28 сакавiка 2024, Чацвер, 15:14
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Нобэлеўская скрыначка

6
Нобэлеўская скрыначка
ІРЫНА ХАЛІП

Зрэшты, Бяляцкі і без прэміі ўнікальны.

Заўтра - дзень правоў чалавека. Заўтра Алесю Бяляцкаму ўручаць Нобэлеўскую прэмію міру. Заўтра мільёны людзей ва ўсім свеце ўспомняць пра Беларусі. Не ведаю, ці будзе Бяляцкі ўночы напярэдадні цырымоніі, лежачы на шконцы ў СІЗА, уяўляць, як мог бы ўжо заўтра падыходзіць да мікрафона ў добра пашытым пінжаку і прамаўляць прыгожую і важную прамову, раскланьвацца з каралеўскімі сямейнікамі ў Нарвэгіі і ціснуць працягнутыя яму з усіх бакоў свету рукі, пазаваць фатографам і падымаць келіх на бяседзе. Або, наадварот, лежачы без сну, ён будзе рыхтавацца да суда і ўспамінаць ляпы, неадпаведнасці і грубыя фальсіфікацыі ўласнай крымінальнай справы, фармуляваць адказы на пытанні суддзі і прыдумляць дасціпныя рэплікі, якія разбіваюць абвінавачанне.

Не ведаю - і ніхто не ведае, - пра што будзе думаць нобэлеўскі лаўрэат Алесь Бяляцкі ў камеры следчага ізалятара ўночы напярэдадні цырымоніі. Дарэчы, у гэтай камеры і будучым судзе - яго абсалютная ўнікальнасць у параўнанні з усімі астатнімі лаўрэатамі. Здаралася, што Нобэлеўскую прэмію міру атрымлівалі асуджаныя. Напрыклад, нямецкі журналіст-антыфашыст Карл фон Асецкі ў 1935 годзе, калі яму прысудзілі гэтую прэмію, знаходзіўся ў канцлагеры. Нэльсан Мандэла стаў лаўрэатам праз тры гады пасля вызвалення (пасля 27-гадовай адсідкі). Аўн Сан Су Чжы знаходзілася пад хатнім арыштам без усялякага суда - заканадаўства М'янмы прадугледжвала ізаляцыю чалавека без судовай санкцыі на тэрмін да 15 гадоў. Але судоў над ужо ўзнагароджанымі нобэлеўскімі лаўрэатамі ў гісторыі не было. Акадэмік Андрэй Сахараў быў адпраўлены ў ссылку, але нават у савецкай улады не паднялася рука ладзіць палітычны суд над нобэлеўскім лаўрэатам (ды і саслалі не ў сібірскую глуш, а ў вялікі горад). Лаўрэата літаратурнага Нобеля Аляксандра Салжаніцына таксама не наважыліся адпраўляць у ГУЛАГ за аднайменны «Архіпелаг». Прэмію пісьменнік атрымаў у 1970 годзе, «Архіпелаг ГУЛАГ» выйшаў у 1974 годзе. І пры тым, што ў КДБ быў выдзелены цэлы аддзел для распрацоўкі Салжаніцына, пры тым, што ягоны лёс вызначала Палітбюро поўным складам, – усё ж не, не наважыліся. Выслалі з СССР, але не пасадзілі ў Ляфортава і не адправілі ў вар'ятню, як іншых дысідэнтаў. Так што Алесь Бяляцкі - першы і, спадзяюся, апошні лаўрэат Нобэлеўскай прэміі, якога пасля яе атрымання будуць судзіць.

Зрэшты, Алесь і без прэміі ўнікальны. Мой першы «ўсвядомлены» ўспамін пра яго - гэта 1996 год. Вядома, я бачыла Бяляцкага і падчас устаноўчага з'езда «Мартыралога Беларусі» і БНФ у Чырвоным касцёле, тады яшчэ Доме кіно, у канцы васьмідзясятых. Але на тым зборы сапраўднай зоркай быў Зянон Пазняк. І хіба мы, студэнткі, маглі звярнуць увагу на маладзенькага малодшага навуковага супрацоўніка, калі на сцэне зіхацеў былінны волат Зянон? Ведама ж, не. А вось увесну 1996 года - па-мойму, гэта быў «Чарнобыльскі шлях» - я ўжо добра запомніла гэтага навуковага супрацоўніка. Хударлявы малады чалавек хадзіў сярод прысутных на мітынг са скрыначкай і збіраў грошы, каб дапамагчы маці паэта Славаміра Адамовіча, які сядзіць у СІЗА за верш «Забі прэзідэнта». Пазней Алесь расказваў, як незадоўга да таго прыйшоў у нядаўна створаны Беларускі Хельсінскі камітэт і спытаўся, ці дапамагаюць гаротнай маці паэта праваабаронцы, які сядзіць за вершы. Яму адказалі: не, мы не можам дапамагаць канкрэтным людзям, мы ставім перад сабой глабальныя і сістэмныя задачы, мы павінны змяніць сітуацыю ў цэлым, а не накарміць галоднага. І тады Алесь Бяляцкі надумаў стаць менавіта тым праваабаронцам, які будзе думаць пра чалавека, пра кожнага паасобку, пра галоднага, прыніжанага, несправядліва арыштаванага, пазбаўленага сілаў у барацьбе з дзяржаўнай машынай, які патрабуе дапамогі. (Гэтую дапамогу потым доўгія гады надавала тысячам палітвязняў «Вясна».) Уласна, з гэтага і пачалася гісторыя праваабаронцы Бяляцкага – са скрыначкі, у якую беларусы складалі свае «зайчыкі» з «вавёрачкамі» ў дапамогу маці незнаёмага чалавека.

Заўтра Наталля Пінчук, жонка Алеся Бяляцкага, скажа замест мужа прамову ў Осла. Заўтра напэўна ў следчы ізалятар паляцяць сотні тэлеграм. Заўтра партрэт Алеся стане галоўным удзельнікам цырымоніі. Заўтра мы з вамі, якія засталіся на волі, павінны зрабіць хаця б самую дробязь у гонар дня правоў чалавека і ў падзяку Бяляцкаму: адправіць яму тэлеграму, напісаць ліст любому палітвязню (адрасы калоній і следчага ізалятара мы ўжо ўсе, на жаль, ведаем на памяць), купіць навагодні падарунак для дзіцяці рэпрэсаваных, дапамагчы чалавеку, які нядаўна вызваліўся і апынуўся ў вакууме – словам, кінуць манетку ў тую самую скрыначку Алеся Бяляцкага, з якой усё і пачалося.

Ірына Халіп, адмыслова для Charter97.org

Напісаць каментар 6

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках