Беларуская габрэйка з Ізраіля: Перамены непазбежныя

Але муры самі не рухнуць.

Людзям, якія з'ехалі з роднай краіны, няпроста зноў наладжваць жыццё на новым месцы - часцяком з нуля. Тым, хто з'ехаў у Ізраіль, няпроста ўдвая: сітуацыя тут далёкая ад «мірнага неба над галавой», даўні канфлікт з Палестынай перыядычна прарываецца гарачымі вайсковымі выбухамі, і тады ляцяць ракеты, гінуць людзі.

Але нават у такіх абставінах выхадцы з Беларусі ў Ізраілі перажываюць не толькі за сябе, але і за тых, хто ў Беларусі. Магчыма, менавіта таму, што вельмі добра разумеюць важнасць і цану свабоды і незалежнасці.

Пра тое, як выбары ў Беларусі аб'ядналі розныя пакаленні рэпатрыянтаў, пра мясцовыя 3%, пра самыя яркія акцыі і цяперашнія настроі дыяспары «Салідарнасць» распытала прадстаўніцу суполкі RAZAM. Ізраіль і Беларусь Ірыну Гурэвіч.

«Відэа ў ноч пасля выбараў шакавала»

Ірына нарадзілася ў Менску, але ўжо даўно жыве ў Ізраілі. Прызнаецца: беларускай палітыкай да 2020 года не цікавілася.

— Але выбары і жорсткія рэпрэсіі, якія рушылі за імі, не пакінулі абыякавымі многіх выхадцаў з Беларусі ў Ізраілі, мяне ў тым ліку.

2020-ы агулам стаў пераломным для мяне ў плане грамадскай актыўнасці. Яшчэ ў сакавіку, калі пачалася першая хваля «кароны», мой знаёмы Юры А. (таксама былы мянчук, дарэчы) адкрыў у Facebook рускамоўную групу дапамогі тым, хто на карантыне, паклікаў мяне і яшчэ некалькіх чалавек яе адмініць.

Літаральна за некалькі тыдняў віртуальны праект выйшаў за рамкі сацсеткі і перарос у рэальную валанцёрскую сетку па ўсёй краіне.

Да лета першая хваля эпідэміі знізілася, а з ёй згарнулася актыўнасць нашага антыкаранавіруснага праекта. І тут мы пачалі «беларусіць», - успамінае Ірына.

- Наколькі масавай і згуртаванай была дыяспара беларусаў да лета-2020 - ці, як у вядомай песні, мы «не знали друг друга до этого лета»?

- Так, сапраўды не ведалі. Высветлілася, што ў Ізраілі жыве нямала неабыякавых землякоў. На нашыя акцыі збіраюцца людзі розных пакаленняў і розных віткоў аліі (алія — «узыходжанне» ў перакладзе, або рэпатрыяцыя ў Ізраіль): якія прыехалі ў апошнія гады і тыя, хто зрабіў алію ў 90-х пасля раскідання СССР.

Беларусаў нярэдка прыходзяць падтрымаць выхадцы з Расеі, Украіны, а таксама карэнныя ізраільцы. Ёсць і тыя, хто нашу дзейнасць не ўхваляе, але іх голас тонкі, тыя самыя 3%.

Цікава, што многія сабры (карэнныя ізраільцы) да падзей лета-2020 не ведалі аб існаванні Рэспублікі Беларусь, хаця там нарадзіўся шэраг вядомых дзеячаў Ізраіля, якія стаялі ля вытокаў дзяржавы. Але, як кажуць, няма ліха без дабра, зараз пра Беларусь ведаюць, мусіць, усе.

…Першыя акцыі салідарнасці з беларусамі, расказвае Ірына, адбыліся летам 2020 яшчэ да выбараў. Ідэю акцыі каля пасольства Беларусі ў Тэль-Авіве прапанаваў былы аднакласнік Сяргея Ціханоўскага, які жыве ў Ізраілі. Потым было яшчэ некалькі акцый, ужо больш масавых, якія выклікалі жывую цікавасць і падтрымку ізраільцян.

А ў дзень выбараў каля пасольства сабралася кіламетровая чарга. Амаль пяцісот чалавек, якія маюць беларускае грамадзянства, адмыслова прыехалі ў Тэль-Авіў з розных канцоў краіны і некалькі гадзін цярпліва чакалі пад пякучым сонцам магчымасці аддаць свой голас.

І хоць патрапіць на выбарчы ўчастак удалося не ўсім, пасольства, на здзіўленне, дало сумленную справаздачу, якая супала са звесткамі экзітполу: большасць галасоў мясцовых выбарцаў была аддадзеная Святлане Ціханоўскай.

Потым цягам жніўня па ўсім Ізраілі пракацілася магутная хваля акцый салідарнасці з беларусамі. Самыя масавыя акцыі, якія збіралі па 200-400 чалавек, адбыліся ў Ерусаліме (там дэманстранты ўклалі цыдулку ў Сцяну Плачу і правялі малітву аб міры ў Беларусі), у Тэль-Авіве і Хайфе.

- Памятайце, што асабіста для вас стала пунктам адліку, пасля якога немагчыма было сядзець і нічога не рабіць?

-Для мяне такім пунктам стаў вечар пасля выбараў, калі сябры ў Менску раптам перасталі выходзіць на сувязь, а ў сацсетках з'явіліся трывожныя паведамленні, якія прывялі ў беларускія апазіцыйныя тэлеграм-каналы. Відэа ў ноч пасля выбараў шакавалі, і я адчула, што не магу заставацца ў баку ад таго, што адбываецца.

Як мне падаецца, такі ўсплёск эмоцый і жадання дзейнічаць - само сабой зразумелае, бо Ізраіль - даўно мой дом, сваякі жывуць за мяжой і мяне ўжо, здавалася, мала што звязвала з Беларуссю. Няўжо што ўспаміны дзяцінства. Магчыма, менавіта яны шмат у чым вызначаюць нашую ідэнтычнасць.

Маёй першай акцыяй у падтрымку беларускага пратэсту быў удзел у падрыхтоўцы і распаўсюджванні петыцыі ў МЗС Ізраіля з просьбай аб непрызнанні вынікаў беларускіх выбараў. Літаральна за некалькі дзён пасля выбараў нам удалося сабраць блізу 5000 подпісаў!

Далей у 2020-м было шмат іншых акцый: прасоўванне беларускай тэмы ў мясцовых СМІ, арганізацыя акцый салідарнасці, звароты да палітыкаў і гэтак далей.

«Прыйшла да разумення таго, што муры самі не рухнуць»

- У лютым 2021-га на заклік Святланы Ціханоўскай ва ўсім свеце прайшлі масавыя акцыі салідарнасці ў падтрымку беларусаў. У Тэль-Авіве мы арганізавалі шэсце з 9-метровым сцягам па міжземнаморскай набярэжнай і скончылі яго ля амбасады РБ. Потым на працягу года быў шэраг акцый у Тэль-Авіве і Ерусаліме.

А ў гадавіну выбараў на плошчы Дызенгоф побач з пасольствам адбыўся пікет і выстава фатаграфій палітвязняў і ахвяр рэжыму з кароткімі анатацыямі на англійскай мове. І выстава, і канцэрт з удзелам улюбёнай намі акторкі і спявачкі Ганны Хітрык прыцягнулі ўвагу карэнных ізраільцян.

Акрамя акцый салідарнасці, актывісты беларускай дыяспары пісалі аб сваёй нязгодзе з палітыкай Ізраіля ў дачыненні да Беларусі. Лісты былі адпраўленыя, напрыклад, шэрагу мясцовых вядучых палітыкаў перад вясновымі выбарамі, былому прэзідэнту краіны Рэўвену Рыўліну і новаму міністру замежных спраў Яіру Лапіду.

- Ад апошняга прыйшоў дыпламатычны і даволі грунтоўны адказ, які тлумачыць стрыманую палітыку Ізраіля ў дачыненні да Беларусі. Канешне ж, нас такая палітыка не задавальняе. Але парадавала, што новы міністр адказаў аператыўна, - адзначае Ірына Гурэвіч. - А не праігнараваў наш зварот, што было характэрна для працы МЗС пры мінулым урадзе (у Ізраілі, у адрозненне ад Беларусі, палітычныя перамены адбываюцца досыць хутка).

…У траўні 2021 на працягу тыдня Ізраіль быў пад ракетнымі абстрэламі, арганізаванымі «Хамас» з палестынскага горада Газа. У адным з абстрэлаў у выніку прамога патрапляння ракеты ў жылы дом у Ашкелоне загінула былая мянчанка і мая цёзка Нэла Гурэвіч…

- Добра памятаю, як тады, у траўні, перапісваліся з былой аднакласніцай, і прызнаваліся, што перажываем і баімся адзін за аднаго. Як у гэтых дзікіх умовах вайны знаходзіліся сілы, каб працягваць падтрымліваць беларусаў?

- У той сітуацыі, вядома ж, нам, ізраільцянам, самім была вельмі патрэбная падтрымка, якую мы, на жаль, не заўсёды адчувалі. У беларускіх сацсетках было нямала крытыкі ў дачыненні да Ізраіля, а часам і адкрыта антысеміцкіх выказванняў, так што, шчыра кажучы, рукі крыху апусціліся. Якраз у гэты момант Святлана Ціханоўская правяла зум-сустрэчу з выхадцамі з Беларусі ў Ізраілі. Гэтая сустрэча натхніла і вярнула нам матывацыю працягваць актыўнасць.

Як і многія беларусы, у 2020-м і нават у пачатку 2021-га мы верылі ў хуткую перамогу, але на жаль, рэальнасць была іншай, больш суровай. Памятаю сваю гутарку восенню-2020 з былым ізраільскім палітыкам, які падтрымаў наш зварот да мінулага прэм'ер-міністра Біньяміна Нетаньяха і пікет у Іерусаліме ля рэзідэнцыі прэм'ер-міністра.

Ён сцвярджаў, што «кветкавая» рэвалюцыя не спрацуе, бо гаворка пра бескампраміснага дыктатара. Да вясны 2021 года і я пазбавілася ад ілюзій, прыйшоўшы да разумення таго, што муры самі не рухнуць, а калі паднімецца новая вялікая хваля пратэсту, невядома. Усе мае сябры-менчукі, якія ўдзельнічалі ў пратэстах у 2020-м, потым займаліся падпольнай дзейнасцю ў 2021-м, ужо пакінулі Беларусь…

Валанцёрскую дзейнасць, кажа Ірына, можна параўнаць з бегам: кароткая дыстанцыя - зусім не тое ж самае, што доўгая, і патрабуе зусім іншых рэсурсаў, перш за ўсё, наяўнасці вольнага часу:

- У 2020 годзе праз лакдаўны у некаторых з нас была магчымасць не працаваць нейкі час, што дазволіла займацца грамадскай актыўнасцю на ўсе застаўкі. Сёння сітуацыя іншая: большасць учорашніх актывістаў вярнулася да асноўнай дзейнасці. Так, мы па магчымасці стараемся рэагаваць на яркія трыгеры актыўнасцю ў сацсетках, збіраемся часам на акцыі ля амбасады, але людзей цяпер прыходзіць няшмат.

«Змены рана ці позна непазбежныя»

- Ці атрымала развіццё тэма са спробай беларускага рэжыму «прысвоіць» трагедыю Другой сусветнай вайны ў законе «Аб генацыдзе беларускага народа»? Быў цэлы скандал, калі гісторыка, даследчыка Галакосту Леаніда Смілавіцкага беларускі амбасадар насмеліўся прыраўняць да нацыстаў…

- Тэма сапраўды атрымала рэзананс у ізраільскіх СМІ, і скандал дагэтуль не заціх. Некалькі гісторыкаў, у тым ліку вядомы даследчык Катастрофы беларускіх габрэяў доктар Леанід Смілавіцкі, выказаліся супраць закону «Аб генацыдзе беларускага народа».

Гэты дакумент, па-першае, скажае гістарычную праўду і падмяняе паняцце тэрору паняццем генацыду, па-другое, абясцэньвае памяць габрэяў-ахвяр Галакосту (залічваючы габрэяў да беларусаў, хаця яны такімі не з'яўляліся і былі забітыя нацыстамі толькі за тое, што былі габрэямі) , па-трэцяе, закон мае карную накіраванасць - дае падставу для ўзмацнення рэпрэсій супраць сучасных беларусаў.

Амбасадар РБ у Ізраілі Вараб'ёў выступіў у абарону закону і зрабіў выпад супраць Смілавіцкага, напісаўшы напоўнены прапагандысцкімі штампамі артыкул у Haaretz, на што гісторык даў экспэртны адказ у новым артыкуле ў той жа газеце.

Паралельна ў газеце Jerusalem Post выйшаў артыкул навуковага супрацоўніка інстытута-музея «Яд Вашэм» у Іерусаліме, гісторыка Аркадзя Зельцэра: ён таксама рэзка раскрытыкаваў беларускі законапраект.

Мы вельмі спадзяемся, што МЗС Ізраіля адрэагуе на гэты закон, які абясцэньвае памяць нашых продкаў, беларускіх габрэяў, і нясе сур'ёзную небяспеку для іншадумцаў беларусаў.

- Адны кажуць пра ўсё, што адбылося ў краіне: маўляў, мы самі заслужылі тое, што адбываецца, іншыя - што мы не будзем ранейшымі, і перамены ўсё адно адбудуцца. Вам які погляд бліжэйшы?

- Перамены рана ці позна непазбежныя. Жыве Беларусь!