Улады хаваюць сур'ёзныя праблемы ў «Беларуськалія»

Эканаміст палічыў, колькі грошай недаатрымае дзяржбюджэт.

Кіраўніцтва Беларусі запэўнівае, што з экспартам калійных угнаенняў усё будзе добра. Звесткі пра галіну засакрэчваюць, але ўрыўкавая інфармацыя прымушае моцна сумнявацца ў сцвярджэннях чыноўнікаў, піша «Салiдарнасць».

З якімі праблемамі ў продажы калійных угнаенняў сутыкнулася Беларусь?

Яшчэ ў 2021 годзе Еўразвяз увёў санкцыі супраць беларускіх калійных угнаенняў, але толькі часткова. Нарвежская кампанія Yara, якая набывала 10–15% прадукцыі «Беларуськалія» для продажу ў іншых пунктах планеты, адмовілася ад супрацоўніцтва з Беларуссю пад націскам грамадскай думкі толькі ў пачатку гэтага года.

Але сапраўднай катастрофай стала адмова Літвы ад транзіту беларускіх калійных угнаенняў: праз порт у Клайпедзе ішоў амаль увесь экспарт. Высветлілася, што ва ўладаў, якія ішлі на абвастрэнне ў стасунках з суседзямі (дастаткова ўзгадаць штучна створаны міграцыйны крызіс), няма плану «Б». Украінскія ўлады дапамагаць праз порт у Адэсе адмовіліся, расейскія парты не мелі свабодных магутнасцяў.

Пасля пачатку вайны Еўразвяз падкрэсліў сваю пазіцыю, забараніўшы транзіт калійных угнаенняў з Беларусі, а Мінфін ЗША ўнёс «Беларускую калійную кампанію» ў санкцыйны спіс.

Што кажуць Лукашэнка і Галоўчанка?

Калі коратка, то запэўніваюць, што «ўсё ў парадку». Прэм'ер-міністр 3 чэрвеня заявіў:

– Нашы калійныя плыні таксама актыўна пераарыентуюцца на рынкі афрыканскіх, паўднёваамерыканскіх, азіяцкіх краінаў, у тым ліку КНР. Таму цяпер адбываецца натуральная дыверсіфікацыя экспарту.

Лукашэнка 17 чэрвеня запэўніў:

– Можа быць, мы сёлета менш прададзім калійных угнаенняў у аб'ёме, але кошты ўзляцелі. Гэта значыць, мы забяспечым заробкі, свой калектыў, і падаткі яны будуць плаціць нармальна. Гэта значыць, у грошах мы нічога не страцім.

Што вядома пра праблемы экспарту калійных угнаенняў?

У сакавіку, пасля новых санкцый ЕЗ і ЗША, Лукашэнка падпісаў сакрэтны ўказ аб экспарце калійных угнаенняў, у якім два пункты былі «для службовага карыстання». Потым ён прызначыў былога кіраўніка «Белспецзнештэхнікі» Аляксея Скрагу гендырэктарам ААТ «Беларуская калійная кампанія», настаўляючы яго словамі, у якіх убачылі жаданне абысці санкцыі:

– Усё роўна, які тавар прадаваць – калій, тэхніку, узбраенне… Хоць я вам скажу, што цяпер праца на калійным рынку ў вас будзе падобная да гандлю зброяй і іншай спецыяльнай тэхнікай. Усё павінна быць ціха, спакойна.

З таго часу звесткі пра экспарт хаваюцца. Але з урыўкавай інфармацыі можна зрабіць выснову пра ягонае вялікае падзенне. Асноўнымі імпарцёрамі беларускіх калійных угнаенняў былі Бразілія, Індыя і Кітай. Што вядома пра гандаль з імі?

У красавіку партал Globo G1 паведаміў пра сітуацыю з беларускімі ўгнаеннямі ў Бразіліі. У траўні амбасадар Беларусі ў Бразіліі Сяргей Лукашэвіч газеце Correio Braziliense сказаў, што бакі спрабуюць аднавіць пастаўкі.

У лютым Bloomberg паведаміў, што Індыя не хоча падпісваць калійны кантракт з Беларуссю, пакуль апошняя не пакажа ўсю лагістыку паставак і не ўдакладніць, якія парты будзе выкарыстоўваць для рэалізацыі дастаўкі ўгнаенняў. Пасля аб заключэнні пагаднення не паведамлялася.

У ліпені амбасадар Беларусі ў Кітаі Юрый Сянько паведаміў, што ў беларускім экспарце ў КНР зніжаная сыравінная група, калійныя ўгнаенні на сёння складаюць 35 адсоткаў, харчовая група ды іншыя тавары – блізу 65 адсоткаў. Ён не ўдакладніў за які перыяд былі зробленыя падлікі і ці экспартаваліся ўгнаенні ў Кітай пасля лютага.

Раней прадукцыя «Беларуськалія» была асноўным артыкулам экспарту ў КНР.

Як дапамагае і не дапамагае Расея?

Пасля перакрыцця транзіту Літвой беларускія ўлады кінуліся да кіраўніцтва Расеі з просьбай дапамагчы з экспартам. Узнікла ідэя будаўніцтва беларускага порта пад Санкт-Пецярбургам, але яно зойме ў найлепшым выпадку некалькі гадоў і будзе каштаваць мінімум некалькі сотняў мільёнаў даляраў – дзе паспрабуюць знайсці на гэта грошы пакуль не паведамляецца.

Месяц таму тэлеканал АНТ паведаміў, што «Беларуськалій» пачаў адгружаць калійныя ўгнаенні праз расейскія парты. У сюжэце адзначалася: «Гігант айчыннай прамысловасці заключыў кантракт на перавалку 2 млн тонаў калію да канца наступнага года».

Нагадаем, да санкцый «Беларуськалій» экспартаваў 11-12 тонаў штогод.

Таксама газета «Коммерсантъ» пісала, што пры экспарце хлоркалію праз расейскія парты «Беларуськалій» прадае сваю прадукцыю са зніжкай 30–50% ад коштаў, якія склаліся на сусветным рынку.

Тым часам канкурэнты займаюць пазіцыі беларускай кампаніі на сусветным рынку – у тым ліку Расея. Уводзячы санкцыі на перавозкі расейскіх тавараў, Еўразвяз зрабіў выключэнне для угнаенняў. А ЗША выпусцілі ліцэнзію, якая здымае абмежаванні на ўсе аперацыі з расейскімі ўгнаеннямі. Як пішуць СМІ, гэта магло адбыцца ў адказ на згоду РФ дапусціць экспарт украінскага збожжа.

У канцы чэрвеня Уладзімір Пуцін у тэлефоннай размове з прэзідэнтам Бразіліі Жаірам Балсанара запэўніў яго, што Масква «адданая выкананню сваіх абавязальніцтваў у забеспячэнні бесперабойных паставак расейскіх угнаенняў бразільскім аграрыям».

Колькі недаатрымае бюджэт праз праблемы з экспартам калійных угнаенняў?

На фоне праблемаў з экспартам «Беларуськалій» істотна скараціў здабычу і заняўся рамонтам на рудніках. Але як гэта паўплывае на папаўненне бюджэту? На гэтае пытанне «Салідарнасці» адказаў старэйшы навуковы супрацоўнік BEROC (Кіеў) Дзмітрый Крук.

– У «добрыя» часы (2018–2020 гг.) наўпрост «Беларуськалій» выплачваў у бюджэт блізу $ 1 мільярда, – расказаў эксперт. – Галоўным складнікам гэтай сумы была вывазная мыта на калійныя ўгнаенні (блізу $700 млн), прыбыткі ад якой залічваліся ў рэспубліканскі бюджэт.

Акрамя таго, істотнымі былі плацяжы ў падатку на прыбытак (блізу $100 млн), якія залічваліся ў асноўным у бюджэт Менскай вобласці. Астатняя частка прыпадала на іншыя падаткі (прыкладна пароўну пералічваліся ў рэспубліканскі і мясцовы бюджэты) і адлічэнні ў фонд Нацразвіцця.

Датычна 2021 практычна ўсе звесткі засакрэчаныя, але, верагодна, яны не радыкальна адрозніваюцца ад прыведзеных вышэй.

Указаныя сумы ў «добрыя» гады былі эквівалентныя прыкладна 1,7% ад ВУП, пры прыбытках кансалідаванага бюджэту (сума рэспубліканскага і мясцовых бюджэтаў) блізу 30% ад ВУП. Гэта значыць, толькі наўпрост «Беларуськалій» забяспечваў блізу 5,7% усіх прыбыткаў кансалідаванага бюджэту.

З улікам другасных эфектаў – плацяжы супрацоўнікаў у падаходным падатку, контрагентаў ва ўгодах, якія спараджаюцца бізнэс-актыўнасцю «Беларуськалія» і да т.п. – дарэчы будзе сцвярджаць, што «Беларуськалій» быў датычны да выплаты ў кансалідаваны бюджэт не менш як 2,5% ад ВУП або 8,3% ад сумарных прыбыткаў кансалідаванага бюджэту.

Асобна яшчэ таксама варта згадаць важную ролю «Беларуськалія» ў якасці плацельніка ў ФСАН за кошт павышанага (адносна сярэдняга ў краіне) ўзроўню заробкаў. Паводле грубых прыкідак ягоныя адлічэнні складалі ў «добрыя» часы блізу 2% валавых прыбыткаў фонду.

Сёння ў сувязі з праблемамі «Беларуськалія» на фоне санкцый увесь гэты ўнёсак кампаніі ў бюджэт і ФСАН стаіць пад пытаннем. Так, цалкам ён не абнуліцца. Але зменшыцца ён можа вельмі істотна.

У якой ступені – гэта наўпрост залежыць ад аб'ёмаў яго вытворчасці, экспарту, прыбытку. Але звесткі пра гэта сёння засакрэчаныя, што спараджае шмат розных чутак, але пакуль без якіх-небудзь надзейных сведчанняў і пацверджанняў.

Упэўненым сёння можна быць толькі ў тым, што фіскальны ўнёсак «Беларуськалія» значна знізіўся. Але які парадак гэтага зніжэння, ці прывяло гэта ўжо да сур'ёзных перабояў у бюджэце – такога разумення праз утойванне статыстыкі няма.