Што ўкраінцам варта зразумець аб вайне з Расеяй

Падзеі апошніх гадоў могуць стаць добрай прышчэпкай.

НВ публікуе ўрывак новай кнігі Паўла Казарына «Дзікі Захад Усходняй Еўропы».

Украіна - гэта краіна з доўгай гісторыяй і кароткай памяццю.

Ёсць адзін стары анекдот.

Турысты знаходзяць у Карпатах старую схованку, з яе выпаўзае стары з машынгверам:

- Слава Ісу. Ну якія навіны? - Дык, вайна, дзед.

- З кім ваюем?

- З Масквой.

- А дзе ваюем?

- На Данбасе.

- Ну што...Добра хлопцы прасунуліся...

Мяркуецца, што анекдот становіцца смешным праз нечаканую сэнсавую развязку ў канцы. І калі гэты канчатак здаецца нам смешным, то гісторыя мае для нас дрэнныя навіны. Таму што «нечаканы сэнс» тут заўважыць хіба той, для каго 2014 год стаў нечаканасцю.

Для носьбіта савецкай памяці вайна Украіны з Расеяй нелагічная і немагчымая.

Для змушаных перасяленцаў расейскае ўварванне - гэта ўдар у спіну і здрада.

Падзеі апошніх гадоў могуць стаць для нас добрай прышчэпкай.

Для сталічнага апалітычнага жыхара ўсё, што адбываецца - гэта вывіх, які трэба ўправіць.

А для дзеда з анекдота - усё заканамерна. Тая ж вайна. З тым жа ворагам. З тых жа прычын. Толькі на іншым канцы краіны.

Мы ўсе - закладнікі ўласнай памяці. Якая кароткая і ў найлепшым выпадку разлічаная гадоў на семдзесят. Падзеі нашай рэальнасці могуць страчваць логіку і набываць яе ў залежнасці ад гістарычнай оптыкі.

У 2015 годзе адзін польскі калега расказваў мне пра розніцу паміж ягонай краінай і маёй. Ён казаў аб тым, што ў Польшчы ўвесь перыяд з 1991 да 2014 успрымалі як нечаканую гістарычную перадышку. Падчас якога трэба паспець мабілізавацца, правесці рэформы і падрыхтаваць сістэму абароны. Таму што нарматыўная Расея для іх - гэта імперыя, засяроджаная на паглынанні і пашырэнні. І трэба быць гатовым да таго, што яе «адлігі» заўсёды хуткаплынныя.

Украіна ж была ўпэўненая ў адваротным. Успрымала аслабленую Расею як новую норму. Думала, што час імперыі пайшоў у нябыт. І таму тыя два дзясяцігоддзі, якімі яна магла скарыстацца, былі страчаныя.

Гэта добра ілюструе, як працуе гістарычная памяць. Тая, якая дазваляе не заблудзіцца ў ілюзіях. Якая прывучае заўважаць вокны магчымасцяў і карыстацца імі. Падзеі апошніх гадоў могуць стаць для нас добрай прышчэпкай. Калі мы, вядома, наважымся ўпісаць гэтыя падзеі ў шырокі кантэкст.

Які даволі просты. Стагоддзе жыцця ў каланіяльным статуце. Два дзясяцігоддзі буфернага існавання. Фантомныя болі імперыі, якія справакавалі ўварванне і вайну за незалежнасць. Нічога новага. Нічога нелагічнага.

Пакуль мы ўспрымаем усё, што адбываецца, як гістарычны вывіх - мы саступаем. Пакуль мы думаем, што існуе прастора для кампрамісу - мы саступаем. Пакуль мы кажам, што ў вайне вінаватая «ваяўнічая меншасць» - мы саступаем.

Выйграваць мы пачнём толькі тады, калі паглядзім на ўсе цяперашнія падзеі вачыма дзеда з анекдота. Для якога навіна аб вайне з Расеяй не з'яўлялася навіной. Для якога новая вайна - гэта прадаўжэнне яго ўласнай. Пачалася задоўга да 2014-га года.

І тады мы зразумеем ягоны аптымізм. Калі паглядзець на мапу краіны, то за шэсцьдзесят гадоў хлопцы сапраўды добра рушылі наперад.

Усё часцей у міжнародных і ўкраінскіх медыях з'яўляюцца навіны аб кібератаках. У 2021 годзе колькасць кібератак на карпаратыўныя сайты павялічылася на 50% у параўнанні з 2020 годам. Паводле звестак CheckPoint, у 2022 годзе колькасць такіх нападаў будзе павялічвацца. Найбольш атакаваныя - рэсурсы інфраструктурных аб'ектаў (адукацыя і ахова здароўя) і дзяржаўных арганізацый. Так, ужо на мінулым тыдні звыш 70 украінскіх дзяржаўных рэсурсаў (Кабмін, МЗС, партал «Дзія» і інш.) таксама зазналі напады кіберзлачынцаў.

Больш за тое, адны з найноўшых і наймагутнейшых тыпаў кібератак былі выпрабаваныя менавіта ва Украіне. Гэта і слаўны NotPetya ў2017, і наступныя атакі на ўкраінскія выбары і электрастанцыі. Амерыканская кампанія Jigsaw (адзін з стартапаў холдынгу Alphabet, які валодае Google), ужо даўно запэўнівае, што наша дзяржава з'яўляецца інкубатарам і тэставай пляцоўкай для шматлікіх найноўшых метадаў кібер і гібрыднай вайны.

Гэтае пытанне глыбока прааналізавала тытулаваная журналістка The New York Times і глабальная экспэртка ў кібербяспецы Ніколь Пэрлас. Яе кніга пра інфармацыйныя войны і кібербяспеку «Кажуць, такім будзе канец свету» (англ: This is how they tell me the world ends) стала бэстсэлерам у 2021 годзе. І я вельмі раю яе прачытаць, бо гэта датычыцца кожнага, хто карыстаецца лічбавымі прыладамі.

Глабальная кібервайна ўжо даўно пачалася і цяпер знаходзіцца ў поўным разгары. Без перабольшання. Сусветныя супердзяржавы - ЗША, Кітай, Расея - могуць знішчыць адзін аднаго не толькі ядзернай зброяй, але і сваім арсеналам кіберзброі. Больш за тое, гэтыя краіны ўжо даўно «ўзламалі» адна адну і дабраліся да самых крытычных аб'ектаў варожай інфраструктуры (атамныя станцыі, плаціны, вайсковая і касмічная тэхніка і г.д.). Адзінае, што сапраўды стрымлівае іх - аналагічная рэакцыя іншай дзяржавы ў адказ на іх дзеянні. Гэта тая ж канцэпцыя гарантаванага ўзаемнага знішчэння, як у выпадку ядзернай зброі.

Урады ўжо даўно страцілі манаполію на кіберзброю

Абсалютна да ўсяго, што існуе ў лічбавым выглядзе або на электроннай прыладзе, можна атрымаць доступ і ўзламаць. Нават калі прылада або дадатак не падключаныя да інтэрнэту або ўсякай іншай сеткі. Таксама ўзломваецца не толькі праграмнае забеспячэнне (software), але і ўсе тэхнічныя прылады (hardware). Больш за тое, праз праграмнае забеспячэнне можна атрымаць доступ да прылад і наадварот. Напрыклад, з дапамогай радыёхваль можна перапраграмаваць працэсар усякай прылады на ўсякай адлегласці. Ці атрымаць доступ да кожнага тэлефона, калі ён апынуўся ў зоне дзеяння вызначанай сеткі Wi-Fi, нават не падлучаючыся да яе. І самае галоўнае, гэта не нешта новае - менавіта так адбываецца ва ўсім свеце яшчэ з часоў халоднай вайны.

Урады ўжо даўно страцілі манаполію на кіберзброю, і гэтая галіна надзвычай дэмакратызаваная і камерцыялізаваная.

Інакш кажучы, за пэўныя грошы амаль кожны можа купіць сабе такі кіберарсенал, як у супердзяржаў. Усе могуць сачыць, «хакаць»", кантраляваць кожнага. Цынічныя кіберзлачынцы-прафесіяналы кажуць, што існуе два тыпы арганізацый: тыя, якіх узламалі, і тыя, якія пра гэта не ведаюць. Думаю, аб шараговых людзях так таксама можна сказаць.

Больш за тое, як прыватныя кампаніі, так і самотныя хакеры ва ўсім свеце ўжо даўно супрацоўнічаюць з дзяржавамі, часам нават адначасова працуючы на варагуючыя бакі. Часта прыватныя кампаніі і прадпрымальнікі з'яўляюцца, па факце, падраздзяленнямі службаў выведкі ці нават вайсковых пэўных краін.

Мы бачым, што колькасць кібератак павялічылася, і хутчэй за ўсё будзе расці і надалей. Да таго ж пандэмія вельмі паскорыла працэсы цыфравізацыі, якія ўжо не спыніць і не адкруціць назад. І пытанне кібербяспекі будзе яшчэ больш вострым і актуальным. Гэта наша рэальнасць, пра якую трэба ведаць, бо яе вельмі небяспечна не ўсведамляць.