Барыс Жаліба: У Беларусі знікаюць цэлыя гарады

З сувязі з дэмаграфічнай сітуацыяй нарастае і негатыўная дынаміка на рынку працы.

Доктар эканамічных навук, прафесар Барыс Жаліба напісаў у артыкуле для «Народнай волі» аб сітуацыі ў Беларусі:

- Адгадайце, чые гэта словы: «Будзе катастрофа, калі мы не будзем дадаваць з насельніцтвам». І яшчэ: «Што такое 9,5 мільёна або 10 мільёнаў? Гэта нішто. На першым этапе нам трэба 15 мільёнаў, і да 20 дацягваць. Тады мы будзем як Еўропа па шчыльнасці насельніцтва»

Загадка не са складаных. Мяркую, вы, чытачы, правільна назвалі прозвішча аўтара гэтых цытат. Хоць жаданне яго не апраўдваецца. Усё адбываецца наадварот. З 1994 года значна стала расці натуральнае змяншэнне насельніцтва. Тады на 1 студзеня, паводле звестак Белстата, нас у Беларусі налічвалася 10.367.300 чалавек, а на 1 студзеня 2021-га – ужо 9.349.645. Краіна страціла мільён з лішнім (!) чалавек. Беларуская нацыя вымірае. Прычым паскоранымі тэмпамі. Калі ў 2019 годзе нас стала менш на 19 тысяч чалавек, то ў каранавірусным 2020-м - на 60 тысяч! З дэмаграфічнай мапы краіны толькі за год, лічы, знік цэлы горад тыпу Жодзіна або Слуцка. Дык Беларусь краіна для жыцця або для чаго?

Асабліва змяншэнне насельніцтва і эміграцыя беларусаў у суседнія краіны ўзмацніліся пасля жніўня-верасня мінулага года – палітычных падзей, звязаных з прэзідэнцкімі выбарамі і наступнымі рэпрэсіямі супраць людзей з актыўнай жыццёвай пазіцыяй.

З пагаршэннем дэмаграфічнай сітуацыі, адпаведна, нарастае негатыўная дынаміка на рынку працы. На пачатак гэтага года ў эканоміцы было занятае 4,2955 млн чалавек, на 1% менш, чым год таму. Гэта рэкордна нізкі паказчык занятых у краіне. Толькі за першы квартал гэтага года наймальнікі сярэдніх і буйных прадпрыемстваў звольнілі 143,5 тысячы чалавек. З улікам прынятых работнікаў чысты адток кадраў з гэтых прадпрыемстваў склаў 11,8 тысячы чалавек. Нават у Менску не набралася і 90 прынятых чалавек на 100 звольненых.

Паглядзім, як ідуць справы з людзьмі, занятымі на буйных прамысловых прадпрыемствах, якія зрабілі справаздачу аб сваёй працы за 2020 год.

Прыбытак БелАЗа склаў 1,02 мільярда рублёў, што на 38% менш, чым у 2019 годзе. Чысты прыбытак скараціўся ў 8 разоў - з 265 мільёнаў рублёў да 30,8 мільёна. Калі ў 2019 годзе на прадпрыемстве працавала 11 185 чалавек, то ў 2020-м – 10 614.

Прыбытак МТЗ за 2020 год вырас на 9,7% да 1,77 мільярда рублёў, але чысты прыбытак абрынуўся ў 12 разоў - з 99,7 мільёна да 8,2 мільёна. Мізэр, але ўсё ж. Колькасць працоўных у апошнія гады таксама памяншаецца.

МАЗ таксама дадаў у прыбытку - з 1,3 мільярда да 1,49 мільярда рублёў у 2020 годзе. Завод скончыў год з сімвалічным чыстым прыбыткам 142 тысячы рублёў. У плюсе завод упершыню з 2013 года. А вось у колькасці работнікаў страціў: 15 599 чалавек працавала годам раней і 15 387 - у 2020 годзе.

Менскі завод колавых цягачоў (МЗКЦ) у 2020 годзе супраць 2019-га ў прыбытку страціў: яна стала на 12,5%. Чысты прыбытак склаў усяго 7,2 мільёна рублёў. Страціў і ў людзях: 4 541 чалавек працаваў у 2019 годзе, у 2020-м – 4 234 чалавекі.

БМЗ выйшаў са страт у сціплы плюс: чысты прыбытак склаў сімвалічныя 36 тысяч рублёў. Але яго запазычанасці настолькі велізарныя, што ўжо ў пачатку 2021 года бюджэт ратаваў яго ад поўнага банкруцтва. Праўда, у колькасці занятых завод дадаў.

Страцілі ў людзях і «Нафтан», і Мазырскі НПЗ, «Гродна-Азот». Статыстыка не кажа нам, колькі чалавек з прадпрыемстваў Беларусі было звольнена паводле палітычных прычын, з прычыны нязгоды са сфальсіфікаванымі вынікамі выбараў прэзідэнта. Некаторыя страйкоўцы з'ехалі за мяжу, іншыя папоўнілі шэрагі беспрацоўных.

Колькасць беспрацоўных паводле беларускага адміністрацыйнага ўліку на 1 красавіка 2021 года склала 8,6 тысячы чалавек. Гэта тыя, хто пагадзіўся зарэгістравацца ў мясцовых цэнтрах занятасці, выконваць затым грамадскія працы і атрымліваць мізэрную дапамогу ў беспрацоўі. Пераважная частка беспрацоўных на гэтыя ўмовы не ідзе. Таму, згодна з методыкай падліку МАП (Міжнароднай арганізацыі працы), у Беларусі выявілася 207,9 тысячы чалавек, якія па факце аднеслі сябе да беспрацоўных. Адносны ўзровень беспрацоўя склаў 4,2%. Сярэдні ўзрост беспрацоўных - 38,5 года. Амаль 60% - гэта мужчыны. Агулам сярод беспрацоўных дамінуюць асобы з прафесійна-тэхнічнай і агульнай сярэдняй адукацыяй. На 2 траўня ў агульнарэспубліканскім банку вакансій значыліся 81,4 тысячы вакансій. З іх больш за палову - з заробкам да 600 рублёў («бруднымі»).

На думку аналітыкаў, найбліжэйшым часам сітуацыя на рынку працы ў Беларусі будзе толькі пагаршацца. Як правіла, заробкі прадаўжаюць падаць у рэальным і даляравым вылічэнні. Калі ўрад дае справаздачу аб росце ВУП за першы квартал на 0,9%, тады чаму вырас супраць плана і стаў рэкордным дэфіцыт бюджэту? Якім чынам пры росце ВУП бюджэт недабірае столькі падаткаў, што ўводзяцца новыя паборы, да прыкладу за перасячэнне мяжы на ўласным аўто? Адзначаюцца скарачэнні бюджэтнікаў нават сярод чыноўнікаў. Беларусь па ўзроўні мінімальнага заробку апусцілася на апошняе месца ў найбольш беднай Усходняй Еўропе, якое раней займалі Украіна і Малдова.

Эканоміка-палітычны крызіс у Беларусі прадаўжаецца. Ціск улады на простых людзей стаў беспрэцэдэнтным. Узмацняецца адток за мяжу ІТ-спецыялітсаў і іншых высокакваліфікаваных кадраў, абітурыентаў і студэнтаў – у замежныя ВНУ. Напрыклад, у Польшчы вучыцца ўжо 10 тысяч беларускіх студэнтаў. І не факт, што ўсе яны вернуцца дадому. Усё гэта пагаршае і без таго негатыўныя дэмаграфічныя тэндэнцыі. У грамадстве пануюць дэпрэсія і апатыя. Без базавых чалавечых свабодаў, у тым ліку, свабоды адкрыта выказваць сваё меркаванне і палітычную пазіцыю, краіна не можа нармальна развівацца і быць канкурэнтаздольнай. З прычыны ўнутраных рэпрэсіўных захадаў песімістычныя чаканні бізнэсу, які абяцаюць «выпальваць каленным жалезам», таксама негатыўна ўплываюць на эканоміку. Нарастаюць рызыкі адміністрацыйнага і крымінальнага пераследу паводле палітычных матываў, становіцца больш жорсткім крымінальнае заканадаўства, узмацняецца недавер грамадзян да прававой сістэмы. У такіх варунках страты насельніцтва і чалавечага капіталу ў краіне становяцца незваротнымі. І гэта вялікая бяда!