Джордж Сорас: Мы жывем у рэвалюцыйныя часы, калі спектр магчымасцяў значна шырэйшы

Галоўнае, на што мы можам абаперціся, гэта нашы перакананні.

Падзенне Бэрлінскага муру ўночы 8 лістапада 1989 года радыкальна і раптам паскорыла крах камунізму ў Еўропе. Скасаванне абмежаванняў на рух людзей паміж Усходняй і Заходняй Нямеччынай нанесла спусташальны ўдар па закрытым грамадстве Савецкага Саюза. І стала найважнейшым момантам у працэсе ўздыму адкрытых таварыстваў, піша ў артыкуле для Project Syndicate амерыканскі фінансіст, інвестар, стваральнік сеткі дабрачынных арганізацый «фундацыі адкрытай супольнасці» Джордж Сорас (пераклад - nv.ua).

За дзесяць гадоў да гэтага я заняўся тым, што называю палітычнай філантропіяй. Стаў абаронцам канцэпцыі адкрытага грамадства, у якой пераканаў мне Карл Попэр, мой настаўнік у Лонданскай школе эканомікі. Попэр тлумачыў, што дасканалае веданне недасягальнае, а таталітарныя ідэалогіі, якія сцвярджаюць, быццам валодаюць праўдзівай праўдай, здольныя дамінаваць толькі з дапамогай інструментаў рэпрэсій.

У 1980-я гады я падтрымліваў дысідэнтаў на тэрыторыі Савецкай імперыі, а ў 1984-м змог нават заснаваць фонд у сваёй роднай Вугоршчыне. Гэты фонд даваў фінансавую дапамогу ўсялякім ініцыятывам, якія зыходзілі не ад аднапартыйнага дзяржавы. Ідэя была ў тым, што дзякуючы падтрымцы непартыйнай дзейнасці, людзі пачнуць разумець хлуслівасць афіцыйнай догмы - і гэты прыём працаваў як чараўніцтва. Пры гадавым бюджэце $3 млн фонд стаў мацнейшы, чым міністэрства культуры.

Я заахвоціўся да палітычнай філантропіі і, калі раскідалася Савецкая імперыя, пачаў засноўваць фонды ў адной краіне за другой. Усяго за некалькі гадоў мой гадавы бюджэт падскочыў з $3 млн да $300 млн. Гэта былі галавакружныя дні. Адкрытыя таварыствы знаходзіліся на ўздыме, а дамінантным крэда было міжнароднае супрацоўніцтва.

Прайшло 30 гадоў, і назіраецца зусім іншая карціна. Міжнароднае супрацоўніцтва натрапіла на сур'ёзныя перашкоды, а дамінантным крэда стаў нацыяналізм. На сёння нацыяналізм апынуўся значна больш магутным і рэвалюцыйным, чым інтэрнацыяналізм.

Такі вынік не быў непазбежным. Пасля краху СССР у 1991 годзе ЗША ператварыліся ў адзіную «акрыялую» супердзяржаву, але яны не сталі абцяжарваць сябе абавязкамі, якія спадарожнічаюць такому становішчу. Амерыцы было цікавей атрымліваць асалоду ад пладоў перамогі ў Халоднай вайне. Яна не працягнула руку дапамогі краінам былога савецкага блока, якія трапілі ў гаротную сітуацыю. Тым самым, яна проста ўнікала рэцэптаў неаліберальнага «Вашынгтонскага кансэнсусу».

Акурат у той момант Кітай адправіўся ў сваё шакавальнае падарожжа па эканамічны рост, які стаў магчымы дзякуючы ўступленню гэтай краіны (пры падтрымцы ЗША) у Сусветную гандлёвую арганізацыю і міжнародныя фінансавыя інстытуты. У выніку Кітай замяніў СССР у якасці патэнцыйнага апанента ЗША.

Згодна з Вашынгтонскім кансэнсусам, фінансавыя рынкі здольныя карэктаваць ўласныя эксцэсы, а калі яны гэтага не робяць, тады цэнтральныя банкі апякуюцца неплатаздольнымі ўстановамі, аб'ядноўваючы іх у больш буйныя. Як паказаў сусветны фінансавы крызіс 2007-2008 гадоў, гэта былі фальшывыя ўяўленні.

Крах 2008 года скончыў з бясспрэчным глабальным дамінаваннем ЗША і сур'ёзна спрыяў уздыму нацыяналізму. Акрамя таго, гэты крызіс разгарнуў хвалю супраць адкрытых таварыстваў. Абарона, якую гэтыя таварыствы атрымлівалі ад ЗША, заўсёды была ўскоснай, а часам і недастатковай, але калі яна зусім знікла, яны сталі ўразлівыя перад пагрозай нацыяналізму. Мне спатрэбіўся пэўны час, каб зразумець усё гэта, аднак доказы відавочныя. Ва ўсім свеце адкрытыя таварыствы былі вымушаныя перайсці ў абарону.

Мне б хацелася думаць, што пік гэтага працэсу наступіў у 2016-м, калі ў Брытаніі адбыўся рэферэндум аб брэксіце, а ў ЗША прэзідэнтам быў абраны Дональд Трамп, але канчатковы вердыкт выносіць рана. Перспектывы адкрытых таварыстваў пагаршаюцца праз неверагодна хуткае развіццё штучнага інтэлекту (ІІ). Гэтая тэхналогія дазваляе ствараць інструменты сацыяльнага кантролю, якія здольныя дапамагаць рэпрэсіўным рэжымам, але ствараюць смяротную небяспеку для адкрытых таварыстваў.

Напрыклад, старшыня КНР Сі Цзіньпін заняўся распрацоўкай так званай сістэмы сацыяльных крэдытаў. Калі ён паспяхова закончыць гэтую працу, дзяржава здабудзе татальны кантроль над сваімі грамадзянамі. Выклікае трывогу той факт, што кітайскае грамадства разглядае сістэму сацыяльных крэдытаў як прывабную, таму што яна дае ім паслугі, якіх раней у іх не было, а таксама абяцае караць злачынцаў і прапануе грамадзянам рэкамендацыі, як пазбегнуць праблем і непрыемнасцяў. Але ёсць і больш сур'ёзная трывога: Кітай можа прадаваць сістэму сацыяльных крэдытаў па ўсім свеце патэнцыяльным дыктатарам, якія ў выніку стануць палітычна залежныя ад Кітая.

На шчасце, у Кітая Сі Цзіньпіна ёсць «ахілесава пята»: ён залежыць ад паставак з ЗША мікрапрацэсараў, неабходных кампаніям, якія будуюць сеткі 5G, Huawei і ZTE. На жаль, Трамп ужо прадэманстраваў, што асабістыя інтарэсы ён ставіць вышэй за нацыянальныя, і сеткі 5G тут не выключэнне. І Трамп, і Сі Цзіньпін цяпер сутыкнуліся з ўнутрыпалітычнымі праблемамі, і Трамп у сваіх гандлёвых перамовах з Сі выклаў Huawei на стол: ён ператварыў мікрачыпы ў прадмет для торгу.

Вынік непрадказальны, таму што ён залежыць ад цэлага шэрагу пастаноў, якія яшчэ не прынятыя. Мы жывем у рэвалюцыйныя часы, калі спектр магчымасцяў значна шырэйшы, чым звычайна, а патэнцыйныя вынікі выглядаюць значна менш пэўнымі, чым у нармальны час. Усё, на што мы можам абаперціся, гэта нашыя перакананні.

Я прыхільнік такім мэтаў, да якіх імкнуцца адкрытыя таварыствы, і не важна, выйгрышна гэта ці пройгрышна. І ў гэтым розніца паміж працай на фонд і імкненнем зарабіць грошы на фондавым рынку.