Памёр заснавальнік Маскоўскай Хельсінскай групы Юрый Арлоў

Навуковец, дысідэнт, доктар фізіка-матэматычных навук памёр на 97-м годзе жыцця.

27 верасня на 97-м годзе жыцця памёр савецкі фізік і праваабаронца, удзельнік дысідэнцкага руху, заснавальнік і першы кіраўнік Маскоўскай Хельсінскай групы (з 1976), прафесар Карнэльскага ўніверсітэта Юрый Арлоў. Ён нарадзіўся 13 жніўня 1924 года ў Маскве, ранняе дзяцінства правёў у вёсцы у Нагінскім раёне Маскоўскай вобласці. У вёсцы ён з ранняга ўзросту бачыў рэальнае жыццё савецкага сялянства ў перыяд калектывізацыі ды раскулачвання. У 1931 годзе сям'я пераехала ў Маскву. Бацька памёр ад сухотаў у 1933 годзе.

З 1941 года працаваў токарам на станказавод імя Арджанікідзэ. Удзельнік Вялікай Айчыннай вайны, лейтэнант. У красавіку-ліпені 1943 года ваяваў у складзе Стэпавага фронту, з ліпеня 1943 на 2-м Украінскім фронце. 28 сакавіка 1945 года, будучы камандзірам 592-га стралковага ўзвода Сегедскага палка 203-й Запарожскай стралковай дывізіі, у баі за чэхаславацкі горад Нітру здолеў патайным кідком авалодаць шашой, знішчыўшы ў рукапашнай сутычцы 3 кулямётныя пункты ворага. Арлоў асабіста вёў агонь з трафейнага ручнога кулямёта, быў лёгка паранены, але зрабіўшы сам сабе перавязку застаўся ў страі. Узнагароджаны Ордэнам Айчыннай вайны другой ступені. У красавіку 1945 года скончыў смаленскае вайсковае артылерыйскае вучылішча. З баямі дайшоў да Прагі. Пасля вайны служыў у г. Маздоку на пасадзе камандзіра ўзвода управы. З канца 1946 года - у запасе.

Працаваў апальшчыкам на фабрыцы ў Маскве, экстэрнам скончыў сярэднюю школу. З 1947 да 1951 года вучыўся на фізіка-тэхнічным факультэце МДУ (з 1951 года - МФТІ), атрымаў дыплом фізфака МДУ ў 1952 годзе. У 1953 годзе стаў супрацоўнікам ЦТЛ - цеплатэхнічных лабараторыі Акадэміі навук СССР. У той час ЦТЛ была адной з звышсакрэтных лабараторый «Атамнага праекта СССР» (у 1958 годзе ЦТЛ перайменаваная ў Інстытут тэарэтычнай і эксперыментальнай фізікі (ІТЭФ)). У 1956 годзе на партыйным сходзе, прысвечаным абмеркаванню даклада Хрушчова на XX з'ездзе КПСС, выступіў з заявай, у якой ён назваў І. Сталіна і Л. Берыю «забойцамі, што стаялі ва ўладзе» і выставіў патрабаванне «дэмакратыі на аснове сацыялізму». Неўзабаве быў выключаны з Камуністычнай партыі за сацыял-дэмакратызм, пазбаўлены допуску да працы з сакрэтнымі дакументамі і звольнены з інстытута.

Дырэктар Ерэванскага фізічнага інстытута А. Аліханьян прыняў Ю. Арлова на працу, і наступныя 16 гадоў ён жыў і працаваў у Ерэване. З 1956 года стаў супрацоўнікам Ерэванскага фізічнага інстытута Акадэміі навук Армянскай ССР. Арлоў распрацаваў тэорыю ўстойлівасці радыяцыйнага згасання пучкоў у электронным колцавым паскаральніку і зрабіў значны ўнёсак (супольна з А.П. Рудзікам) у праектаванне жорстка сфакусаваных паскаральнікаў пратонаў у ІТЭФ. З 1963 года - доктар фізіка-матэматычных навук, з 1968 года - чалец-карэспандэнт Акадэміі навук Армянскай ССР. У 1963-1964 гадах на паўстаўкі супрацоўнік Інстытута ядзернай фізікі СААН СССР у Новасібірску. Старшы навуковы супрацоўнік Інстытута зямнога магнетызму, іанасферы і распаўсюджвання радыёхваль Акадэміі навук СССР (з 1972 года). Звольнены ў 1973 годзе за падтрымку акадэміка А.Д. Сахарава. Прафесар Карнэльскага ўніверсітэта (з 1986 года).

Аўтар самвыдату: артыкула «Аб прычынах інтэлектуальнага адставання СССР» (1973), «Ці магчымы сацыялізм не таталітарнага тыпу?» (1975). Аўтар аўтабіяграфічнага рамана «Небяспечныя думкі». Чалец савецкай групы «Міжнароднай амністыі» (з 1973 года). Заснавальнік і першы кіраўнік Маскоўскай Хельсінскай групы (МХГ, з 1976 года). 17 снежня 1976 года супольна з іншымі праваабаронцамі Арлоў напісаў адкрыты ліст у абарону В.К. Букоўскага ад паклёпу на старонках «Літаратурнай газеты». З моманту ўтварэння МХГ зазнавала сталы пераслед і ўціск з боку КДБ і іншых сілавых органаў савецкай дзяржавы. На адрас чальцоў групы гучалі пагрозы, іх змушалі эміграваць, прымушалі спыніць праваабарончую дзейнасць.

З лютага 1977 года актывістаў Ю.Ф. Арлова, А. Гінзбурга, А. Шчаранскага і М. Ланда пачалі арыштоўваць. Быў арыштаваны ў 1976 годзе. За праваабарончую дзейнасць вясной 1977 года прыгавораны на 7 гадоў зняволення і 5 гадоў высылкі. Палітвязень (1977-1984, 1984-1986 у ссылцы ў сяле Кабяй Кабяйскага раёна Якуцкай АССР). У ліпені 1983 года аўстрыйскі канцлер Бруна Крайскі хадайнічаў аб вызваленні Арлова, каб прыняць яго ў Аўстрыі, але на загад генеральнага сакратара ЦК КПСС Ю.В. Андропава ліст быў пакінуты без адказу. У 1986 годзе быў пазбаўлены савецкага грамадзянства і прымусова высланы з СССР у абмен на арыштаванага ў ЗША савецкага выведніка Генадзя Захарава, супрацоўніка прадстаўніцтва СССР у ААН.