча рэгіёна.

Пасля такога прагнозу ўлады маглі калі не пазбегнуць яго, то мінімізаваць маштабы, мяркуе Алег Дзюкараў, дырэктар экспэртнай арганізацыі «МЭКА», якая ў 2010 рыхтавала экспэртызу Орскай дамбы, якая не вытрымала паводкі. «Трэба было пазбегнуць перапаўнення Ірыклінскага вадасховішча», – упэўнены ён.

Кіраўніцтва вадасховішча магло недаацаніць рызыкі, а ваду эканомілі для засушлівага сезона, мяркуе марскі інжынер-геолаг Канстанцін Ранкс: «У Еўразіі зусім жудасны гідралагічны рэжым. Увесну вельмі шмат вады, а потым надыходзіць лета і засуха. Такім чынам, гэта ж вадасховішча служыць крыніцай вады - і пітной, і для арашэння, і для ўсяго іншага. Вось сядзіць чалавек і бачыць, што ў яго напоўненае сховішча і калі ў пачатку сакавіка яго вызваліць, то паводка адкладзецца. Але з іншага боку - раптам нічога не здарыцца, а вада больш у такім маштабе не прыйдзе і ў яго будзе незапоўненае вадасховішча».

«Крытычнае напаўненне вадасховішча»

Ірыклінскае вадасховішча - найбуйнейшае вадасховішча Паўднёвага Урала, было створанае ў 1970 году для выпрацоўкі электраэнэргіі Ірыклінскай ДРЭС і абароны рэгіёна ад паводак. Орск - найбліжэйшы ад вадасховішча буйны населены пункт, размешчаны ніжэй па плыні Урала. Адлегласць ад вадасховішча да горада - усяго 60 км. Яшчэ ў 280 км ніжэй па цячэнні ракі - абласны цэнтр Арэнбург. Ірыклінскае вадасховішча кантралюе ФГУП «Цэнтррэгіёнвадгас», падведамнае Мінпрыроды. На сайце арганізацыі пазначана, што яна кіруе дзейнасцю ўсіх вадасховішчаў Расеі, назапашваючы і скідаючы ваду, рэгулюе ўзровень рэк.

У пачатку сакавіка, калі чыноўнікі ўжо мелі інфармацыю аб надыходзе магутнай паводкі, Ірыклінскае вадасховішча было запоўненае на 82% і скідала ўсяго 15 кубаметраў вады на секунду, вынікае з прааналізаваных The Moscow Times звестак аб стане вадасховішча. Толькі да канца сакавіка скід крыху павялічылі — да 90 кубаметраў за секунду. Пры гэтым аб'ём набранай у вадасховішчы вады паступова рос і ў пачатку красавіка склаў 92 адсоткі.

«Ведаючы прагноз высокага вясновага выніку, мы падрыхтавалі Ірыклінскае вадасховішча. Перад паводкай узровень вады быў ніжэйшы за стабільныя адзнакі», — сцвярджаў 7 красавіка намеснік кіраўніка Федэральнага агенцтва водных рэсурсаў Вадзім Ніканораў. Гэта разыходзіцца з адкрытымі афіцыйнымі звесткамі аб стане вадасховішча, прааналізаванымі The Moscow Times. З іх вынікае, што ў сакавіку 2022 года вадасховішча было запоўненае на 76%, у сакавіку 2023 года - на 67%.

Толькі 2 красавіка, за тры дні да пачатку патопу ў Орску, вадасховішча рэзка - у 18 разоў - павялічыла скід спачатку да 1672, а потым да 2170 кубаметраў на секунду. У выніку ўзровень вады ў рацэ пад вечар 5 красавіка падняўся да 9,6 метраў у раёне Орска пры тым, што ахоўная гарадская дамба была разлічаная толькі на 5,5 метраў.

Дзюкараў мяркуе, што з такім рэзкім уздымам Урала даць рады дамба была не ў стане: «Калі наступіла катэгарычнае крытычнае напаўненне, Ірыклінскае вадасховішча адкрыла шлюзы, але праз практычна імклівы скід вады напоўніўся ўвесь Урал. Спачатку напоўнілася дамба, яе пачало падмываць. На сённяшні момант яна разбурылася ў 3 месцах».

«Няма прагназавання»

Фармальна пасатнова аб назапашванні і скідзе вады прымаецца калегіяльна мясцовымі і федэральнымі ўладамі. Рэгіянальная міжведамасная супрацьпаводкавая камісія на чале з віцэ-губернатарам супольна з Ніжне-Волжскім басейнавым водным кіраваннем Федэральнага агенцтва водных рэсурсаў павінны распрацоўваць графік прыёму і скіду вады, вынікае з пастановы ўрада Арэнбуржскай вобласці.

Аднак на практыцы кіроўная вадасховішчам федэральная структура «Цэнтррэгіёнвадгас» можа ігнараваць пастанову рэгіянальнай камісіі і чакаць інструкцый ад федэральнага МНС, мяркуе крыніца The Moscow Times у міністэрстве.

Але ў МНС, паводле ягоных слоў, няма нармальнага прагназавання, адэкватных мадэляў развіцця падзей і кантролю за сітуацыяй. Нацыянальны цэнтр кіравання ў крызісных сітуацыях (НЦУКС) МНС распрацоўвае прагнозныя мадэлі паводак і з гонарам дэманструе іх ураду і прэзідэнту, але «па факце яны не змаглі прадказаць ніводную паводку», сцвярджае суразмоўца The Moscow Times.

«У рэгіёнах няма спецыялістаў, няма магчымасці прагназаванне рабіць і мадэль развіцця падзей. МНС рабіла выгляд, што збірала звесткі з суб'ектаў для аналізу», - рэзюмуе ён.

Яшчэ адзін выратавальнік з ФСА

Грунтуючыся на прагнозах цэнтра, Федэральная камісія ў надзвычайных сітуацыях «каардынуе і кантралюе» скід або набор вады, тлумачыць крыніца ў МНС. Федэральную камісію ў надзвычайных сітуацыях узначальвае кіраўнік МНС Аляксандр Куранкоў, які ў з 2002 да 2021 гг. служыў у Федэральнай службе аховы, у 2021-2022 гг. - Намеснікам дырэктара Расгвардыі. Куранкоў узначаліў МНС у траўні 2022 года пасля гібелі на гэтай пасадзе іншага ахоўніка Пуціна - Яўгена Зінічава. Той загінуў у верасні 2021 года ў Путаранскім запаведніку падчас здымак навучальнага фільма МНС. Паводле афіцыйнай версіі, ратуючы аператара, які паслізнуўся.

Амаль праз дзень пасля пачатку паводкі ў Орску Пуцін загадаў Куранкову «неадкладна вылецець у зону прыроднага бедства для арганізацыі ўсёй неабходнай працы», паведаміла ў суботу ўвечары прэс-служба Крамля.

«Кіраўнік дзяржавы ў размове з А. Куранковым асабліва адзначыў неабходнасць своечасовага аналізу, прагназавання і прыняцця адпаведных мер у дачыненні да сітуацыі, якая разгортваецца з магчымымі падтапленнямі ў Курганскай і ў Цюменскай абласцях», - даў справаздачу прэс-сакратар Крамля на наступны дзень.

«У сувязі з вымушаным павелічэннем скіду вады на гідратэхнічных збудаваннях, выкліканым анамальным за апошнія 100 гадоў падвышэннем ўзроўню вады, была адзначана непазбежнасць затапленняў», – паведаміў у той жа дзень Крэмль па выніках размовы Пуціна з губернатарамі Курганскай і Цюменскай абласцей.

Прыляцеўшы на месца надзвычайнай сітуацыі, Куранкоў перш за ўсё заявіў журналістам, што МНС загадзя папярэджвала жыхароў Орска аб небяспецы і прапаноўвала эвакуацыю за тыдзень да патопу. Са слоў мясцовых жыхароў, рэальная эвакуацыя пачалося толькі ў пятніцу ўвечары, калі вада ўжо пачала прыбываць у горад.

«Вінаватыя ўсе»

Размаўляць з разгневанымі мясцовымі жыхарамі давялося губернатару Арэнбуржскай вобласці Дзянісу Паслеру. Некалькі сотняў жыхароў Орска сабраліся ў панядзелак увечары ля будынка адміністрацыі і запатрабавалі сустрэчы з губернатарам пад крыкі "Ганьба" і "Пуцін, дапамажы!". Мясцовая пракуратура нават выступіла з перасцярогай аб недапушчальнасці няўзгодненых акцый пратэсту.

На сустрэчы з ініцыятыўнай групай пратэстоўцаў Паслер спачатку груба запатрабаваў прыбраць тэлефоны і не здымаць яго, а потым паскардзіўся на тое, што быў вымушаны з-за паводкі адмяніць водпуск.

Дзяніс Паслер працаваў ва ўрадзе Свярдлоўскай вобласці, а ў 2019 годзе быў прызначаны выканаўцам абавязкаў губернатара Арэнбурга.

«Вінаваты ўсе», – заявіў Паслер, адказваючы на пытанне аб прычынах паводкі. «Не сумняваюся, што крымінальныя справы давядуць да лагічнага заканчэння», - дадаў губернатар. Следчы камітэт ужо распачаў крымінальную справу паводле факту прарыву дамбы паводле артыкулаў аб халатнасці і парушэнні правілаў бяспекі пры будаўніцтве.

Пры гэтым чыноўнік пахваліў мясцовых жыхароў, якія «ўжо купілі лодкі» і самі «ездзяць ратаваць у прамым сэнсе гэтага слова»: «Процьма тэрыторый, дзе людзі свае грошы марнуюць, каб карміць, паіць. <…> Вось гэта сапраўдныя патрыёты!».

Мясцовыя жыхары самі займаюцца эвакуацыяй, пункты часовага размяшчэння ў дастатковым маштабе не гатовы, пацвярджае крыніца ў МНС сумную сітуацыю з ліквідацыяй паводкі. «Цяпер падцягваць пачынаюць МНС з усёй Расеі, але і з 1500 чалавек (выратавальнай) групоўкі толькі 300 мнснікаў. Астатнія суб'ектавыя службы, проста работнікі ЖКГ і г. д.». «Сітуацыю ўпусцілі, проста прас…лі», – рэзюмуе ён.

Да 9 красавіка па ўсёй вобласці было затоплена больш за 10 тысяч дамоў, эвакуаваны больш за 6 тысяч жыхароў. Урад вобласці пачаў ажыццяўляць першыя выплаты пацярпелым - да 100 тысяч рублёў, калі маёмасць страчаная поўнасцю. На мітынгу ў панядзелак на патрабаванні прысутных губернатар Паслер паабяцаў выплаціць поўны кошт страчанай маёмасці.