Аляксандр Фрыдман: Такаеў усміхаўся, калі Лукашэнка казаў пра развал АДКБ

Лёс дыктатара залежыць ад выніку вайны ва Украіне.

Саміт АДКБ у Ерэване скончыўся прыніжэннем для Пуціна і Лукашэнкі. Прэм'ер-міністр Арменіі Нікол Пашынян адмовіўся падпісваць праект дэкларацыі Савета калектыўнай бяспекі АДКБ і праект аб супольных захадах у наданні дапамогі Арменіі. Сайт Charter97.org папрасіў пракаментаваць дэмарш кіраўніка Арменіі гісторыка, доктара філасофіі, выкладчыка ўніверсітэта імя Генрыха Гейнэ (Дзюсельдорф) і Саарландскага ўніверсітэта (Саарбрукен) Аляксандра Фрыдмана.

- Цалкам чакана, бо Арменія ўжо шмат разоў выказвала незадаволенасць дзеяннямі, дакладней сказаць - бяздзейнасцю АДКБ у сувязі з вайной у Азербайджане. Таму тое, што Арменія не падпіша нейкую дэкларацыю, у якой пазітыўна ацэньваецца дзейнасць АДКБ, было відавочна. Проста крыху дзіўна, што бакам не ўдалося дамовіцца аб нейкіх ацэнках, якія задаволілі б усіх. У выніку ўсё скончылася дэмаршам Пашыняна.

Думаю, што ён пайшоў на гэта цалкам свядома, каб паказаць заходнім партнёрам Арменіі і армянскаму народу сваю гатоўнасць бараніць інтарэсы краіны і прынцыпы армянскай дзяржавы, нават ісці на пэўныя канфлікты з Расеяй. Вядома ж, гэта сімвалічная падзея, але яна паказвае, што рознагалоссі настолькі сур'ёзныя, што ў выніку ўсім краінам-удзельніцам саміту не ўдалося дамовіцца нават аб агульнай ацэнцы. Гэта свайго кшталту параза расейскага прэзідэнта і Лукашэнкі, які яму ў Ерэване актыўна асіставаў.

— У Расеі любяць называць АДКБ «усходнім NATO», ёсць дасылкі да арганізацыі «Варшаўскай дамовы». Наколькі такія параўнанням могуць быць дарэчнымі?

- Па духу - гэта спроба ўзнавіць новы вайсковы блок пад эгідай Расеі. «Варшаўская дамова» была такім вайсковым блокам пад эгідай Савецкага Саюза. Стасункі ў ім таксама былі вельмі рознымі, былі і канфлікты, і супярэчнасці. Албанія выйшла з яго ў 1968 годзе, а Румынія аддавала перавагу знаходзіцца на дыстанцыі. Тое, што адбываецца ў АДКБ, не з'яўляецца такой выключнай падзеяй. Аднак усё адбываецца ў вельмі нязручны для Расеі момант, бо цяперп, калі Пуцін завяз у вайне ва Украіне, партнёры па АДКБ не дэманструюць гатоўнасці падтрымаць Расею, нават такія краіны, як Казахстан. Апошні адкрыта падкрэслівае сваю нейтральную пазіцыю. Толькі Лукашэнка на ўсіх парах падтрымлівае Расею.

У такой сітуацыі яшчэ дадаецца гэты канфлікт з Арменіяй, калі Пашынян гучна грукае дзвярыма. Гэта, вядома, для Расеі вельмі непрыемна, але агулам такія канфлікты ў вялікіх вайсковых блоках здараюцца. Нават калі мы паглядзім на NATO, там таксама стасункі далёкія ад гармоніі: у сувязі з прыняццем Швэцыі і Фінляндыі ёсць канфлікты, стасункі паміж Турцыяй і Грэцыяй адкрыта дрэнныя.

- Вы сказалі пра паразу расейскага прэзідэнта. Як слабеючыя пазіцыі Пуціна ўплываюць на АДКБ?

- Калі мы паглядзім на тыя краіны, якія знаходзяцца ў АДКБ, яны проста бачаць і назіраюць, што Расея не дасягае сваіх мэтаў ва Украіне. Што Расея насамрэч куды слабейшая, чым многія думалі да 24 лютага. Па вялікім рахунку, як мне падаецца, таго ж таджыкскага прэзідэнта Рахмона мала турбуе лёс Украіны. Я не думаю, што яго неяк асабліва кранае тое, што адбываецца ва Украіне, што там адбываюцца бамбаванні, гінуць людзі.

Дыктатары да гэтага ставяцца даволі спакойна. Той жа Рахмон для сябе, напэўна, адзначыў, што Расея патрапіла ў міжнародную ізаляцыю, што ў Расея не здольная дасягнуць сваіх вайсковых мэт, што расейскае войска дэманструе сваю слабасць, што шмат у чым Расея — гэта хоць і калос, але калос на гліняных нагах. У такіх умовах дасведчаныя палітыкі, якім з'яўляецца і Рахмон, дазваляюць сабе рэзкія заявы, як ён, напрыклад, зрабіў на апошнім паседжанні СНД.

Такаеў называе расейскую «спецыяльную ваенную аперацыю» вайной, адкрыта заяўляе аб сваёй нейтральнай пазіцыі і нават прымае праз тэлефон віншаванні ад Зяленскага. Таму што ён бачыць, у якой сітуацыі знаходзіцца Расея і што ставіць на Расею з практычнага пункту гледжання - не самы разумны крок, трэба паводзіць сябе больш асцярожна. Самая спрыяльная з яго пункту гледжання пазіцыя - гэта нейтралітэт, які Казахстан і займае.

Адзін з тых, хто не спрабуе карыстацца слабасцю Расеі, бо ён проста не можа, гэта Лукашэнка. У адрозненне ад Такаева і Рахмона, ён ад Расеі куды больш залежны.

- Ці можа пачацца выхад краін з гэтага блока, калі Расея працягне слабець на фоне вайны ва Украіне?

- Гэта вельмі добрае пытанне. Я думаю, што цяпер - не. Выхад магчымы ў выпадку форс-мажораў. Напрыклад, у выпадку новага вітка армяна-азербайджанскага канфлікту, калі з боку Расеі і з боку АДКБ не будзе рабіцца ў далейшым ніякіх крокаў на карысць Арменіі, а члены АДКБ і далей будуць падлашчвацца да Азербайджана. Той жа Аліеў перад паседжаннем АДКБ адкрыта заявіў, што ў Азербайджане ў гэтым блоку нават больш сяброў, чым у Арменіі, якая з'яўляецца членам АДКБ.

І тое, што адбылося ў Ерэване, гэта шмат у чым пацвярджае, што ў Арменіі з сябрамі ў АДКБ, мякка кажучы, не надта. Смешна называць таго ж Лукашэнку сябрам Арменіі пасля ўсяго таго, што ён апошнім часам заяўляе і яго адназначных рэверансаў у бок Азербайджана.

Таму там магчымыя, вядома, форс-мажоры, магчымыя абвастрэнні. Тэарэтычна нельга выключаць, што тая ж Арменія ў выпадку эскалацыі пакіне АДКБ.

Можа быць і абвастрэнне стасункаў паміж Расеяй і Казахстанам, калі Пуцін будзе спрабаваць зламаць Такаева і прымусіць яго адмовіцца ад нейтральнага курса. Тэарэтычна - гэта ўсё магчыма.

На практыцы, я думаю, канфлікты будуць паглыбляцца, яны паралізуюць дзейнасць АДКБ, але на гэты момант выхад і адкрыты дэмарш нейкай краіны падаецца малаімаверным.

У выпадку, вядома, калі Расея пацерпіць ваенную паразу і цалкам саступіць у гэтай вайне, тады, хутчэй за ўсё, Лукашэнка мае рацыю — АДКБ распадзецца.

Лукашэнка - адзіны чалавек, які ў гэтым чоўне з Пуціным сядзіць і спрабуе ў яе зацягнуць іншых. Не ведаю, наколькі ён сапраўды верыць у тое, што кажа, але пакуль у яго слаба атрымліваецца. Паседжанне ў Ерэване яшчэ раз паказала, што краіны-ўдзельніцы АДКБ занялі такую пазіцыю: вы там удваіх плывіце, а мы паглядзім, да чаго вы «даплаваецеся».

- Вы ўжо мімаходзь згадалі словы Лукашэнкі аб тым, што «калі Расея саступіць і абрынецца, яго рэжым пахавае пад абломкамі». Наколькі гэты сцэнар магчымы?

- Наколькі я разумею, ён да ўсіх астатніх звяртаўся, што ўсе пацерпяць, не толькі ён. Такаеў, па-мойму, нават усміхаўся, калі гэта пачуў, бо яму гэта было чуць смешна. Шчыра кажучы, яго пазіцыі крызіс ці развал АДКБ не пахіснуць.

Лукашэнкі ж гэта тычыцца наўпрост, ён звязаў свой палітычны лёс з гэтай вайной. Таму калі нават ступень уцягвання Беларусі ў вайну застанецца на сённяшнім узроўні - не будзе парушаная «чырвоная рыса» з адпраўкай беларускіх вайскоўцаў ва Украіну - усё адно Лукашэнку ў выпадку расейскай паразы чакаюць сур'ёзныя наступствы. Малаімаверна, што ён утрымае ўладу ў выпадку татальнага расейскага паражэння. Што да астатніх кіраўнікоў краін АДКБ, то я думаю, што для Пашыняна, Рахмона або Такаева прынцыпова расейская параза нічога не зменіць. Нават больш за тое - паслабленне Расеі дасць ім новае поле для манеўраў.

- Якія яшчэ працэсы на постсавецкай прасторы можа запусціць паслабленне Пуціна?

- Зноў жа, тут трэба вызначыць - што ёсць паслабленне Пуціна. Калі мы гаворым пра татальную паразу, то бок аднаўленне Украіны ў межах 91-га года — гэта паставіць крыж на ўсіх інтэграцыйных праектах, якія Расея вяла на постсавецкай прасторы. Прынамсі, гэтыя інтэграцыйныя працэсы вельмі моцна аслабнуць.

Падзеі, якія цяпер адбываюцца, для Пуціна з'яўляюцца абсалютна фатальнымі, бо ўсе гэтыя 20 гадоў ён развіваў інтэграцыйныя працэсы на постсавецкай прасторы, спрабуючы інтэграваць краіны эканамічна, вайскова і палітычна. У 2022-м годзе ў працэсе гэтай інтэграцыі ён адкідаецца назад, бо ёсць канфлікты нават з тымі краінамі, якія з Расеяй супрацоўнічаюць.

Крах Расеі ва Украіне пагражае таксама крахам усіх інтэграцыйных працэсаў, якія ініцыявала РФ на постсавецкай прасторы. Вялы характар вайны без поспехаў Расеі пагражае тым, што гэтыя працэсы будуць замарожаныя.

Сённяшняя Расея ў замежнапалітычным сэнсе ізаляваная з аднаго боку, а з другога боку, праз абмежаваныя фінансавыя магчымасці, яе прывабнасць вельмі моцна падае.

Многія краіны на постсавецкай прасторы супрацоўнічаюць з РФ і працягваюць працаваць з ёй толькі па тым простым чынніку, што ў іх няма іншых магчымасцяў, у іх няма адмысловых альтэрнатыў. Але гэтая слабасць Расеі дае ім новае поле для манеўру, новую свабоду развіцця. Для краін постсавецкай прасторы аслабленне Расеі з'яўляецца шанцам..