Як цукровыя заводы былі ўцягнутыя ў скандалы

Гучныя скандалы суправаджалі цукровую прамысловасць яшчэ з 90-х.

Затрыманні кіраўнікоў усіх чатырох цукровых заводаў Беларусі выклікалі вялікі рэзананс. Зрэшты, калі зрабіць экскурс у гісторыю, то ў салодкай сферы заўсёды выстарчала скандальных момантаў. І гэта пры тым, што дзяржава ўстанавіла поўны кантроль над галіной, піша tut.by.

Гучныя скандалы суправаджалі цукровую прамысловасць яшчэ з 90-х. У асноўным яны былі звязаныя са спробай устанавіць кантроль над заводамі і пастаўкамі цукру ў Расею. Справа ў тым, што ільвіная доля салодкага прадукту выраблялася з імпартнага сырцу (кубінскага, бразільскага трыснягу), які ў краіну завозілі шматлікія давальнікі, што атрымлівалі квоты на тэндэрах Мінсельгасхарча.

Натуральна, гэта не падабалася Расеі, якая запатрабавала аплаціць увазны мытны падатак. Аднак нягледзячы на гэта цягам 2000-2005 гадоў раслі аб'ёмы ўвозу ў Беларусь сырцу. Каб аптымізаваць збыт белага цукру, прапанавалі схему, паводле якой трысняговы цукар прадаваўся на ўнутраным рынку, а ўвесь бураковы вывозіўся ў Расею. Але аб'ём спажывання цукру ў Беларусі быў меншы, чым выраблялася трысняговага цукру, таму нескладана выказаць здагадку, што частка яго нелегальна пастаўлялася ў Расею. Гэта нарэшце прывяло да двух расследаванняў з боку Мінэканамразвіцця Расеі (у 2004-2005 і 2005-2006 гадах) і да ўзмацнення жорсткасці экспарту ўсяго беларускага цукру ў выглядзе размытнёўкі толькі на адным мытным пункце.

У той жа час здарыліся перабоі з пастаўкамі цукру на ўнутраны рынак. Гэта каштавала месца кіраўнікам канцэрна «Белдзяржхарчпрам», Белкаапсаюза і Мінгандлю. На такой хвалі адна з кампаній Управы спраў Лукашэнкі паспрабавала манапалізаваць пастаўку сырцу і збыт трысняговага і бураковага цукру. На адным з этапаў вайны за галіну ўзнікла ідэя перадаць усе цукровыя заводы ў падпарадкаванне кіраўніка спраў Лукашэнкі. Толькі ўзмацненне жорсткасці рэжыму ўвозу беларускага цукру ў Расею і праблемы ў самым УСП пазбавяць цукравікоў ад рэалізацыі гэтай прапановы, пісала «Завтра твоей страны».

Адначасова з гэтым улады Беларусі паступова ўзялі пад кантроль усе чатыры заводы, асноўнымі акцыянерамі якіх да гэтага былі кіраўнікі і работнікі заводаў, сельгаспрадпрыемствы і замежныя структуры. Заводы атрымалі крэдыты на правядзенне мадэрнізацыі і павелічэнне магутнасці, долі перапрацоўкі буракоў. За магчымасць атрымаць сродкі прадпрыемства расплаціліся сваімі акцыямі.

Апошнім перайшоў дэ-юрэ пад кантроль дзяржавы Слуцкі цукроварафінадны камбінат у 2016 годзе. Транзіт акцый абышоўся без гучнага скандалу.

У 2017 годзе Расея і Беларусь апынуліся на парозе цукровай вайны. Тагачасны кіраўнік Мінсельгаса РФ Аляксандр Ткачоў, кампанія сям'і якога з'яўляецца адным з найбуйнейшых вытворцаў цукру ў Расеі, абвінаваціў беларусаў у тым, што «закупляюць з трэціх краін без падатку цукар-сырэц і выпускаюць на рынак гэты цукар дэмпінгавымі коштамі, праз што бурацца рынак расейскі, таму заводы маюць сур'ёзныя страты». У выніку з цягам часу такія размовы сышлі спыніліся.

Беларускія цукровыя заводы працуюць толькі на айчынных бураках 5-6 месяцаў на год. І каб загрузіць вытворчыя магутнасці, завозіўся цукар-сырэц. Паводле інфармацыі журналістаў, прэтэнзіі расейскага боку тычыліся паставак беларускага цукру, выпрацаванага з цукру-сырцу, без выплаты падаткаў. «Заяўка на закупку цукру-сырцу кожны год узгадняецца на высокім узроўні. Аналагічна ўзгадняецца і продаж цукру з «трыснягу». Цукровыя заводы ўзялі крэдыты на мадэрнізацыю, і іх трэба абслугоўваць, значыць, яны павінны працаваць рэнтабельна. А ад працы заводаў залежаць населеныя пункты, дзе гэтыя заводы размяшчаюцца. Гэта значыць пастанова прынятая комплексна і ў інтарэсах дзяржавы", - кажа ўдзельнік цукровага рынку Беларусі.

Варта сказаць, што Масква прапаноўвала беларускаму боку адмовіцца ад імпарту цукру сырцу з краін далёкага замежжа і закупляць расейскі бураковы цукар для далейшай перапрацоўкі, каб заводы ў міжсезонне не прастойвалі. У другім паўгоддзі 2019 года, як сведчаць звесткі афіцыйнай статыстыкі, так і адбывалася. Хоць нельга выключаць, што мог быць рээкспарт з пераклейваннем упаковак.

У 2018 годзе беларускі рынак апанаваў танны расейскі цукар. У выніку МАРГ Беларусі ўвёў дзяржрэгуляванне коштаў, якое прадаўжае дзейнічаць дагэтуль. Мінімальны цэннік - як увезенага, так і вырабленага ў Беларусі цукру стартуе ад 1,5 рубля. Пры гэтым на паліцах расейскіх крамаў цукар у беларускай упакоўцы можна было ўбачыць на траціну і больш таннейшай.

Апошнія гады ўлады надаюць усялякую дзяржпадтрымку цукровым заводам. Напрыклад, урад дае банкам гарантыі ў выплаце асноўнай сумы пазыкі па крэдытах, што выдаюцца прадпрыемствам на набыццё буракоў. Акрамя таго, для заводаў знізіліся закупачныя кошты сыравіны і прыроднага газу.

На мінулым тыдні сілавікі правялі затрыманні дырэктараў усіх чатырох цукровых заводаў і іх расейскага спецэкспарцёра беларускай цукровай кампаніі. Генпракурор Аляксандр Канюк адзначыў, што прычына - вялікая вонкавая дэбіторская запазычанасць. З ягоных слоў, гаворка ідзе аб ашуканскіх схемах, «якія ўкладаюцца паміж нашымі кіраўнікамі прадпрыемстваў і контрагентамі, у асноўным расейскімі».

Паводле неафіцыйнай інфармацыі, паводле цукровай справы разам з кіраўнікамі чатырох заводаў і бізнэсоўцамі праходзіць і былы начальнік 2-й управы ў барацьбе з арганізаванай злачыннасцю і карупцыяй (ГУБАЗіК) МУС Уладзімір Ціхіня. Спецаперацыю праводзіў КДБ Беларусі, прэс-служба якога не каментуе гэтую справу.

- Пакуль гэта больш падобна на міжведамасныя разборкі. Цукар - гэта такі тавар, як алкаголь ці цыгарэты, рэалізацыя якіх у той ці іншай ступені кантралюецца сілавікамі. Цукар таксама курыравалі ўстановы з трох літар. Можна толькі здагадвацца, чаму цяпер здарыліся разборкі, — мяркуе крыніца, знаёмая з працай заводаў. Яна мяркуе, што «выказаныя ў прэсе версіі» вакол паставак у Расею і закупак ўпакоўкі для заводаў «сталі толькі падставай».

Суразмоўца мяркуе, што «цяпер сышоўся шэраг абставінаў і кіраўніку дзяржавы паднеслі інфармацыю пад патрэбным соусам». «Вось глядзіце, што творыць «цукровая мафія» на фоне рэгулярных захадаў дзяржпадтрымкі», — сказаў ён і звярнуў увагу, што дырэктары «ўжо даўно» кіруюць цукровымі заводамі.

Міхаіл Крыштаповіч узначальвае Гарадзейскі цукровы камбінат больш за 20 гадоў, Дзмітрый Ягораў кіруе Скідальскім цукровым заводам з 2006 года. Мікалай Пруднік з 2004 года займае пасаду дырэктара Слуцкага цукроварафінаднага камбіната. Віктар Міронаў узначаліў Жабінкаўскі цукровы завод у красавіку 2008 года. Ці ўдасца ім захаваць свае пасады, пакажа найбліжэйшы час.