Свабодны сярэдні клас - аснова дэмакратычнай дзяржавы

У Беларусі ёсць вялікі патэнцыял для эканамічнага рыўка, упэўнены Андрэй Саннікаў.

Газета «Аглядальнік» знаёміць сваіх чытачоў з палітыкамі, якія заявілі пра свае намеры балатавацца ў якасці кандыдата на выбарах кіраўніка дзяржавы, якія маюць адбыцца. Сёння госць газеты - Андрэй Саннікаў, прафэсійны дыпламат, які меў ранг Надзвычайнага і Паўнамоцнага Пасла, у 1990-х гадах займаў пасаду намесніка міністра замежных справаў Рэспублікі Беларусь. У 1996-м пайшоў у адстаўку з матывіроўкай нязгоды з палітыкай, якая праводзілася ў краіне. У цяперашні час з'яўляецца кіраўніком грамадзянскай кампаніі «Еўрапейская Беларусь».

- Якое вашае меркаванне пра мноства вылучэнцаў ад апазыцыі на ролю кандыдата ў прэзідэнты Беларусі ў хуткай выбарчай кампаніі?

- Гэта паказчык таго, што ў краіне надыходзяць перамены, што рэформы ўсіх жыццёва важных сфераў даўно наспелі: я маю на ўвазе не толькі эканоміку, але і палітыку, і сацыяльны аспект нашага жыцця. Проста грамадства, а вылучэнцы ад апазіцыі - гэта прадстаўнікі народа, ўсвядоміла, што неабходна развівацца, ісці наперад, хаця са спазненнем, але увайсці ў працэс еўрапейскага развіцця. Немагчыма не прызнаць, што ва ўсіх нашых суседзяў адбыліся значныя рэформы дзяржаўнай сістэмы ...

- Але ж зараз аб рэфармаванні краіны ледзь не кожны дзень нам кажа і ўрад, улада. Апазіцыя грукае ў адчыненыя дзверы?

- Яна адчыняе дзверы ў нашую будучыню. Сітуацыя ў краіне будзе змяняцца, як бы камусьці ні хацелася яе тармазіць. Да таго ж у апазыцыі шмат рэальных ідэяў для правядзення ўсіх патрэбных нам рэформаў. І іх прадукуюць не зашораныя страхам перад вышэйшым начальствам чыноўнікі, а адукаваныя, крэатыўныя палітыкі: юрысты, эканамісты, аналітыкі, тэхнары ...

Як толькі ў грамадстве з'яўляюцца думкі аб пераменах - апазіцыя абавязаная апраўдаць чаканні народа. Нават ... напаўзадушаная апазіцыя.

- Напаўзадушаная - гэта паказчык таго, што апазіцыя не патрэбная нашаму грамадзтву? Была б патрэбная, квітнела б буйным цветам ...

- Яна напаўзадушаная з-за ўмоваў існавання. У нас нават зарэгістраваныя партыі не могуць працаваць. Іх пазбавілі статутных функцыяў, для іх закрыты доступ да народа праз СМІ - у першую чаргу да тэлебачання. Але калі ў нас ТБ не прыватнага, а дзяржаўнага падпарадкавання, а дзяржава - гэта народ, дык чаму народ не мае права асабіста разабрацца ў тым, хто мае рацыю у той ці іншай сітуацыі?

- Як вы ставіцеся да ролі СМІ падчас выбараў? Бо адны палітыкі шчыра мяркуюць, што журналісты - гэта іх абслуга; іншыя думаюць, што СМІ - гэта праваднік ідэяў «партыі і ўрада»; трэція крыўдзяцца, што прэса іх крытыкуе ... Але калі б не СМІ - хто ведаў бы пра вас, палітыкаў?

- Разумееце, усе СМІ ў нас павінны быць свабодныя і незалежныя ў сферы прыкладання сваіх прафесійных намаганняў. Іншага не дадзена. Маё стаўленне да СМІ адпаведнае іх магчымасцям: як да чацвёртай улады. Журналісты - гэта грамадскі кантроль за ўладай. Так павінна быць у дэмакратычнай дзяржаве. Гэта адбываецца не толькі на Захадзе, але і ў нашых суседзяў: на Украіне, у Польшчы, краінах Балтыі. Тыя, хто пайшоў у публічную палітыку, павінен адчуваць кантроль і не мець ілюзіяў беспакаранасці.

Маё асабістае меркаванне такое: журналістыка павінна быць абсалютна незалежная ад усіх структураў улады ў цэлым і ад любога палітыка ў прыватнасці. Прычым заўсёды. Я кажу пра прафесіяналізм, таму што матэрыяльны складнік дзейнасці СМІ - крыху іншы аспект. Але калі вы мне нагадаеце пра беларускую незалежную прэсу і гранты, дык, па-першае, а як ёй выжываць? А па-другое, ніводзін грант ніколі не прадугледжвае працу СМІ супраць грамадства. Дарэчы, ніхто не хавае, што дзяржаўныя СМІ маюць вельмі істотную падтрымку з бюджэту - як ацэньваць гэты факт? І нядаўна ім абяцаная яшчэ большая. Да выбараў? .. Гэта ж прамая залежнасць ад свайго «фінансіста»! Ці можна пры гэтым разлічваць людзям, што ім будзе давацца аб'ектыўная інфармацыя пра падзеі ў краіне, ва ўладзе? ДзяржСМІ не задавальняюць попыт грамадзянаў на аб'ектыўную, адкрытую інфармацыю не толькі пра тое, што адбываецца ў Беларусі, але нават пра тое, чым сёння заклапочаны ўвесь свет, што ў ім адбываецца. Напрыклад, пра жудасную трагедыю пад Смаленскам мы даведваліся не з беларускіх дзяржаўных СМІ, а з замежных. Ці паездкі ўрада ў Маскву на перамовы ... Вы ведаеце, што на іх адбываецца? Чаго нам пасля гэтага чакаць? Я - не. Дакладней, даведваюся з расейскіх СМІ.

- Вы заявілі сябе праеўрапейскім палітыкам, але Еўропа ставіцца да Беларусі як да нядбайнага вучня і ўвесь час патрабуе дэмакратызацыі па сваім вобразе і падабенстве. Аднак адзінага і непарушнага ўзору ўсеагульнай дэмакратыі няма і быць не можа: кожная дзяржава, зыходзячы са свайго менталітэту і культурных традыцыяў, мае права жыць па ўласным сцэнары. Галоўнае, каб ён не нёс пагрозы свету. Беларусь такой пагрозы не нясе. Дык чаму мы абавязаныя жыць па стандартах Германіі ці Англіі?

- Аб'яднанне Еўропы на аснове дэмакратычных прынцыпаў - гэта гісторыя поспеху. У Еўразвяз ўваходзяць краіны з рознымі культурай і менталітэтам. Так, яны свядома ахвяравалі нейкімі сваімі дзяржаўнымі паўнамоцтвамі дзеля ўваходжання ў супольнасць свабодных дэмакратычных краінаў. Давайце не будзем замоўчваць факты: нават тыя дзяржавы Усходняй Еўропы, якія далучыліся да ЕЗ пазней, ужо зрабілі вельмі вялікі рывок у развіцці свабоднага грамадства.

- Так, мяркуючы па Латвіі ці Грэцыі якраз і бачны гэты «рывок» ...

- Не блытайце паняцці! Там у сітуацыі, якая склалася, вінаватая не дэмакратыя, а сусветны фінансава-эканамічны крызіс. Аднак гэтыя краіны не засталіся сам-насам са сваімі праблемамі: ім адразу ж працягнулі руку дапамогі чальцы Еўразвяза. Упэўнены: як бы ні было цяжка той жа Латвіі, яна ўстоіць і будзе паспяхова развівацца. Ёй дапамагаюць і Еўропа, і Сусветны банк, і МВФ! Дарэчы, не будзем забываць пра тое, што нават ва ўмовах крызісу латышы жывуць нашмат лепш за беларусаў і не хочуць вяртацца да ўмоваў выжывання. Нам прапаноўваюць заробак ў 500 даляраў, а я кажу, што беларусы ўжо сёння павінны атрымліваць у сярэднім 1000 даляраў! У Еўропе за камунальныя паслугі плацяць непад'ёмныя для нас сумы? Але для іх заробкаў яны не крытычныя.

Для мяне дэмакратыя - гэта магчымасць развіцця, а не выжывання з адкатам ў застой. Гэта права народу на выбар свайго лёсу, што вельмі важна. І права на выбар свайго ўрада. Гэта не мае словы, так запісана ва Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека. Тым больш зараз, калі свет стаў такой шчыльнай у сваім агульным жыцці прасторай. А другі слуп свабоды - гэта рынкавая эканоміка. У Беларусі пра гэта пакуль толькі гавораць ... Але ў нашай краіны ёсць велізарны патэнцыял для эканамічнага рыўка!

- З чым самым галоўным, на ваш погляд, вы ідзяцё да сваіх выбаршчыкаў? Што скажаце людзям, каб яны паверылі і прагаласавалі менавіта за вас?

- Скажу, што нам павінна быць сорамна жыць так, як мы жывем сёння. А яшчэ я гатовы больш слухаць людзей, чым казаць ім тое, пра што яны і без таго ведаюць. Таму што слухаць і чуць народ - гэта самае важнае ўменне для палітыка. Як кіраваць дзяржавай, калі ты прымусіць грамадства маўчаць? І якраз такі вопыт у нас ёсць ... Дарэчы, вы ведаеце, чаму ў нас летам адключаюць гарачую ваду? Таму што дзяржава на нас так эканоміць! Але шмат хто пра гэта не ведае, а таму тое, што адбываецца, даўно ўспрымаюць як належнае. І такіх прыкладаў непавагі дзяржавы да свайго народу безліч. Таму я буду пераконваць людзей, што нам вельмі неабходныя рэформы ўсёй дзяржаўнай машыны. Дзеля нашай агульнай будучыні. Дзеля нармальнага жыцця.

- І абяцаць пазбавіць дзяржаву ад праявы карупцыі, як гэта робяць усе палітыкі, таксама будзеце?

- Вядома, буду. Толькі адным спосабам - усталяваннем ў Беларусі моцных дэмакратычных інстытутаў. Нічым іншым карупцыйную мафію не перамагчы.

- Наконт эканомікі: як вы ставіцеся да пастулата, што фундамент сучаснай эканомікі - гэта наяўнасць у краіне паспяховага класа прадпрымальнікаў? Чаму ў нас прыватны бізнэс і ўлада не могуць дамовіцца аб супрацоўніцтве?

- Бяда ў тым, што нашая ўлада баялася і яшчэ баіцца наяўнасці ў краіне моцнага свабоднага сярэдняга класа. А менавіта ён з'яўляецца асновай асноваў дэмакратычнай дзяржавы. У дэмакратычнай дзяржаве сярэдні клас ўплывае на палітыку. У дэмакратычнай дзяржаве сярэдні клас вылучае сваіх прадстаўнікоў ва ўладу, перш за ўсё ў парламент. І ў дэмакратычнай дзяржаве сярэдні клас не пацерпіць пагарды да сябе. Хто ладзіць шматтысячныя страйкі ў абарону сваіх правоў у Еўропе? Сярэдні клас! А што адбываецца ў нас? .. У эканоміцы па-ранейшаму нічога не робіцца, акрамя пошуку ўсё новых крэдытаў і іх праядання. І ніхто не думае пра тое, што тэхналогіі ў нас на ўзроўні сярэдзіны XX стагоддзя. Урад усяго толькі любымі спосабамі імкнецца перажыць цяперашні эканамічны крызіс у надзеі, што потым усё вернецца да часу дабрабыту за кошт чужых энергарэсурсаў. Але цуду не адбудзецца. Асабліва пасля таго, як 16 гадоў наогул нічога не рабілася для развіцця краіны.

- А што для нашага сярэдняга класа, для бізнесменаў і прадпрымальнікаў зробіце вы, атрымаўшы з рук выбаршчыка вышэйшую ўладу ў краіне?

- Перш за ўсё аднаўлю правы прадпрымальнікаў, якія яшчэ ў пачатку 1990-х былі сапраўднай «крывяноснай сістэмай» у Беларусі. Гэта потым іх сталі «рэфармаваць». Дробныя і сярэднія прадпрымальнікі, прыватны бізнес - гэта найбольш мабільная (эканамічна і сацыяльна) частка грамадства, вельмі актыўная і крэатыўная, якая забяспечвала і ўсё яшчэ забяспечвае надзённыя патрэбы грамадзянаў. Праца прадпрымальніка - пякельная праца. У мяне няма сумніваў у тым, што беларускаму прадпрымальніцтву яшчэ ўчора трэба было даць абсалютную свабоду. Я не баюся гэтай заявы: абсалютную свабоду ў іх дзейнасці! Так, у межах тых законаў, якія ёсць у краіне. І перш за ўсё прадпрымальнікі павінны працаваць для абароны правоў спажыўцоў, калі ўжо мы будзем рухацца ў супольнасць еўрапейскіх дзяржаваў. Я хачу, каб і ў нас, як ва Францыі, пакаленне адной сям'і дзесяткі гадоў хадзіла ў адну і тую ж булачную, ведаючы, што якасць хлеба там застаецца найвыдатнейшай. Таму што ўладальнікі булачных, французскія прадпрымальнікі, не дапусцяць страты свайго іміджу лепшых булачнікаў у горадзе. У нас жа часам паказчык якасці хлеба - каб ён хаця б не быў сырым.

Прыватны бізнес дае грамадству аснову для ўпэўненасці: калі сёння ў нас усё нядрэнна, дык заўтра будзе яшчэ лепш. Хачу, каб так было і ў Беларусі. У гэтае «усё нядрэнна» я ўкладаю і якасць прадукцыі, і наяўнасць працоўных месцаў, і развіццё эканомікі па новых тэхналогіях, і стабільнае папаўненне дзяржаўнай казны падаткамі, што ў сукупнасці прыводзіць да сапраўднага дабрабыту грамадства.

- У вас ужо ёсць каманда, з якой вы будзеце змагацца за пасаду прэзідэнта?

- Фармуецца, і ў ёй ужо працуюць некаторыя вядомыя ў краіне людзі: Станіслаў Шушкевіч, Віктар Івашкевіч, Ірына Халіп, Людміла Карпенка ... Я не хачу раней часу называць ўсе імёны.

- Прыйшоўшы да ўлады, вы адразу памянялі б склад ўраду?

- Паверце мне, у Беларусі дастаткова прафесіяналаў на міністэрскія пасады. А наагул, калі кіраўніком урада становіцца новы чалавек, дык склад ранейшага сыходзіць у адстаўку разам з былым прэм'ерам. Гэта сусветная практыка, якая ні ў адной дзяржаве ні ў грамадзянаў, ні ў чальцоў урада не выклікае здзіўлення. У Беларусі гэтая норма пакуль не дзейнічае: калісьці сышоў Чыгір, але ва ўрадзе нічога не памянялася ... Аднак я б глядзеў на сітуацыю так: калі чыноўнік прафесійна працуе і не ўдзельнічаў у супрацьзаконнай дзейнасці, дык ён зможа застацца і ў новай камандзе.

- Чаму вы вырашылі балатавацца на выбарах прэзідэнта - адыгралі сваю ролю нездаволеныя амбіцыі дыпламата-палітыка?

- Верагодна, я падышоў да такога ўспрымання сябе і сваіх магчымасцяў, калі ўжо ёсць упэўненасць у тым, што хачу і магу даць сваёй радзіме тую будучыню, якой яна заслугоўвае, не на словах, а на справе дапамагчы ёй стаць нарэшце нармальнай квітнеючай краінай.

Інтэрв'ю ўзяла Святлана Мартаўская, фота Аляксея Мацюшкова.