19 сакавiка 2024, aўторак, 12:12
Падтрымайце
сайт
Сім сім,
Хартыя 97!
Рубрыкі

Як КДБ Беларусі цісне на журналістаў радыё «Свабода»

21
Як КДБ Беларусі цісне на журналістаў радыё «Свабода»
ІГАР ІЛЬЯШ
ФОТА: FACEBOOK

Улады пагражаюць пазбавіць карпункт радыё ў Менску акрэдытацыі.

Пра гэта на сваёй старонцы ў Фэйсбуку расказаў былы журналіст Беларускай службы радыё «Свабода» Ігар Ільяш. Падаем сведчанне журналіста цалкам:

- Я не быў да канца ўпэўнены ў тым, што гэтую гісторыю варта расказаць менавіта цяпер. Але за некалькі дзён да таго як мы абвясцілі аб выхадзе кнігі "Беларускі Данбас" кіраўніца RFE/RL Дэйзі Сіндэлар паведаміла, што міністр інфармацыі Беларусі пагражаў кіраўніку бюро Радыё Свабода пазбавіць яго акрэдытацыі праз тое, як беларуская служба асвятляе акцыі пратэсту. Потым быў ціскз боку Караева, арышт Ігара Лосіка і чуткі пра пазбаўленне акрэдытацыі ўсяго бюро. Гэтыя падзеі развеялі ў мяне апошнія сумневы. Тым больш, што ў гісторыі, якую я зараз раскажу, гаворка ідзе не проста пра ціск на рэдакцыю незалежнага СМІ, але і пра ціск персанальна на мяне. І пасля выхаду кнігі нагода для гэтага ціску становіцца зноў актуальнай.

4 студзеня 2017 года на сайце беларускай службы "Радыё Свабода" было апублікавана маё інтэрв'ю з баевіком "ЛДНР" Сяргеем Трафімавым. Праз два дні калегі ў рэдакцыі мне паведамілі: кіраўніка менскага бюро РС Валянціна Жданко адразу пасля выхаду матэрыялу выклікалі ў КДБ. Чэкісты і раней высташлялі прэтэнзіі РС з нагоды маіх матэрыялаў пра беларусаў-баевікоў - у гэтых артыкулах пераканаўча даказвалася, што былыя "апалчэнцы" бесперашкодна вяртаюцца ў краіну пры поўным папушчальніцтве спецслужбаў. Але пасля інтэрв'ю Трафімава, дзе баявік распавядаў пра свае сувязі з КДБ, чэкісты, відавочна, дайшлі да шаленства. Зараз ужо рэдакцыі наўпрост пагражалі - гаворка ішла пра існаванне ўсяго менскага бюро.

У выніку Жданко ўвёў неафіцыйную забарону на артыкулы пра ўдзел беларускіх грамадзян у вайне на ўсходзе Украіны. Неўзабаве асаблівае становішча данбаскай тэмы было замацавана на вышэйшым узроўні. 9 студзеня мяне запрасілі ў кабінет Жданко - са мной хацеў пагаварыць праз гучную сувязь дырэктар беларускай службы "Радыё Свабода" Аляксандр Лукашук, які знаходзіўся ў той момант у Празе. Лукашук распарадзіўся, каб з гэтага часу ўсе матэрыялы, якія так ці інакш тычацца ўкраінскай тэматыкі, узгадняліся з пражскай рэдакцыяй і без ягонай візы не публікаваліся (хоць напраўду на нейкі час вета наклалі наогул на ўсе матэрыялы, якія маглі выклікаць незадаволенасць чэкістаў). Мне ж у выпадку выкліку на допыт у КДБ раілі паводзіць сябе спакойна, не спрабаваць падманваць, але і не балбатаць лішняга.

Выкліку на допыт так і не было, але праз тры дні, 12, кіраўніцтва рэдакцыі перадало мне цыдулку КДБ. Гэтая цыдулка - чарнавік публікацыі, якая павінна была ў абавязковым парадку з'явіцца на сайце "Радыё Свабода" на загад КДБ. На двух аркушах фармату А4 былі падмацаваныя асадкай ключавыя тэзісы, якія варта было абавязкова адлюстраваць у матэрыяле (фота дакумента - у прымацаваным файле).

Праблема была не ў патрабаванні КДБ апублікаваць сваю версію падзей, а ў прымусе зрабіць гэта без усялякага крытычнага аналізу. "Радыё Свабода" прапаноўвалася не проста апраўдаць Камітэт дзяржбяспекі і баевіка "ЛНР", але фактычна абвясціць Трафімава вар'ятам. Прычым гэбэшны цэнзар намагаў на выкарыстанні канкрэтных фармулёвак. У матэрыяле абавязкова неабходна было ўказаць, што РС паведаміла гэтую інфармацыю "крыніца ў сілавых структурах". Хоць правільней і больш сумленна было напісаць "як паведамілі ў КДБ". Свая логіка ў гэтым прысутнічала: КДБ хацеў цалкам адхрысціцца ад гісторыі з Трафімавым, а зняпраўдзіць заявы баевіка павінны былі самі журналісты.

Кіраўніцтва РС заняло адназначную пазіцыю: цалкам прыняць патрабаванні КДБ. Скласці нататку на падставе гэбэшнага чарнавіка даручалася мне. Калегі тлумачылі: трэба ратаваць рэдакцыю, гэта неабходная саступка. У выніку 12 студзеня выйшла нататка пад загалоўкам "Экс-баец" ЛНР "Трафімаў накіраваны на псіхіятрычную экспэртызу". Пра тое, што украінская пракуратура паралельна пачала следства ў дачыненні да баевіка, зразумела, не было сказана ні слова. Адначасова з гэтым са створаным чэкістамі сайтам-памыйніцай запусцілі падрабязны каментар да майго інтэрв'ю з былым "апалчэнцам". Артыкул называлі "рэдкім інфармацыйным фэйкам", які "дыскрэдытуе як журналістыку ў цэлым, так і "Радыё Свабода". Тэкст, вытрыманы ў найлепшых традыцыях ананімных пасквіляў, меў шмат штампаў і абраз: "жаўтапёры", "бяздарны і адкрыта ангажаваны "журналіст, "маральна-этычны крах асобных СМІ", "пагоня за сенсацыяй" і г.д.

Комплекс мерапрыемстваў КДБ для самаадбельвання на гэтым закончыўся. Аднак ціск на РС працягнуўся. Камітэт відавочна мае намер адбіць у журналістаў ўсякае жаданне цікавіцца яго сумнеўнымі камбінацыямі. Як распавядалі мне калегі, Валянціна Жданко працягвалі выклікаць на размовы ў КДБ, дзе зноў і зноў згадвалі пра мае матэрыялы пра Данбас. Згадвалася чамусьці, што ў канцы снежня 2016 года, калі я ездзіў на інтэрв'ю з Трафімавым у Віцебск, мяне вялі віжы. А падчас адной з сустрэч чэкіст паведаміў Жданко і зусім дзіўную гісторыю: нядаўна на беларуска-ўкраінскай мяжы былі злоўлены "два чалавекі з АТА", у якіх знайшлі адрас Ігара Ільяша, і якія нібыта планавалі з ім "разабрацца". Гісторыя пра "двух чалавек з АТА" выглядала фантастычнай, але такое паведамленне (асабліва разам з апавяданнямі пра віжоў) я ўспрыняў як завуаляваную пагрозу КДБ і спробу мяне запалохаць.

У канцы лютага 2017 гады я разарваў усе сувязі з менскім бюро "Радыё Свабода". Аднак амаль праз два месяцы рэдакцыі зноў адгукнуліся мае матэрыялы. На гэты раз ціск пайшоў фармальна з боку МЗС. Нібыта адзін з герояў маіх артыкулаў - былы "апалчэнец" Радзівон Кургузаў - паскардзіўся ўладам на РС з-за свайго інтэрв'ю ад 26 кастрычнiка 2016 года. Баявік сцвярджаў, што ён не даваў згоды на публікацыю матэрыялу, а я ўзяў інтэрв'ю падманам. Усё гэта было адкрытай хлуснёй - у рэчаіснасці Кургузаў з самага пачатку ведаў, што інтэрв'ю выйдзе менавіта на "Радыё Свабода" і пазней, убачыўшы тэкст, не выказваў ніякіх прэтэнзій. Зразумела, што з баявіком папрацавалі ў КДБ, і такая скарга з'яўлялася іх ініцыятывай. Кіраўніцтва РС і тут было вымушана саступіць: інтэрв'ю Кургузова праз паўгода пасля публікацыі было выдаленае з сайта РС, вось пустая старонка РС, а ў гэтым матэрыяле нават засталася ўнутраная гіперспасылка на пустую старонку. Значна менш правісіць на сайце перадрук нашага з Кацяй расследавання аб незаконным гандлі беларускіх прадпрыемстваў з групоўкамі "ДНР" і "ЛНР". Матэрыял будзе выдалены 24 ліпеня 2017 гады праз пару гадзін пасля з'яўлення.

Усё гэта - самы яскравы прыклад ціску КДБ на недзяржаўныя СМІ. Я ўпэўнены, што нельга ствараць культуру замоўчвання вакол свавольства ўладаў - у гэтым сэнсе нядаўнюю заяву спадарыні Дэйзі Сіндэлар можна толькі вітаць. А цяпер, я зараз расказваю пра пагрозы КДБ з цалкам практычных меркаванняў. Мы з Кацяй напісалі кнігу "Беларускі Данбас" і выходзіць яна ў разгар палітычных рэпрэсій у Беларусі. Таму для мяне абнародаванне гэтай гісторыі - своеасаблівая страхоўка на выпадак правакацый у фармаце "двух чалавек з АТА". Не вельмі надзейна, вядома, але гэта хоць штосьці.

Напісаць каментар 21

Таксама сачыце за акаўнтамі Charter97.org у сацыяльных сетках