Слёзы Міністэрства аховы здароўя: Як з Беларусі выводзіліся мільёны

Журналісты апублікавалі маштабнае расследаванне.

Крымінальныя справы пра хабар і адкаты ў сістэме аховы здароўя сёння ва ўсіх на слыху. Зыходзячы з сутнасці ўсіх абвінавачванняў, паводле самых сціплых падлікаў, Беларусь страціла дзясяткі мільёнаў даляраў, якія выведзеныя бізнэсмэнамі за мяжу, піша "Штодзённік".

Калі адгарнуць старонку дзяржзакупак Беларускай універсальнай таварнай біржы, то можна ўбачыць, што з 20 тэндараў на старонцы 15, а то і ўсе 20 – гэта закупкі для беларускай медыцыны. У сярэднім, паводле падлікаў "Ежедневніка", блізу 80% усіх тэндараў, размешчаных на электроннай пляцоўцы, адносяцца да медыцынскай тэмы. Паводле аб'ёму фінансаў суадносіны прыблізна такія самыя. Але, дзіўная справа, больш за дзесяць гадоў менавіта гэтую сферу дзяржзакупак абыходзілі бокам праваахоўнікі. Сітуацыя змянілася толькі з пачатку 2018 года. Выпадкова ці не, але пасля серыі расследаванняў "Штодзённіка" пра сістэмную, глыбока ўкаранёную карупцыю ў сістэме дзяржзакупак Міністэрства аховы здароўя, на праблему нарэшце звярнулі ўвагу.

За апошнія два гады праваахоўнікі Беларусі распачалі дзясяткі крымінальных справаў пра карупцыю ў сістэме аховы здароўя. Да адказнасці змушаныя ўжо блізу ста чалавек. Мы раз-пораз чуем, што адна кампанія пастаўляла абсталяванне або лекі з завышанымі коштамі, другая, трэцяя. Здзіўляе толькі тое, што ніхто не тлумачыць, як такое ў прынцыпе стала магчымым, калі ў краіне яшчэ з 2005 года дзейнічае ўказ Лукашэнкі №366, што жорстка абмяжоўвае памер як аптовых, так і гандлёвых надбавак на лекі, медыцынскае абсталяванне і вырабы медыцынскага прызначэння.

Нядаўна нават новы міністр аховы здароўя заявіў, што ў выніку перамоваў з пастаўшчыкамі атрымалася знізіць кошты на некаторыя лекі ўдвая. І зноў ніякіх тлумачэнняў: чаму раней пастаўлялі ў два разы даражэй?

Не так даўно ДФР КДК паведаміў пра справу вядомага бізнэсмэна Віктара Мядведскага, які з 2014 да 2019 года ўхіліўся ад выплаты падаткаў на 8 млн рублёў (прыблізна 3,6 млн еўраў паводле цяперашняга курсу). Калі зрабіць нескладаны падлік, то мы атрымаем зведзены ад падаткаабкладання прыбытак, памерам больш за 18 млн еўраў (3,6 млн еўраў за год), атрыманых бізнэсмэнам у названы перыяд. Дзіўна, але перыяд дзейнасці Мядведскага да 2014 года фінансавая міліцыя чамусьці абышла бокам, хоць да гэтага часу ягоныя кампаніі зараблялі амаль у тры разы больш. Магчыма, проста не агучваюць з незразумелых прычынаў. Таксама няма пакуль ніякіх тлумачэнняў датычна таго, якім чынам быў атрыманы і выведзены за мяжу такі велізарны прыбытак.

Ва ўсім свеце выяўленню каналаў вываду і адмывання сродкаў, атрыманых злачынным шляхам, надаюць першараднае значэнне. У барацьбе з карупцыяй, асабліва ў сферы дзяржзакупак, гэта адна з самых эфектыўных зброяў. Калі нельга будзе вывесці і адмыць сродкі ад продажу медыцынскіх тавараў з коштамі у 5–10 разоў вышэйшымі за рэальныя, то не будзе чым плаціць карумпаваным чыноўнікам. З гэтай прычыны "Штодзённік" пастанавіў папоўніць прабел і расказаць, паводле якіх схемаў з Беларусі выпампоўваюць мільёны, хоць нас і абяцалі за гэта пасадзіць ці пазбавіць жыцця. Над першым ужо актыўна працуюць.

Як падняць кошт

Калі быў прыняты ўказ №366, у Беларусі як грыбы пасля дажджу сталі з'яўляцца прадстаўніцтвы замежных кампаній. Звычайна кампанія рэгістравалася на падстаўных асобаў у краінах з нізкай падатковай нагрузкай, а ў Беларусі з'яўлялася прадстаўніцтва. Усе пытанні развязваліся праз прадстаўніцтва, а вось грошы сыходзілі адразу ў Еўропу ці іншыя краіны. Далей грошы праз цалкам пэўныя структуры адмываліся і паступалі ў кішэні адпаведных бізнэсмэнаў. Вось як усё адбывалася. Звярніце ўвагу на наступныя інвойсы, якія былі нам прапанаваныя Віктарам Мядзведскім як доказ рэальных коштаў на медыцынскія вырабы, якія пастаўляюцца ў Беларусь. Праўда, ён не думаў, што ў выніку журналісцкага расследавання мы адшукаем і ягоную ўласную "пральню".

Як відаць з дакументаў (у нас такіх шмат), нейкая кампанія NOTTSTON LLP, зарэгістраваная ў Лондане, набывае ў вядомага французскага вытворцы Macopharma 40 шт кантэйнераў для кампанентаў крыві для фотаапрацоўкі на апараце MacoGenic G2 (усяго 92 еўры за адзінку) і 40 шт раствору для экстракарпаральнай фотахіміятэрапіі на апараце MacoGenic G2 (75 еўраў за адзінку), а таксама сам апарат MacoGenic G2 за 50 тыс. еўраў. Пастаўка ажыццяўляецца на адрас "Белмедтэхніка", а агульны кошт закупкі – 56680 еўраў.

А вось зноў усё тая ж партыя, толькі ўсяго за тыдзень кошт кантэйнераў і раствору павялічыўся ў 10 (!) разоў, а кошт апарата – у 3 разы. З 40 шт. кантэйнераў і 40 шт. раствораў 10 пастаўляюцца ў якасці таварнай зніжкі, але кошт рэшты тавараў важыць аж на 195 тыс. еўраў, або ў 3,4 разы даражэй за кошт закупкі. Іншымі словамі, усе гэтыя зніжкі – гэта ўсяго толькі спрытнае штукарства, якое адрывае ўвагу ад усёй махінацыі.

Вось яшчэ адзін такі прыклад, калі 1224 шт. сістэмы для фотаапрацоўкі і захоўвання адзінкавых дозаў плазмы Teraflex – MB – Plasma былі набытыя кампаніяй NOTTSTON LLP у Macopharma за кошт усяго 38 еўраў за штуку (адпаведны інвойс ёсць у рэдакцыі), а ў "Белмедтэхніка" пастаўленыя за 300 еўраў за штуку. На гэты раз пастаўшчык таксама даў зніжку 3672 еўры, але ўсё роўна не пралічыўся: заплаціўшы за партыю 46512 еўраў, атрымаў на выхадзе праз некалькі дзён – 363528 еўраў, або амаль у 8 разоў больш.

Але як жа такое магчыма – падняць кошт у 8 разоў, калі ўказ прэзідэнта абмяжоўвае нацэнку на такія тавары максімальным памерам 11%? Вельмі проста. Указ абмяжоўвае нацэнку толькі ад кантрактнага кошту ўвозу тавару на тэрыторыю РБ. А да таго, як тавар увезены ў Беларусь, накруціць цалкам можна, калі папрацаваць у патрэбным кірунку з дакументамі. У гэтым выпадку NOTTSTON LLP ніколі не ўдзельнічала ў тэндарах Міністэрства аховы здароўя і не з’яўлялася ягоным пастаўшчыком, нягледзячы на тое, што ў інвойсе з гэтай кампаніі ў якасці атрымальніка значыцца менавіта "Белмедтэхніка". Адпаведна, не маючы кантракту з РУП "Белмедтэхніка", кампанія не магла завезці названыя медвырабы ў Беларусь – мытня проста не прапусціла б.

Між тым згодна з інвойсам, NOTTSTON LLP абавязаная была вывезці тавар за межы ЕЗ, інакш рушылі б санкцыі з налічэннем VAT. Атрымліваецца, што тавар з ЕЗ вывозіўся NOTTSTON LLP паводле адных дакументах, а ўвозіўся на тэрыторыю Беларусі іншай кампаніяй паводле іншых дакументаў. Хто ж і якім чынам змог пракручваць такое не раз і не два, шмат гадоў?

Знаёмыя твары

Канчатковым пастаўшчыком названых вышэй тавараў на адрас "Белмедтэхніка" з'яўлялася зарэгістраваная ў Аўстрыі кампанія Anymed Handels GmbH, якая ўваходзіла ў тады ў тройку найбуйнейшых пастаўшчыкоў Міністэрства аховы здароўя.

Працавала кампанія праз сваё прадстаўніцтва ў Беларусі, а таксама праз арганізацыйна звязаную з ёй беларускую кампанію ТАА "Алмазмед", якая падыгрывала на тэндарах.

Увесь гэты бізнэс належаў вядомаму беларускаму бізнэсоўцу Віктару Мядзведскаму. Таму самаму, які цяпер знаходзіцца пад вартай паводле абвінавачвання ва ўхіленні ад выплаты падаткаў на 8 млн рублёў і які, нібыта, заплаціў за гэтае наша расследаванне.

Цікава, што ў той час кіраўніком прадстаўніцтва Anymed Handels GmbH у Беларусі з'яўлялася Мая Наўбатава, якую цяпер судзяць за даванне хабару намесніку дырэктара РУП "Цэнтр экспертызаў і выпрабаванняў у ахове здароўя" (з'яўляўся таксама другім намеснікам старшыні тэндарнай камісіі). Кампаніяй "Алмазмед", што падыгрывала, кіраваў сын Наўбатавай Марат Петрачэнка, а выканальным дырэктарам Anymed Handels GmbH у Аўстрыі быў грамадзянін Нямеччыны Манфрэд Дымер, які з'яўляўся таксама рэгіянальным мэнэджарам кампаніі Macopharma і адказваў за пастаўкі прадукцыі ў Беларусь і Расею. Для паўнаты карціны скажам, што Манфрэд Дымер пазней стаў законным мужам Наўбатавай.

Як відаць, чальцы сям'і Наўбатавай займалі асноўныя пасады ў фірмах Віктара Мядведскага, а апошні кантраляваў NOTTSTON LLP, праз якую адмываліся атрыманыя сродкі. Пра гэтую кампанію варта апавесці крыху больш падрабязна.

Ангельская пральня

Паводле звестак, якія "Штодзённік" атрымаў у Вялікай Брытаніі, заснавальнікамі NOTTSTON LLP з'яўляюцца дзве звязаныя паміж сабой з адным адрасам багамскія кампаніі KINGSTON Group Limited і NOTTINGHAN Holding Limited. Гэтыя кампаніі ўжо даўно ўнесеныя міжнароднай сеткай журналістаў-даследнікаў у базу структураў, якія выкарыстоўваюцца для адмывання сродкаў. У базе ФАТФ (Група распрацоўкі фінансавых захадаў барацьбы з адмываннем грошай) гэтыя кампаніі таксама ёсць.

Іншымі словамі, у задачу NOTTSTON LLP уваходзіў не толькі вываз за тэрыторыю ЕЗ прадукцыі Macopharma, але таксама наступнае адмыванне атрыманых з Беларусі сродкаў. Усё адбывалася прыблізна так: РУП "Белмедтэхніка" плаціла за пастаўленую прадукцыю Anymed Handels GmbH, а тая пералічвала сродкі NOTTSTON LLP, якая частку грошай пераводзіла Macopharma за набытую прадукцыю, а астатнюю адмывала праз NOTTINGHAN Holding Limited і банкі на Багамах. Калі браць умоўныя 100 тыс. еўраў, вось як працавала схема.

Нечаканы развод

У жніўні 2013 г. паміж сямействам Наўбатавай і ўладальнікам бізнэсу Віктарам Мядзведскім адбыўся канфлікт. Паводле словаў Мядведскага, вярнуўшыся да бізнэсу пасля доўгай хваробы, ён выявіў усю апісаную вышэй схему і выгнаў Наўбатаву, ейнага сына і Манфрэда Дымера, бо не хацеў у гэтым удзельнічаць.

Паводле версіі Наўбатавай усё адбылося з дакладнасцю да наадварот: калі мы з Манфрэдам выявілі, ува што нас ублытаў Мядзведскі, то самі пайшлі ад яго са скандалам. "Проста ўцякала адтуль", – заявіла Наўбатава.

На нашу думку, паверыць і ў першую версію і ў другую, даволі складана. У руках адных знаходзіліся ўсе ключавыя пасады, ад якіх залежала спраўнае функцыянаванне ўсёй схемы, а ў іншых руках – асноўныя фінансавыя плыні.

Хутчэй за ўсё, канфлікт паміж усімі названымі асобамі адбыўся з іншай банальнай прычыны. Гэта пацвярджаецца і іхнімі дзеяннямі пасля разрыву.

Віктар Мядзведскі прадоўжыў выводзіць і адмываць свае грошы праз NOTTSTON LLP, за што ўласна цяпер і затрыманы. А прадукцыя Macopharma прадоўжыла пастаўляцца ў Беларусь прыблізна з тымі самымі коштамі, што і раней. Толькі месца Anymed Handels GmbH заняла толькі што заснаваная ў Вялікай Брытаніі PRIME TECHNICS LTD, а другім гульцом на тэндэры замест ТАА "Алмазмед" стала ТАА "ПраймБіаТэх", уладальнікам і дырэктарам якой значыцца сын Наўбатавай Марат Петрачэнка. А вось Мая Наўбатава стала кіраўніцай прадстаўніцтва ў Беларусі аўстрыйскай кампаніі TRIMA Medizintechnik GmbH, заснаванай зноў жа ў 2013 годзе. Юрыдычна кампанія ёй не належыць, але калі прасачыць заснавальнікаў і кіраўнікоў фірмы, то прасочваецца сувязь з яе мужам Манфрэдам Дымерам.

Так, згодна з інфармацыяй найбуйнейшага ў Еўропе крэдытнага даведачнага агенцтва Creditreform, адзіным заснавальнікам і кіраўніком TRIMA Medizintechnik GmbH з'яўляецца Herrn Topler Christian, за якім стаіць яшчэ 15 кампаній. Сярод гэтых кампаній ёсць нейкая SGS-medical HandelsgmbH, дзе свае дзелі мелі Манфрэд Дымер і ягоны сын Патрык.

А што ж кампанія PRIME TECHNICS LTD?

Кампанія была рэгістраваная ў 2013 годзе (гэта значыць пасля разрыву адносінаў з Віктарам Мядзведскім) з статутным фондам усяго 100 фунтаў. Заснавальнікам значыцца грамадзянін Кіпра Guido Kapыri, ён жа ўважаецца і дырэктарам (усе дакументы ў рэдакцыі ёсць). Цікава, што за Guido Kapiri зарэгістраваныя яшчэ 29 аналагічных кампаній у розных краінах свету, што з'яўляецца відавочнай прыкметай, што гэта падстаўная асоба.

Сама Наўбатава на сустрэчы з "Штодзённікам" катэгарычна адмаўляла, што яна ці чальцы яе сям'і валодаюць PRIME TECHNICS LTD і TRIMA Medizintechnik Gmb, але, нягледзячы на гэта, у размове з галоўным рэдактарам увесь час праслізгвала ў дачыненні да гэтых кампаній: "нам знізілі", "мы знізілі", "у мяне маркетынг, дапусцім, чатыры месяцы быў". Яна нават абяцала прынесці кантракты PRIME TECHNICS LTD і TRIMA Medizintechnik Gmb з РУП "Белмедтэхніка". А потым прынесла табліцу, дзе паводле гадоў названыя кошты паставак PRIME TECHNICS LTD, да якіх яна не мае дачынення, даказваючы, што пасля тэндару дамова, як яна і казала, "рэальна заключаецца зусім паводле іншых коштаў". Таксама паводле даверанасці Наўбатавай, выдадзенай ад імя TRIMA Medizintechnik Gmb, яе паўнамоцтвам могуць пазайздросціць многія дырэктары.

Пасля публікацыі першай часткі расследавання нават Міністэрства аховы здароўя ў лісце Савету Міністраў вымушанае было прызнаць, што PRIME TECHNICS LTD, ТАА "ПраймБіяТэх" і TRIMA Medizintechnik GmbH з'яўляюцца "арганізацыйна звязанымі кампаніямі", якія ўдзельнічаюць у тэндарах на дамоўных умовах.

У 2018 годзе Віктар Мядзведскі напісаў заяву ў ДФР КДК на Маю Наўбатаву. Як апавёў "Штодзённіку" бізнэсмэн, у заяве ён у тым ліку паказаў, што PRIME TECHNICS LTD і TRIMA Medizintechnik GmbH на самай справе належаць Наўбатавай. Факт паступлення заявы нам пацвердзіў супрацоўнік ДФР яшчэ да выхаду першай часткі расследавання.

Праціўнікі Мядведскага не адсталі і напісалі на яго аналагічную заяву. У выніку Мядзведскі саступіў – менавіта ў дачыненні да яго распачалі крымінальную справу за ўхіленне ад выплаты падаткаў. Але дзіўным чынам ДФР чамусьці не крануў самы смачны перыяд працы ягоных кампаній, калі атрыманы прыбытак была ў тры разы вышэйшы і калі там працавала сям'я Наўбатавай.

У сярэднім аператыўнікі налічылі, што Мядзведскі зарабляў і адводзіў ад падаткаў каля 3,6 млн еўраў за год. А цяпер дамо фінансавыя выпіскі кампаніі TRIMA Medizintechnik GmbH, прапанаваныя нам еўрапейскім даведкавым агенцтвам. Толькі лікі (у еўрах) і ніякіх каментароў, акрамя аднаго – лікі супастаўныя з тым, што зарабляў Мядзведскі.

2014 год, пачатак дзейнасці

2015 год

2016 год

2017 год

Спрытнае штукарства

Для таго каб карціна была больш поўнай, раскажам, як праходзяць самі тэндары. Скажам, абвяшчаецца тэндар на закупку сістэмы для фотаапрацоўкі і захоўвання адзінкавых дозаў плазмы Teraflex – MB – Plasma, адпускны кошт вытворцы яе ўсяго 38 еўраў. Але дзяржаўныя закупнікі, ведаючы рэальны кошт тавару, ставяць стартавы кошт тэндара 439 еўраў.

Інфармацыйна: як вынікае з матэрыялаў праверкі МУС паводле фактаў нашай папярэдняй публікацыі, стартавы кошт ставіўся зыходзячы з коштаў на папярэднія закупкі, а менавіта коштаў, паводле якіх раней тавар пастаўляла фірма Віктара Мядведскага. Выснова МУС – парушэнняў заканадаўства не выяўлена.

Далей на тэндар заяўляюцца дзве звязаныя адна з адной структуры, і адну адзіную стаўку на паніжэнне 0,1% робіць кампанія-пераможца, а другі ўдзельнік не робіць ставак увогуле. У выніку кошт пераможцы тэндару складае 438,5 еўра або ў 11,5 разы вышэй за кошт вытворцы. А далей пачынаецца самае цікавае.

Згодна з заканадаўствам, РУП "Белмедтэхніка" абавязаная заключыць з пераможцам дамову пра кошт тэндару, але замест гэтага адбываецца зусім іншае. Бакі ідуць у так званы маркетынг, у выніку якога кошт за адзінку зніжаецца ўжо да 300 еўраў. Паводле яго і заключаецца кантракт.

Важна адзначыць, што працэдура маркетынгу пасля правядзення тэндару і вызначэння пераможцы ўвогуле не была прадугледжаная якім-небудзь заканадаўствам, гэта значыць адбывалася без якіх-небудзь прававых рамак. Іншымі словамі, паводле факту кошт вызначаецца не на тэндары ў выніку канкурэнтнай барацьбы паміж пастаўшчыкамі, а выключна на падставе таго, як "Белмедтэхніка" дамовіцца з фармальным пераможцам тэндару. Пытаемся, а навошта ж тэндар?

З аднаго боку, гэты маркетынг быццам бы для выгоды краіны – усё ж зніжэнне кошту. Але калі зірнуць у сутнасць усяго дзейства, то яно нагадвае спрытнае штукарства. Бо 300 еўраў за адзінку – гэта ўсё роўна ў 7,8 разы вышэй за кошт вытворцы, і ў сярэднім у 3 разы вышэй за кошт, паводле якога гэты тавар, напрыклад, набываюць у Расеі, ва Украіне, Казахстане. Акрамя таго, заключыўшы дамову пастаўкі з коштам 300 еўраў за адзінку, стартавы кошт наступнага тэндару зноў чамусьці вызначаецца на ўзроўні большым за 400 еўраў. І ўсё пачынаецца нанова: дамоўны тэндар, мінімальная стаўка, маркетынг, і зноў зніжэнне кошту толькі цяпер ужо канчатковы кошт будзе 295 еўраў, наступны раз – 285 еўра і гэтак далей. Для чаго ўсё гэта робіцца?

Магчыма, для таго, што калі праваахоўнікі раптам зацікавяцца высокім коштам тэндару і западозраць карупцыю, ім заўсёды можна запярэчыць. Якая карупцыя, паводле закону мы абавязаныя заключыць з пераможцам дамову пра кошт тэндару, а мы яго нават пасля тэндару зніжаем. Зноў жа абвінавачванні пра завышэнне кошту таксама адбіваюцца Міністэрствам аховы здароўя аналагічным чынам: завышэнне кошту закупкі не вызначанае – стартавыя кошты вызначаюцца паводле архіўных звестак. Мала таго, з году ў год кошт зніжаецца. А чаму б не знізіць з такой-то дэльтай?

Замест высновы

Апісаная вышэй схема – гэта не ноу-хау нейкіх канкрэтных асобаў. Гэта сістэма, паводле якой працавалі і працуюць у Беларусі практычна ўсе прадстаўніцтвы замежных пастаўшчыкоў Міністэрства аховы здароўя. Заўважым, прадстаўніцтвы не вытворцаў, а звычайных пасярэднікаў. У той ці іншай інтэрпрэтацыі, але сістэма адна і яна не з'яўляецца ні для кога таямніцай, у тым ліку і для праваахоўных органаў. У рамках яе статус указа прэзідэнта №366 і іншых нарматыўных актаў, якія рэгулююць дзяржзакупкі медыцынскіх вырабаў імпартнай вытворчасці, зведзеныя да нуля. Але гэта чамусьці мала каго не хвалюе. Усе пастаўшчыкі Міністэрства аховы здароўя на адзін голас кажуць, што цяперашнія тэндары – гэта чыстая фармальнасць. Усе дамоўленасці адбываюцца пасля яго правядзення ў нерэгламентаванай заканадаўствам працэдуры маркетынгу. Напрыклад, тая ж Наўбатава ў размове з "Штодзённікам" прызнала: "Усе так працуюць". А тэндары, на яе думку, праводзяцца проста таму, што так патрабуе заканадаўства.

Збольшага бізнэсмэны, якія ажыццяўляюць пастаўкі Міністэрству аховы здароўя ні ў чым не вінаватыя. Яны працуюць у тых умовах, якія для іх створаныя, таму што інакш да тэндараў не прарвешся і інакш там не выжывеш. Хочаш працаваць – запрагайся ў агульную запрэжку. А потым гэтых жа бізнэсмэнаў, як ахвярных бараноў кладуць на алтар барацьбы з карупцыяй, але на іх месца заўсёды знойдуцца новыя. У выніку і сістэма працуе, і барацьба з карупцыяй актыўна вядзецца.

На гэтым мы пакуль скончым, хоць сабраныя матэрыялы дазваляюць нам пісаць, пісаць і пісаць... Але мы пачакаем чарговай рэакцыі зацікаўленых асобаў, на каго гэтым разам заказ запішуць.