Нюрнберг для Лукашэнкі: пад суд патрапяць многія высокапастаўленыя асобы

Юрыст распавёў пра будучыню рэжыму і ягоных памагатых.

Адказны ў пытаннях юстыцыі ў Народным антыкрызісным упраўленні юрыст Міхаіл Кірылюк распавёў «Радыё Свабода» пра аналаг Нюрнбергскага працэсу для беларускага рэжыму, пра тое, хто патрапіць на лаву падсудных, наколькі важныя цяпер справы аб злачынствах супраць чалавечнасці паводле прынцыпу ўніверсальнай юрысдыкцыі.

Чым беларускі трыбунал будзе адрознівацца ад Нюрнбергскага

- Нюрнберг часта згадваюць у сувязі з беларускімі абставінамі, але ўсё ж Нюрнбергскі працэс, трыбуналы што да былой Югаславіі або Руанды - гэта трыбуналы пасля вайны, пасля ваенных злачынстваў і пасля генацыду. На сёння ў Беларусі вайны дэ-факта няма, хоць шмат хто называе тую ступень прававога дэфолту грамадзянскай вайной супраць свайго народа. У нас крыху іншыя абставіны.

Чаму важны зварот беларусаў у Федэральную пракуратуру Нямеччыны

- Мы былі ў кантакце з кіраўнікамі, якія рыхтавалі справы, з якімі звярнуліся ў Федэральную пракуратуру Нямеччыны, заявіўшы аб учыненні Аляксандрам Лукашэнкам злачынстваў супраць чалавечнасці. Гэта быў вялікі стос матэрыялаў. Цяпер слова за нямецкім генеральным пракурорам.

Як можа працаваць універсальная юрысдыкцыя

- Калісьці большасць краін свету падпісалі Канвенцыю супраць катаванняў і іншых жорсткіх, бесчалавечных або прыніжаючых годнасць тыпаў абыходжання і пакаранняў. Згодна з Канвенцыяй злачынствы супраць чалавечнасці, такія як катаванні, настолькі небяспечныя не толькі для асобных людзей, але і для міжнароднай бяспекі, што касуецца прынцып тэрытарыяльнасці. У нармальнай сітуацыі кожная краіна расследуе злачынствы на сваёй тэрыторыі, і гэта звычайны прынцып. А калі справа тычыцца катаванняў, гэты прынцып не працуе, і кожная краіна мае права заводзіць справы, выклікаць на допыты, збіраць доказы. І не мае значэння, ці былі закранутыя нямецкія ці беларускія грамадзяне. Гэта мае значэнне для бяспекі ўсіх краін, таму кожная краіна мае права ўжываць такія меры.

Чаму гэта тычыцца непасрэдна Беларусі

– Беларусь ратыфікавала гэтую канвенцыю. У свеце ёсць не так шмат краін, якія не падпісалі і не ратыфікавалі гэтую канвенцыю, калі зазірнуць у старонку Вікіпедыі, там амаль уся мапа свету зялёная (гэтым колерам адзначаныя краіны, якія ратыфікавалі Канвенцыю). Калі справа будзе даведзеная да фіналу, то тыя людзі, імёны якіх будуць у прысудах, змогуць усё астатняе жыццё хавацца ў краінах накшталт Самалі.

Чаму менавіта Лукашэнку абвінавачваюць у злачынствах супраць чалавечнасці

- Цяжка давесці сувязь паміж загадамі, якія аддаваў, на думку нямецкіх кіраўнікоў, Аляксандр Лукашэнка, і тымі злачынствамі, што рабілі беларускія сілавікі. Сувязь не відавочная, няма відэазапісу, дзе Аляксандр Лукашэнка аддае на камеру такія загады або прызнаецца ў чымсьці. Але калі глядзець з юрыдычнага пункту гледжання, то ўся структура пабудаваная такім чынам, што немагчыма такія рэчы рабіць без ведама і згоды вышэйшай асобы. Ёсць прававая канструкцыя - прэзідэнт кіруе Саветам міністраў, ён наймае, звальняе, яны перад ім адказныя, МУС яму цалкам падпарадкоўваецца. Ён таксама з'яўляецца вярхоўным галоўнакамандуючым. З юрыдычнага пункту гледжання тут немагчыма адмовіцца…

Якім павінен быць Міжнародны трыбунал над рэжымам Аляксандра Лукашэнкі

- Прадстаўленне пра суд над рэжымам залежыць ад таго, у якім пункце мы прыйдзем да гэтай новай Беларусі і ў якім стане будзе сістэма юстыцыі на той час. Ёсць меркаванне дакладчыка АБСЕ, што ў Беларусі сістэма юстыцыі настолькі зруйнаваная, што ёсць падставы для адкрыцця міжнароднага трыбунала. Немагчыма сіламі беларускай юстыцыі выносіць прысуды ў дачыненні да гэтых высокапастаўленых сілавікоў. І дакладчык АБСЭ прапануе стварыць міжнародны трыбунал.

Міжнародны трыбунал пад эгідай ААН або разгляд у Міжнародным крымінальным судзе

- Потым былі заявы, што гэты Міжнародны трыбунал будзе зроблены пад эгідай ААН. Таксама гэта можа адбыцца ў Міжнародным крымінальным судзе, калі Беларусь прыме на сабе юрысдыкцыю Міжнароднага крымінальнага суда, бо Беларусь не падпісала дагэтуль Рымскі статут, і таму гэтыя справы там не разглядаюцца. І гэта можа зрабіць новае кіраўніцтва Беларусі.

Колькі людзей могуць судзіць

- Усе міжнародныя трыбуналы - справа не танная і не хуткая, калі паглядзець на гістарычныя прыклады. Там будуць праводзіцца працэсы што да некалькіх дзясяткаў, мабыць, некалькіх сотняў высокапастаўленых асоб. Агулам у гэтых злачынствах бралі ўдзел тысячы людзей. І тут беларусам самім давядзецца вызначаць гэтую сітуацыю з судовымі працэсамі. Самім давядзецца фармаваць новы парламент, новую судовую сістэму, актыўна ўдзельнічаць у грамадска-палітычным жыцці, каб не дапусціць гэтага зноў і разабрацца з той сітуацыяй, што ёсць цяпер.

Якія ёсць іншыя варыянты Міжнароднага суда

- Беларусам самім трэба пагадзіцца на тое, каб юрысдыкцыя Міжнароднага крымінальнага суда пачала распаўсюджвацца на Беларусь. Гэта адзін варыянт, другі варыянт - суд пад эгідай ААН. Трэці варыянт - прамежкавы, які існуе цяпер, гэта ўніверсальная юрысдыкцыя. Калі ёсць довады аб канкрэтных асобах, якіх можна ідэнтыфікаваць паводле нейкіх прыкмет і якія ўдзельнічалі ў катаваннях, то ў дачыненні да іх ужо цяпер трэба пачынаць крымінальны пераслед у краінах, якія згодныя гэта рабіць, каб фіксаваць факт злачынства, і гэта дае магчымасць адправіць чалавека ў міжнародны вышук.

Хто будзе на лаве падсудных, акрамя кіраўнікоў сілавога блока і вышэйшага кіраўніцтва?

- 30 тысяч чалавек былі адвольна затрыманыя. Гэта прызнаюць усе магчымыя міжнародныя арганізацыі, ААН, АБСЕ, Камітэт правоў чалавека і іншыя... І, як усе яны адзначаюць, вынесеныя прысуды не мелі на мэце абарону грамадства, а рабіліся дзеля палітычнага пераследу. Вынясенне прысуду з палітычнай мэтай, каб забараніць чалавеку выказваць свае думкі — гэта службовае злачынства і паводле дзейнага Крымінальнага кодэкса. Калі чалавек у форме збівае кагосьці (начальнік турмы ці наглядчык), гэта злачынства. Усе гэтыя справы павінны быць расследаваныя.