«Усё вырашыла доля секунды»

Гісторыі ахвяр магілёўскага «ліфтэра», якім удалося выжыць.

З мінулага тыдня адной з самых абмяркоўваных тэм у беларускіх СМІ і соцсетках застаецца затрыманне маньяка, якога шукалі амаль 30 гадоў. Яго злачынствы атрымалі няпісаную назву «Справа ліфтэра» з-за самага частага месца нападу. Мужчыну затрымалі ў Магілёве, дзе ён працаваў на заводзе. Пазней праваахоўнікі раскрылі яго імя — Юрый Дзям'янаў, цяпер яму 53 гады. Дакладна вядома, што ад яго рук загінулі 8 беларусак ва ўзросце ад 12 да 20 гадоў. Ён нападаў на ахвяр у Магілёве, Віцебску, Оршы і Жодзіне. Але былі і тыя, каму ўдалося выжыць пасля страшнай сустрэчы. Журналісты onliner.by знайшлі дзвюх жанчын, якія дагэтуль дэталёва памятаюць тое, што адбылося ў дзевяностых, і выслухалі іх гісторыі.

«Неўзабаве пасля нападу ў суседнім доме забілі дзяўчыну»

Першую гісторыю нам распавядае Вера (тут і далей імёны змененыя на просьбу герояў), дачка пацярпелай. Яе маці пасля з'яўлення навін пра затрыманне знаходзіцца ў прыгнечаным стане, дрэнна сябе адчувае, спрабуе змагацца з рэзкімі скачкамі ціску. Таму яна даручыла пераказаць усё са сваіх слоў дачцэ. Дарэчы, пра страшны выпадак Вера даведалася толькі гэтым летам.

Альбіна сутыкнулася з Дзям'янавым у пачатку яго крымінальнага шляху — у 1996 годзе ў яго родным Магілёве.

— Гэта адбылося ў спальным раёне з тыповымі панэльнымі дамамі. Тады мы жылі на апошнім паверсе дзевяціпавярховага дома. Мама ўдзень выходзіла па прадукты, пакуль я спала, яна была ў дэкрэтным адпачынку.

Па вяртанні яна зайшла ў пад'езд і націснула кнопку выкліку ліфта. Калі дзверы адкрыліся, ззаду нехта ўштурхнуў яе ўнутр. Гэта быў малады мужчына, які загадаў ёй маўчаць і пачаў мастурбаваць. Мама не прамовіла ні гуку, яна была ў жаху. Так яны даехалі да сёмага паверха.

Там ён выцягнуў яе і пацягнуў уверх на пляцоўку паміж паверхамі, дзе знаходзіцца смеццеправод. У іх завязаўся кароткі дыялог: калі яна піскне, ён адразу выкіне яе ў акно. Мая мама, як мне здаецца, зламала яго ненармальную сістэму каардынат, спытаўшы: «Што я табе зрабіла?» Ён з раздражненнем адмахнуўся і ўцёк па лесвіцы. Яна не супраціўлялася, наадварот, на пэўны час страціла дар маўлення, анямела. Дадому яна прыйшла ўся белая і адразу пазваніла ў міліцыю.

Альбіна звярталася да праваахоўнікаў двойчы: першы раз — пасля самай сустрэчы з маньякам, другі — калі ў суседнім доме забілі дзяўчыну. Жанчына супаставіла факты і вырашыла, што гэта мог быць адзін і той жа чалавек. Пасля другога званка яе выклікалі ў міліцыю. Яна дала паказанні, але фатаробат скласці не змагла. Пасля гэтага яе адпусцілі. Звязаліся з ёй зноў толькі амаль праз 30 гадоў — сёлета.

— На пачатку лета маму выклікалі ў міліцыю для дачы паказанняў. Расказалі, што знайшлі злачынцу. А ў жніўні запрасілі ў Следчы камітэт. Ад мамы патрабавалася пазнаць нападніка па фота тых гадоў. Па паводзінах следчага яна вызначыла, што «папала» ў таго самага. Калі ў вольным доступе з'явіліся відэа і фота маньяка, яна прызнала, што цяпер упазнаць яго было б надзвычай складана.

Вера падзялілася і сваімі эмоцыямі адносна таго, што адбылося:

— У мяне было вельмі дзіўнае адчуванне, калі я пачула ад мамы, самага блізкага чалавека, што з ёй калісьці здарыўся такі жах. Нават не дзіўнае, а, так бы мовіць, супрацьпрыроднае. Мая мама — добры, бяскрыўдны, цудоўны чалавек, і тут такая брыдкая гісторыя. А яна ўвесь гэты час трымала гэта ў сабе, ніколі мне нічога не расказвала.

Некалькі дзён я перажывала гэтыя думкі, было жудасна. Але больш я думала пра маму ў сучаснасці: як яна зноў перажывае гэта ў сабе, успамінае… Было хвалююча за яе, тым больш паўтара года таму яна перанесла інфаркт. Цяпер яна ўзрушаная гэтымі навінамі, кажа, што бог тады нас памілаваў. І яе, і мяне: яна засталася жывая, а я не асірацела.

Пры гэтым мне здаецца, што калі гэта і паўплывала на яе жыццё, дык не моцна. Яна вельмі эмацыйная, уразлівая, але псіхіка ў яе не слабая. У яе заўсёды быў унутраны стрыжань. Мяне яна выхоўвала адна, але я ніколі не адчувала ніякай гіпerapекі або трывожнасці: туды не хадзі, позна не гуляй — такога не было. Відавочна, псіхіка выціснула з памяці той жах. Проста мама заўсёды больш уважліва заходзіла ў пад'езд і ліфт.

Прыблізна ў той жа перыяд у Магілёве была забітая 15-гадовая дзяўчына. Мужчына заўсёды выбіраў дзяўчат крохкага целаскладу. Маньяк высочыў яе ў двары, пранік у пад'езд і напаў у ліфце, а потым задушыў на пляцоўцы сёмага паверха і занёс цела на дах. Мы ўжо распавядалі, як пра гэта і іншыя забойствы ўзгадвалі сведкі таго перыяду.

«Ён усім казаў: «Не крычы, не рухайся, я табе нічога не зраблю»

Наша другая гераіня — Кацярына родам з Барысава. У 1998 годзе яна вучылася ў адзінаццатым класе. У той лютаўскі дзень дзяўчына вярталася дадому са школы каля абеду.

— Да таго ніякіх падобных выпадкаў у акрузе не адбывалася. Мы нічога не ведалі пра маньякаў, таму я нават не падазравала, што такое можа са мной здарыцца.

Паслядоўнасць усіх дзеянняў Каця памятае вельмі выразна. Паводле яе слоў, мужчына зайшоў за ёй у пад'езд дзевяціпавярхоўкі пасля таго, як яна націснула кнопку выкліку дамофона. Адкуль ён з'явіўся, дзяўчына не заўважыла. Разам з ёй ён зайшоў і ў ліфт, але паверх не выбраў. Каця націснула свой восьмы.

— Напэўна, я была трошкі «вафляй» у той момант. Цяпер думаю, што не варта было ўпускаць чужога мужчыну ў пад'езд, а тым больш заходзіць з ім у ліфт. Але пакуль не трапіш у такую сітуацыю, пра гэта ніколі не задумваешся.

Як толькі дзверы ліфта зачыніліся, ён адразу расшпіліў шырынку і пачаў мастурбаваць. Мне адразу сказаў: «Не крычы, не рухайся, я табе нічога не зраблю. Проста стой і глядзі, я цябе чапаць не буду». Але калі мы амаль даехалі да майго паверха, ён сказаў: «Ты нікуды не пойдзеш». Я зразумела, што проста так ён мяне не адпусціць.

Аднай рукой ён трымаў мяне за рукаў дублёнкі, а другой дастаў адвёртку і прыстаўіў да майго горла, каб я разумела, што ён не жартуе. Мы выйшлі на маім паверсе і падняліся на адзін пралёт, на пляцоўку паміж паверхамі. Там ён паставіў мяне побач з сабой і сказаў: «Ты глядзі, я буду працягваць. Нічога табе рабіць не буду». Ён мяне не чапаў. Адзінае — у яго была адвёртка.

Калі ў пад'ездзе пачуўся шум, мужчына зноў узяў Кацю за рукаў і сказаў падымацца вышэй, яшчэ на адзін пралёт.

— Там, ужо перад выхадам на дах, ён зноў расшпіліў шырынку. Папрасіў мяне крыху падняць падол маёй школьнай сукенкі і працягнуў здзяйсняць свае дзеянні. Але мяне не чапаў.

У пад'ездзе зноў раздаўся шум, і мужчына папярэдзіў Кацю, што ім трэба падняцца на дах і па ім перайсці ў іншы пад'езд.

— Выхад на дах быў адкрыты. Я пра гэта ведала. У нас можна было даволі спакойна падняцца на дах, з-за падлеткавага ўзросту мы вельмі часта там «завісалі» і гулялі.

Ён узяў у мяне заплечнік, павесіў сабе на плячо, і мы падняліся на дах. Туды вяла вертыкальная жалезная лесвіца. Ён падняўся першы і пацягнуў мяне за сабой. Суседні пад'езд быў закрыты, наступны таксама, так мы прайшлі тры пад'езды. Ад майго сёмага дайшлі да пятага або чацвёртага — там ужо было адкрыта.

Ён пачаў спускацца першым. А спуск, паўтаруся, вельмі стромкі, таму ён на секунду выпусціў мой рукаў. У мяне ў той момант, напэўна, спрацаваў інстынкт самазахавання, і я максімальна хутка стартавала назад да свайго пад'езда. Я не ведала, ці адкрытыя іншыя, таму вырашыла бегчы туды. Неслася я з шалёнай хуткасцю.

Каця ведала, што дома ў яе малодшы брат, але вырашыла не чакаць, пакуль ён адчыніць дзверы, бо вельмі баялася. Па яе прызнанні, інтуіцыя падказала ёй адразу выбегчы на вуліцу.

— Я прабегла ўсе лесвічныя пралёты, ён крычаў мне ўслед: «Стой! Спыніся!» Але, вядома, я нават не глядзела ў той бок, таму не ведала, ці даганяе ён мяне.

Выбегшы на вуліцу, Каця заўважыла жанчыну, якая адчыняла дзверы ў суседні пад'езд, і забегла ўнутр за ёй.

— Я адразу ж пачала прасіць аб дапамозе. Высветлілася, што яна жыла на першым паверсе, і я забегла проста да яе ў кватэру. Адтуль мы пазванілі маёй маме на працу, яна прыехала па мяне, і мы разам паехалі ў міліцыю. Мой заплечнік, дарэчы, так і застаўся ў маньяка.

Як распавядае Кацярына, літаральна праз тыдзень у суседнім доме забілі дзяўчыну. Ідзе гаворка пра шостую ахвяру злачынцы — 15-гадовую школьніцу. Сцэнар нападу быў аналагічны: мужчына зайшоў за ёй у пад'езд, а затым у ліфт. Але на гэты раз сустрэча з маньякам скончылася трагедыяй: ён перарэзаў дзяўчыне горла на агульным балконе. У той момант з'явіўся шанец злавіць яго на месцы злачынства: яго заўважыў адзін з жыхароў дома. Але ён вырашыў, што перад ім не забойца, а такі ж сведка. Злачынцу тады ўдалося схавацца.

Каця ўспамінае, што яе выклікалі ў міліцыю і папрасілі схадзіць на пахаванне загінулай, каб яна змагла пазнаць злачынцу, калі ён раптам там з'явіцца. Але ён не прыйшоў.

— Фатаробат склалі ў той жа дзень, калі ён дзейнічаў супраць мяне. Хоць ён мяне і не чапаў, але гэта было менавіта напад. Думаю, завершыць пачатае ён проста не паспеў. Мне вельмі моцна пашанцавала.

Пасля таго выпадку мяне кожны дзень праводзілі дадому аднакласнікі. Страх быў моцны. Мне ўвесь час здавалася, што, пакуль я чакаю ліфт, ён спускаецца да мяне з верхняга пралёта. Але з часам адпусціла.

Мама вельмі моцна перажывала за мяне, баялася, што ў мяне ў будучыні разаўецца страх мужчын. На той момант у мяне быў хлопец, ён даволі далікатна пагаварыў са мной на гэтую тэму, мы ўсё абмеркавалі. Дзякуй богу, нічога не разаўялося: ніякай нянавісці да мужчын я за сабой не заўважыла. Думаю, я пражыла ўсё гэта даволі стойка для майго ўзросту.

Праз пэўны час Каця даведалася, што ў Жодзіне забілі 12-гадовую дзяўчынку. Тады мужчына ўварваўся проста ў кватэру, дзе яна жыла. Ён зайшоў у пад'езд і пачаў стукаць у дзверы на першым паверсе. Адна з іх расчынілася. Дзяўчынка была дома адна. Каця дапусціла, што гэта зрабіў той самы чалавек.

— Пасля гэтага я не ведала, што адбываецца. Інфармацыя альбо не публікавалася, альбо я недастаткова гэтым цікавілася. Сацсетак жа не было, каб даведацца ўсё хутка.

Пасля заканчэння школы Каця паехала вучыцца ў Мінск, дзе і засталася жыць. Жанчына прызнаецца, што гэтая гісторыя практычна сцерлася з яе памяці, але напрыканцы вясны давялося да яе вярнуцца.

— Мне патэлефанавалі з міліцыі і сказалі, што гэтага чалавека затрымалі. Уяўляеце, праз столькі гадоў! Мяне запрасілі на гутарку, дзе зноў трэба было ўсё распавесці, пагрузіцца ва ўсё гэта. Ужо там я даведалася, што восем дзяўчат былі забітыя, ёсць і іншыя ахвяры.

Гэта ўвяло мяне ў шок. Я не ведала, што ўсё настолькі сур'ёзна. Прыйшло ўсведамленне, што мне проста нейкім цудам удалося пазбегнуць усяго гэтага.

Усяго доля секунды, калі ён адпусціў рукаў, — гэта імгненне і ўратавала мне жыццё.

Я да апошняга сумнявалася: можа, гэта не ён, можа, гэта проста нейкі збег абставінаў. Ды і ўвогуле была ўпэўнена, што ўсё забыла, не памятаю ніякіх рыс твару. Але калі я ўбачыла фатаграфію… Высветлілася, памяць захоўвае ўсё. Я паглядзела відэа следчых дзеянняў, дзе ён гаворыць, і пазнала ўсе гэтыя фразы — настолькі глыбока ў падсвядомасці яны захоўваліся. Высветлілася, ён казаў усім фактычна адно і тое ж: «Стой там, я цябе чапаць не буду. Калі ты не будзеш крычаць, не будзеш вырывацца, я цябе адпушчу».

Мае паводзіны тады былі настолькі спакойныя… Я яго слухала, спрабавала з ім пагаварыць. Пыталася, навошта ён гэта робіць, прасіла адпусціць мяне. Але я не вырывалася, не крычала, нават калі чула, што ў пад'ездзе нехта ходзіць.

Пасля таго, як я выйшла з міліцыі, сядзела ў машыне і плакала. Было жахліва цяжка ўсвядоміць, колькі дзяўчат загінула і чаго мне ўдалося пазбегнуць. Яшчэ вясной я каротка распавяла пра гэта ў соцсетках, каб бацькі прагаворвалі патэнцыйныя сітуацыі са сваімі дзецьмі, не забывалі, што трэба рэгулярна нагадваць пра правілы бяспекі.

Цяпер стала вядома, што ў Дзям'янава выявілі «адхіленні шызоідальна-дысацыяльнага расстройства асобы, а таксама засмучэнне палавых пераваг». Пры гэтым эксперты ўстанавілі, што мужчына ўменяемы. Маньяку можа пагражаць пакаранне ад 15 да 25 гадоў пазбаўлення волі, пажыццёвае зняволенне або смяротнае пакаранне. Разкрыць злачынцу ўдалося дзякуючы новым тэхналогіям, якія не былі даступныя ў дзевяностыя.

Вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL97116022020000000216711123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]