Рэфат Чубараў: Вайна павінна скончыцца для нас вяртаннем Крыму

Украіна адновіць сваю тэрытарыяльную цэласнасць.

Праз пачатак масаванага наступу Расеі на Украіну ўвага людзей пераключаная ад таго, што зараз адбываецца ў акупаваным Крыме. Кіраўнік Меджлісу крымска-татарскага народа Рэфат Чубараў расказаў сайту Charter97.org аб сітуацыі на паўвыспе, барацьбе крымскіх татараў супраць агрэсара, а таксама падзяліўся сваім бачаннем дэакупацыі захопленых тэрыторый:

- 24 лютага Расея пачала поўнамаштабнае ўварванне на мацерыковую частку тэрыторыі Украіны. Асаблівасць гэтага ўварвання была яшчэ і ў тым, што Крым, акупаваны восем гадоў таму, быў адной з тых тэрыторый, дзе месяцамі назапашвалася расейская вайсковая тэхніка, расейскія вайскоўцы для планаванага ўварвання. І адзін з асноўных удараў на мацерыковую Украіну раніцай 24 лютага ажыццяўляўся непасрэдна з украінскага, але акупаванага Крыма.

Таму, Крым з'яўляецца сумежнай тэрыторыяй з тымі, якія цяпер зноў акупаваныя. Гэта Херсонская вобласць, праз Херсонскую вобласць - Запарожская вобласць. Значная частка Запарожскай вобласці таксама акупаваная, там праходзілі баі. Затым расейскія войскі пайшлі на Бярдзянск і Марыюпаль.

І зараз Крым з'яўляецца тэрыторыяй, куды вяртаюць з месцаў бязлітасных баёў забітых расейскіх салдат, параненых. У першыя тыдні на тэрыторыі Крыма, у горадзе Джанкой, адна са школ была пераабсталяваная пад вайсковы шпіталь, туды звазілі параненых. Забітых расейскіх жаўнераў раскладвалі па крымскіх трупярнях. Для расейскай ваеншчыны было вельмі важна выдаваць забітых расейскіх салдат іх сваякам па кроплях, па частках, каб у іх не было ўяўлення аб тым, якія вялікія ахвяры. Цяпер праз Крым пакарабачаная расейская тэхніка накіроўваецца на заводы ў Керчы і на тэрыторыю Расеі.

Усё, што звязана пабочна з вайсковымі дзеяннямі, адбываецца на вачах у крымскага насельніцтва. Менавіта таму расейскім акупантам вельмі важна ўзмацніць кантроль над крымскім грамадствам. Для гэтага выкарыстоўваецца два спосабы. Першае - гэта бязмерная прапаганда і днём, і ноччу, 24 гадзіны на дзень, сем дзён на тыдзень. Гэта спроба замбавання людзей гісторыямі аб нацыстах і іншае. І другі спосаб - гэта запалохванне, далейшае ўзмацненне жорсткасці рэпрэсій, пераследаў.

У гэтым плане не толькі нічога не змянілася - пераследы сталі больш жорсткімі, паколькі ўвялі яшчэ некалькі нормаў у адміністрацыйныя кодэксы Расейскай Федэрацыі, як, напрыклад, "кампраметацыя ўзброеных сіл Расеі". Пакуль гэта яшчэ адміністрацыйнае правапарушэнне, але ў Крыме ўжо, прынамсі, тыдзень таму, калі мы праводзілі маніторынг, 36 чалавек прыцягваліся паводле гэтага артыкула за выказванні, якія з пункту гледжання расейскай дзяржавы прыніжаюць, кампраметуюць расейскае войска. Адным з першых быў прыцягнуты паводле гэтага артыкула старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Курултая крымска-татарскага народа Заір Смядляеў. Ён адсядзеў два дні і яму прысудзілі штраф.

У Крыме працягваюцца суды над раней незаконна арыштаванымі крымскімі татарамі. Адзін з такіх судоў - гэта судовае пасяджэнне ў дачыненні да першага намесніка старшыні Меджліса Нарымана Джэлялава і двух маладых актывістаў крымска-татарскага нацыянальнага руху Азіза і Асана Ахтэмавых. Іх абвінавачваюць у тым, што нібыта ў складзе арганізаванай групы яны «падрыхтавалі і ўчынілі дыверсійныя акты ў дачыненні да расейскай вайсковай часткі на тэрыторыі Расеі». Ім пагражае да дваццаці гадоў пазбаўлення свабоды.

Пераважную большасць крымскіх татараў судзяць паводле артыкулаў за тэрарызм і ў адпаведнасці з заканадаўствам Расеі гэтыя артыкулы разглядаюцца вайсковымі судамі. Найбольш блізкі да тэрыторыі акупаванага Крыма вайсковы суд знаходзіцца ў Растове-на-Доне. Там гэтыя суды працягваюцца. Людзі атрымліваюць па 13, 17, 19 год пазбаўлення волі.

Скончыўся [завочны] суд над лідарам крымска-татарскага народа Мустафай Джамілевым (усё было высмактана з пальца), нібы за незаконнае захоўванне зброі ў гады ўкраінскага суверэнітэту, а таксама няшчасны выпадак, нібы звязаны з гэтай зброяй. Усе разумелі, што нават ва ўмовах расейскага правасуддзя такая спроба нічога сур'ёзнага не зможа з сябе выціснуць, але для расейскіх акупантаў вельмі важная сталая кампраметацыя кіраўнікоў крымскіх татараў. І гэты суд скончыўся ўмоўным тэрмінам пазбаўлення волі, але акупацыйны пракурор не пагадзіўся, запатрабаваў чатыры гады і зараз яны зноў паўторна будуць круціць гэтае ж кола. Ім так патрэбна для іх прапаганды.

- Атрымліваецца, што сумная сітуацыя з правамі чалавека стала яшчэ горшай пасля пачатку ваенных дзеянняў?

— Так, ёсць вельмі моцны інфармацыйна-псіхалагічны ціск, данос і правакаванне людзей, якія не жадаюць публічна выказвацца ў падтрымку Пуціна і так званай спецыяльнай ваеннай аперацыі, на публічныя ацэнкі. Заходзяць да кіраўнікоў, здымаюць усё гэта на камеру і выпытваюць: «Ну як жа вы ставіцеся да Пуціна? Як вы ацэньваеце гэтую аперацыю? І, вядома, некаторыя няўстойлівыя людзі баяцца і гавораць тое, што ад іх чакаецца, на камеру.

- Сярод украінскіх палітвязняў у Расеі непрапарцыйна шмат крымскіх татараў. Ці ёсць хоць якая надзея на іх абмен?

- Расейскія спецслужбы, рыхтуючыся да акупацыі РФ Крыма, разумелі тое, што найбольш арганізаванай сілай у Крыме з'яўляюцца крымскія татары. Адпаведна, яны паспрабавалі выкарыстаць у дачыненні да Меджліса – прадстаўнічага органа крымска-татарскага народа – увесь арсенал звыклых для РФ інструментаў. Пачалі са спроб подкупу і шантажу. Калі гэтыя інструменты не далі належных вынікаў, перайшлі да рэпрэсій і пераследаў: пачаліся гвалтоўныя выкраданні людзей, некаторых з якіх пазней знайшлі забітымі, арышты, сфабрыкаваныя суды, пазбаўленні волі. Пры гэтым, расейскія акупанты пераследуюць таксама мэту поўнага выцяснення крымскіх татараў з Крыма. Сучасная Масква адкрыта вярнулася да адной з мэт крымскай палітыкі Расейскай імперыі, сфармуляванай у перыяд першай анэксіі Крыму (1783 год), які абвяшчае: «Крым – без крымскіх татараў». З прычыны гэтай палітыкі, у XIX - пачатку XX стагоддзяў сотні тысяч крымскіх татараў былі выкінутыя за межы Крыма. Адсюль, такая велізарная дыяспара крымскіх татараў на тэрыторыях сучаснай Турцыі (ад 3 да 5 млн. чалавек), а таксама Румыніі - блізу 40 тысяч чалавек.

Як вядома, у ХХ стагоддзі Сталін выдаў загад 18 траўня 1944 гады аб крымска-татарскай татальнай дэпартацыі, а наступныя ўлады камуністычнага СССР, аж да лістапада 1989 гады, чынілі над крымскімі татарамі крымінальным пераследам за спробу вярнуцца на родныя землі.

Заўважу таксама і тое, што менавіта крымскія татары масава і адкрыта выступалі ў першыя тыдні акупацыі супраць расейскага ўварвання. Згодна з пастановай Меджліса крымска-татарскага народа, крымскія татары ў абсалютнай большасці байкатавалі так званы рэферэндум 16 сакавіка 2014 года, імітаваны расейскімі спецслужбамі ва ўжо акупаваным расейскімі войскамі Крыме.

Адсюль і тлумачэнне таму, што з першых месяцаў расейскай акупацыі Крыма крымска-татарскі народ стаў мэтанакіраваным аб'ектам пераследу.

Цяпер усе кантакты, якія тычыцца палітвязняў, спыненыя. Па-першае, зараз крымскія палітвязні, перамешчаныя на тэрыторыю Расеі, не могуць спадзявацца на наведванне ўкраінскімі дыпламатамі. Мы вельмі выразна сочым: да тых, хто ўтрымліваецца ў СІЗА на тэрыторыі Крыма, ніхто не можа прыехаць, у тым ліку - украінскія дыпламаты, таму што гэта наша, але акупаваная тэрыторыя.

Але тых, каго судзяць на тэрыторыі ўласна Расеі ці ўжо раскідалі па турмах розных рэгіёнаў РФ, раней маглі наведваць украінскія дыпламаты, консулы. Цяпер крымскія палітвязні пазбаўленыя гэтай магчымасці. І гэта, канешне, вельмі моцна б'е па іх самаадчуванні.

Тыя абмены, якія ідуць з ваеннапалоннымі, звязаныя з поўнамаштабным уварваннем расейскіх войскаў - параметры гэтых абменаў не выходзяць за рамкі ваенных і цывільных, звязаных з ваеннымі дзеяннямі.

- Калі можна пра гэта казаць, ці дапамагаюць крымскія татары, якія знаходзяцца ў часова акупаваным Крыме, УСУ?

- Прамая дапамога з акупаванага Крыму практычна немагчымая. І не толькі з боку крымскіх татараў, але і з боку вельмі многіх людзей, якія застаюцца вернымі ўкраінскай дзяржаве. Самае магчымае з іх боку - гэта ўдзел у падтрымцы ў судах, калі яны прыходзяць на плошчы перад судамі, падтрымліваючы палітвязняў. І калі яны дэманстратыўна ігнаруюць мерапрыемствы, звязаныя з падтрымкай Пуціна ці вось гэтай “спецыяльнай ваеннай аперацыі”.

Іншых формаў адкрытага супраціву ў Крыме амаль няма. Хоць, ёсць (гэта было заўсёды і сёння ёсць) выпадкі калі з'яўляюцца надпісы ў падтрымку ўкраінскай дзяржавы, супраць расейскай акупацыі, калі праколваюцца колы аўтамашын, якія выкарыстоўваюць рашысцкую сімволіку. Такія выпадкі ёсць, і іх, у прынцыпе, нямала. Але гэта тое, што робіцца, як правіла, у начны час і незаўважным спосабам.

- Якія ўрокі могуць вынесці беларусы з досведу крымска-татарскага супрацьстаяння акупантам?

- Менш за ўсё мне хацелася б даваць парады, але я, як правіла, калі мяне пытаюцца і асабліва на акупаваных тэрыторыях Украіны, кажу, першае, што вы можаце зрабіць без асаблівых рызык для ўласнага жыцця або жыцця сваіх дзяцей: не набліжайцеся да акупантаў. У першасным і пераносным сэнсе. Не набліжайцеся да іх і не ўключайцеся ў іх дзеянні, справы, праекты.

Паспрабуйце знайсці такі від заробку, які не будзе ўмацоўваць стан акупантаў. Але, гэта для Крыма, можа быць, больш прымальна, але для Беларусі, магчыма, гэта цяжка, бо вы жывяце ва ўласнай дзяржаве, у якой рэжым антынародны. І вам таксама трэба думаць, як не ўмацоўваць рэжым, але пры гэтым не разбураць саму дзяржаву. Для нас на тэрыторыі Крыма, для нашых людзей, а зараз ужо на тэрыторыі акупаванай Херсонскай вобласці, часткі Запарожскай вобласці, вельмі важна думаць пра тое, як не ўмацоўваць акупантаў на нашай зямлі.

- Зазіраючы наперад, пасля таго як Крым стане вольным, што рабіць з акупантамі, якія цяпер пражываюць у часова акупаваным Крыме?

- Мы гаворым пра гэта адкрыта. Літаральна некалькі дзён таму мы ў Меджлісе крымска-татарскага народа прымалі Генеральнага сакратара Савета Еўропы Марыю Пейчыновіч-Бурыч - гэта адна з апошніх нашых размоў на гэтую тэму. Мы пра гэта гаворым, пішам і, перш за ўсё, у тых міжнародных арганізацыях, якія сваімі паўнамоцтвамі прызначаныя для абароны правоў чалавека.

Мы гаворым аб тым, што за восем гадоў расейскай акупацыі Масква мэтанакіравана пасяляе ў Крыме сваіх грамадзян. І гэта падпадае пад нормы Жэнеўскай канвенцыі 1949 года, якая забараняе дзяржаве-акупанту (даслоўна, «дзяржаве -акупантцы») штучна мяняць дэмаграфічныя і этнічныя склады насельніцтва акупаваных тэрыторый.

Мы зыходзім з таго, што за восем гадоў блізу мільёна грамадзян Расеі пасяліліся ў Крыме. Зразумела, што значная частка - гэта сямейнікі супрацоўнікаў ФСБ, пракуратуры, Следчага камітэта і іншых карных органаў Расейскай Федэрацыі. Аднак ёсць вельмі шмат людзей, якія прынялі ўласную пастанову і пасяліліся незаконна на акупаванай украінскай тэрыторыі.

Найбольш асцярожныя экспэрты называюць лічбу 600 тысяч. Мы гаворым пра мільён, але ў кожным выпадку - гэта каласальная лічба, калі зыходзіць з таго, што насельніцтва Крымскай паўвыспы разам з горадам Севастопалем напярэдадні акупацыі складала не больш за 2 мільёны 300 тысяч, з іх крымскіх татараў - усяго толькі, 300 тысяч. Зразумела, што такая каласальная колькасць пасяленцаў вельмі кардынальна мяняе этнічны склад насельніцтва Крыма.

Наша пазіцыя - па-першае, у нас ёсць дзейнае міграцыйнае заканадаўства Украіны, якое кажа аб тым, што замежнік або асоба без грамадзянства, якая незаконна апынулася на тэрыторыі Украіны, падлягае выправаджэнню.

Зразумела, наша заканадаўства прадугледжвае ў пэўных выпадках грашовыя штрафы, потым разгляд пазіцыі гэтага чалавека - такое бывае з гуманістычных меркаванняў. Але ў нашым выпадку мы гаворым аб тым, што ўсе, хто заехаў і пасяліўся на пастаяннае жыхарства ў Крыме пасля 27 лютага 2014 года (даты, адзначанай у пастанове ЕСПЧ аб тым, што Расейская Федэрацыя ажыццяўляе эфектыўны кантроль над Крымскай паўвыспай) павінны самі пакінуць тэрыторыю. Калі яны гэтага не зробяць, яны мусяць быць выкінутыя з тэрыторыі Украіны.

У нас іншай пазіцыі няма і не будзе.

- Як бы вы вызначылі паняцце «перамога Украіны» ў гэтай вайне?

- Заўсёды кажуць пра тое, што ў кожнай вайне могуць быць усяго толькі два зыходы: адзін бок перамагае, другі саступае.

Для Украіны, хто б як ні казаў (і гэта не з’яўляецца нейкім момантаў пафасу) параза проста немагчымая, бо сама па сабе параза азначае знішчэнне ўкраінскай дзяржавы, а далей - і ўкраінскай этнічнай нацыі. Украінскае грамадства гэта вельмі глыбока ўсведамляе. І таму для нас у гэтай вайне не можа быць ніякага іншага зыходу, акрамя як заканчэнне вайны на ўмовах Украіны.

У гэтых умовах першае, што павінна быць адлюстравана і рэалізавана, гэта аднаўленне тэрытарыяльнай цэласнасці ўкраінскай дзяржавы ў рамках міжнародна прызнаных межаў, у тым ліку Крыму. Расейска-ўкраінская вайна ідзе ўжо больш за 8 гадоў, а з 24 лютага пачалася новая фаза, фаза поўнамаштабнага ўварвання. Для нас расейска-ўкраінская вайна павінна скончыцца аднаўленнем тэрытарыяльнай цэласнасці ўкраінскай дзяржавы.

Потым - іншыя моманты, звязаныя з кантрыбуцыяй, з пакараннем ваенных злачынцаў, з вызначэннем крытэрыяў гарантый непаўтарэння вайны. Гэта ўсё - другое, трэцяе, чацвёртае, пятае. Пункт першы - Украіна выходзіць на ўласныя тэрыторыі і аднаўляе свой суверэнітэт у рамках сваёй тэрыторыі.

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]