Якубовіч на амерыканскім радыё «Свабода»: Я абураны сайтам Хартыі’97

Галоўны рэдактар «Советской Белоруссии» у інтэрв'ю радыё «Свабода» выказаў абурэнне публікацыямі на сайце Хартыі'97.

У перадачы "Пражскі акцэнт" на радыё "Свабода" абмяркоўваліся наступныя пытанні: Чаму міжнародныя арганізацыі так нізка ацэньваюць стан свабоды слова ў Беларусі? Як зменіць становішча медыя новы закон аб СМІ? Ці пагражае свабода слова грамадзянскаму міру? Якія функцыі будзе мець новы савет па пытаннях СМІ?

Удзельнікамі перадачы сталі намеснік рэдактара "Белгазеты" Віктар Марціновіч і галоўны рэдактар газеты адміністрацыі Лукашэнкі "Советская Белоруссия" Павел Якубовіч.

Дзіўна, але радыё "Свабода" выставіла на сваім сайце толькі частку дыскусіі, якая разгарнулася паміж Марціновічам і Якубовічам, а менавіта - толькі словы рэдактара "Советской Белоруссии".

І калі ў першай частцы стэнаграмы перадачы зразумела, пра што ідзе гаворка (вядучы Юрый Дракахруст кажа аб адзнацы сітуацыі ў Беларусі міжнароднымі арганізацыямі, а Якубовіч заяўляе, што ўсё гэта няпраўда, "прадузята і тэндэнцыйна"), то другая частка стэнаграмы без словаў Віктара Марціновіча, на якія адказвае рэдактар "Советской Белоруссии", выглядае некалькі адарвана ад кантэксту.

Як растлумачыў прэс-цэнтру Хартыі'97 намрэдактара "Белгазеты" Віктар Марціновіч, Якубовіч адказваў, у прыватнасці, на ягоныя словы, што ў Беларусі "дзейнічае не літара закона, а інтэрпрэтацыя грамадзянамі закона". І гэта бачна на прыкладзе асвятлення ў газеце "Советская Белоруссия" справы аб лінчаванні у вёсцы Пухавічы Гомельскай вобласці чалавека, падазраванага ў падпалах хат вяскоўцаў.

Нагадаем, што ў газеце "Советская Белоруссия" па гэтай падставе выйшаў артыкул, які распавядае пра забойства "падпальшчыка". Вытрымкі з гэтага артыкула былі апублікаваныя на сайце Хартыі'97 у матэрыяле «Советская Белоруссия» ўсхваляе «Суд Лінча». Гэты матэрыял і выклікаў гнеў рэдактара друкаванага органа адміністрацыі Лукашэнкі.

Прапаноўваем вам адказы на пытанні перадачы радыё "Свабода" Паўла Якубовіча

Дракахруст: Міжнародныя арганізацыі і дасьледчыя цэнтры ацэньваюць узровень свабоды слова ў Беларусі надзвычай нізка. Скажам, ў апошняй справаздачы арганізацыі “Рэпартэры бязь межаў” паводле ступені свабоды слова Беларусь займае 154-е месца сярод 173-х краінаў, Паводле “Індэксу свабоды слова”, складзенага арганізацыяй “Freedom House”, Беларусь у мінулым годзе заняла 188-е месца з 195-ці. Такім чынам паводле гэтых і шэрагу іншых арганізацый Беларусь ня тое што саступае ў ступені свабоды слова, скажам, сваім суседзям ці краінам Эўропы, яна чэмпіён несвабоды сярод усіх краінаў сьвету.

Наколькі правільнай вам падаецца такая ацэнка: ці гэта справядлівая, хаця і сумная, канстатацыя рэальнага стану справаў ці экспэрты прыгаданых паважаных арганізацый ці то кіруюцца нейкім перадузятым падыходам ці то не разумеюць спэцыфікі беларускай сытуацыі?.

Якубовіч: Мяркую, што гэта вельмі сумныя лічбы, якія выклікаюць прыкрасьць. Адкуль яны ўзяліся? Вы, Юры, сказалі, што гэта можа быць і нейкая прадузятасьць, тэндэнцыйнасьць. Магчыма, ў чымсьці экспэрты маюць рацыю. Але справа ў іншым. Я лічу, што ёсьць прыклады ў суседніх краінах, якія вы прыгадалі , дзе свабода слова знаходзіцца на надзвычай высокім, калі не сказаць абсалютным узроўні -- можна публічна казаць усё што заўгодна і пра каго заўгодна і быць упэўненым, што за гэта нічога ня будзе , акрамя ганарару. Я перш за ўсё маю на ўвазе Ўкраіну. Інфармацыйная прастора гэтай краіны ўразіла мяне ўзроўнем свабоды слова, які ў самых фантастычных журналісцкіх снах у маладосьці не мог прысьніцца. Там кожны дзень чытачы, слухачы і гледачы даведваюцца, што прэзыдэнт Юшчанка -- гэта вораг украінскага народу, што спадарыня Цімашэнка -- прэмьер-міністар -- наагул вораг усяго чалавецтва, а тое, што расейскі шпіён -- няма ніякага сумневу, а ўсе міністры -- монстры, крымінальнікі, махляры і г.д. Свабода поўная.

Але што пры гэтым? Гучаць абвінавачваньні, што міністар такі-та -- хабарнік, казнакрад і ледзь не канакрад, а ўвечары на тым жа ці на іншым тэлеканале выступае гэты ж міністар і пляваць ён хацеў на ўсе гэтыя выкрываньні. І вот шэраговы ўкраінскі чытач ці глядач, які штодзень гэта глытае, пачынае адчуваць сябе ў нейкім ірацыянальным сьвеце. Дык яны сапраўды махляры, мярзотнікі і ворагі? Таму ж чаму ж яны застаюцца на сваіх ключавых пасадах? Чалавек, які доўгі час знаходзіцца ў гэтай скрыўленай сытуацыі, перастае чытаць палітычныя газэты, ня надта глядзець тэлебачаньне. І ўзьнікае дзіўная сытуацыя. З аднаго боку сапраўды свабода слова поўная. З другога боку гэтая свабода каму служыць? Асобным алігархічным групоўкам, якія маюць свае сродкі масавай інфармацыі і ператварылі іх у свой шчыт і меч па абароне сваіх ці то палітычных інтарэсаў ці то сваіх бізнэс-інтарэсаў. Таму пагаджаючыся, што ў Беларусі ў гэтай сфэры існуюць гіганцкія праблемы, мяркую, што ёсьць рэчы больш важныя за свабоду слова ў яе акадэмічным разуменьні, а менавіта -- прэстыж журналісцкай прафэсіі і разуменьне яе грамадзянскай запатрабаванасьці.

Дракахруст: 8 лютага ўступіў у дзеяньне новы закон аб СМІ. Некаторыя палажэньні закону выклікалі крытыку з боку як журналістаў, гэтак і журналісцкіх арганізацый. Размова ідзе, ў прыватнасьці, аб спрашчэньні працэдуры закрыцьця газэтаў, аб адказнасьці выданьняў нават за перадрук матэрыялаў іншых выданьняў, загадкавы, але на думку некаторых пагрозьлівы пункт аб тым, што ўрад павінен распрацаваць парадак рэгуляваньня Інтэрнэт-выданьняў. Ці сапраўды новы закон так ужо моцна пагаршае умовы існаваньня мэдыяў ці гэта пустыя перасьцярогі?

Якубовіч: Я ведаю добрага журналіста Віктара Марціновіча, якому, наагул кажучы, няма ніякай справы да таго, ці існуе там нейкі закон. Ён таленавіты чалавек са сваім стылем, са сваім поглядам. А чалавека нашай прафесіі бяз голасу і без таленту ніякі закон ня зробіць зоркай. Я паспрабаваў уважліва паглядзець на новы закон аб СМІ з таго пункту гледжаньня, ці дапамагае ён працаваць рэдакцыям. Ёсьць вялікая колькасьць людзей, якія ў любой зьяве - прыроднай ці заканадаўчай, адразу пачынае шукаць нешта, скіраванае супраць высокіх прынцыпаў, дэмакратычных свабодаў. Ну вось скажам пункт аб адказнасьці СМІ за перадрук матэрыялаў. Размова не пра адказнасьць СМІ, размова пра просты і ясны прынцып, які ўбіваецца ў галовы журналістам на журфаку - што любы матэрыял, які зьяўляецца ў газэце, трэба пераправяраць. Трэба пераправяраць незалежна ад таго, ці было гэта недзе апублікавана. Рэдактар нясе адказнасьць за ўсё, што было апублікавана ў ягонай газэце. Бачыць нешта амаральнае ў тым, што закон патрабуе пераправеркі фактаў - гэта кіравацца нейкімі фантастычнымі крытэрыямі.

Разам з тым у законе гаворыцца аб тым, што любыя дзьве заўвагі Міністэрства інфармацыі могуць быць падставай для закрыцьця газэты. Інтэрпрэтуецца гэта вельмі шырока. Якія заўвагі? Адна справа, калі заўвага зробленая за відавочную даказаную дыфамацыю, а іншая -- калі няправільна аформлены калантытул , што можна імгненна выправіць. У журналісцкай карпарацыі гэты пункт выклікае сумневы і розныя меркаваньні.

Мяркую, што каардынацыйная рада па СМІ будзе аналізаваць і такія рэчы і будуць звароты ў заканадаўчыя і іншыя інстанцыі. Разам з тым, мяне цікавіць момант, які зараз прагучаў у Віктара. Віктар не чытаў артыкул у газэце "Советская Белоруссия" , а чытаў яе некваліфікаванае выкладаньне на сайце "Хартыі". Размова ідзе пра той самы пухавіцкі самасуд. Газэта "Советская Белоруссия" зрабіла наступны акцэнт (я сам рэдагаваў гэты матэрыял) -- што людзей у побытавым сэнсе можна зразумець, але гэтым павіны быў займацца ўчастковы. А дзе ён быў? Дзе райадзьдзел міліцыі, дзе мясцовая ўлада, чаму наагул стаў магчымым "суд Лінча"?

Хаця з побытавага пункту гледжаньня, з пункту гледжаньня жыхароў вёскі добра, што пазбавілі вёску ад бандыта. Але газэта ставіць пытаньне зусім інакш. Але журналісты "Хартыі" нягодніцкім, махлярскім шляхам усё гэта прыбралі, зрабілі карыкатуру, а паважаны калега Марціновіч прачытаў сайт "Хартыі", і не прачытаў газэту, але дазваляе сабе рабіць высновы ў стылі старога анэкдоту: “Я Пастэрнака не чытаў, але асуджаю”. У чым я цалкам згодны зь Віктарам -- дык гэта ў тым, што ёсьць традыцыйная шуміха наконт любой ініцыятывы ўлады, але ў той жа час ёсьць пэўная занепакоенасьць, як бы амбівалентнае разуменьне пунктаў закону не прывяло на практыцы да рэчаў кшталту таго, пра што распавяла Жанна Літвіна на адным зь нядаўніх дыспутаў. У адным раённым гарадку абваліўся калодзеж, прыехаў асьвятляць сытуацыю карэспандэнт мясцовай прыватнай газэты. Выканкамаўскае начальства яго прагнала, маўляў, якое права ты маеш лезьці ў гэтую справу. З такімі рэчамі, зразумела, нельга пагадзіцца. І на жаль ніякі закон ня ўтрымае чынуш, якія ставяцца да свабоды слова, як да прыватнай ўласнасьці. Згодны і з тым, што любы закон не настолькі актуальны, наколькі яго інтэрпрэтацыя, разуменьне, ў тым ліку і ўладай. Гэтую праблему трэба абмяркоўваць і прыходзіць да кансэнсусных рашэньняў для ўсё нашай журналісцкай карпарацыі.

Дракахруст: У свой час трэці прэзыдэнт ЗША Томас Джэфэрсан сказаў: “Калі б мне давялося выбіраць паміж наяўнасьцю ўраду без газэтаў і газэтаў бяз ураду, я б выбраў другое”. Існуе і іншы пункт гледжаньня – што злоўжываньне свабодай слова можа прывесьці да такіх жахлівых наступстваў, што не захочацца і той свабоды. Які погляд Вам бліжэй? Ці пагражае беларускаму грамадзтву злоўжываньні свабодай слова ці большая пагроза – адсутнасьць той свабоды? І калі апошняе – то што ж рабіць са злоўжываньнямі?

Якубовіч: На жаль, калега не ўбачыў, што газэта не ўхваляе лінчаваньне, а востра паставіла пытаньне аб тым, што гэта справа міліцыі , ўлады, і адмыслова навучаных людзей. Што тычыцца Вашага пытаньня, то мне значна бліжэй па сэрцу і паводле прафэсійнай прыналежнасьці той прынцып, што свабода слова павінна існаваць і што гэта -- паказчык цывілізаванасьці грамадзтва. Разам з тым мы не павінныя забываць, што Томас Джэфэрсан жыў да эпохі Інтэрнэту, эпохі тэлебачаньня, эпохі інфармацыйных войнаў. Тады не было многага з таго, што зараз зьяўляецца выклікам цывілізаванаму чалавецтву і на што таксама трэба рэагаваць. Пры Джэфэрсане ніякага сур’ёзнага злоўжываньня свабодай слова быць не магло.

Што тычыцца Беларусі, то ў нас ёсьць нашмат больш падставаў чакаць большай свабоды слова, чым лічыць, што яна нам непатрэбная, чужая і г.д.

Дракахруст: Нядаўна рашэньнем ўраду была створаная рада па СМІ пры міністэрстве інфармацыі, якую ўзначаліць наш сёньняшні суразмоўца Павал Якубовіч. У яе складзе будуць таксама рэдактар “Народнай волі” Іосіф Сярэдзіч, старшыня БАЖ Жанна Літвіна і рэдактар “КП в Белоруссии” Алена Міронава. Якія пытаньні гэтай радзе варта было б вырашаць і якія пытаньні яна будзе насамрэч вырашаць? Ці ня стане яна дэкарацыяй, “пацёмкінскай вёскай” для наіўнага Захаду? А, дарэчы, калі, ўявім сабе Эўропа па нейкіх прычынах вернецца да палітыкі санкцый – колькі гадзінаў пасьля гэтага рашэньня праіснуе гэтая рада?

Якубовіч: Тры заўвагі. Па-першае -- каардынацыйная рада створаная не пры міністэрстве інфармацыі. Ён не належыць ні да якога міністэрства ці ведамства. Па-другое, мне падалася забаўнай дума, што мы такія разумныя, а заходнія людзі -- наіўныя. Па-трэцяе, прычым тут Эўропа і Азія, тое, "што стане гаварыць княгіня Марья Аляксеўна". Мне важней, што скажа пра дзейнасьць рады мае калегі Сярэдзіч, Літвіна, Лемяшонак і любы рэдактар і журналіст ад Берасьця да Мсьціслаўля. Большасьць сябраў рады -- гэта журналісты, рэдактары, вядомыя прафэсіяналы. Многія маюць свае погляды на журналістыку, на праблемы, якія існуюць у нашай карпарацыі. Як старшыня гэтай рады, я на вядомым "круглым стале" па СМІ сказаў, што мы будзем зьбірацца не дзеля таго, каб выпусьціць пару ці стаць інструмэнтам для паляпшэньня фасаду. Мне такія гульні нецікавыя. Я паспрабую зрабіць усё, каб мы маглі выслухаць адзін аднаго, абмеркаваць сур’ёзныя праблемы, якія існуюць у нашай журналістыцы, у тым ліку і канфліктныя сытуацыі. Я зраблю ўсё, каб мы дамагаліся прыняцьця такіх мераў, якія спрыялі б добрай працы нашых рэдакцый, стварэньню добрага клімату ў нашай працы, падвышэньне прэстыжу нашай прафэсіі, якая з шэрагу прычын вельмі нізкі.