Як праваслаўныя падтрымалі паўстанне Кастуся Каліноўскага

Факты, якія руйнуюць міф расейскай прапаганды пра паўстанне 1863 года.

Вар'яцкія фанатыкі-ксяндзы і апантаныя маніяй велічы шляхцічы. Такімі, калі верыць вернападданай расейскай прэсе, былі галоўныя ўдзельнікі паўстання 1863 года ў Польшчы і Літве. У кожнай групы паўстанцаў нібыта былі свае інтарэсы. Каталіцкія патэрналісты хацелі папоўніць свае парадзелыя прыходы нованабытай паствай. А шляхцічы проста рабавалі на вялікіх дарогах, таму што ні гандляваць, ні працаваць яны не ўмелі, а шырока пажыць прывыклі, піша «Літвін».

Затое змагаліся супраць гэтых супастатаў, што задумалі прагнаць хрысталюбнае царскае войска з заходніх губерняў, выключна харызматычныя айцы-камандзіры ды прыстойныя і рахманыя пастыры праваслаўных прыходаў. Апошніх злая шляхта знішчала неміласэрна, спальваючы на вогнішчах і топячы ў балотах.

Гістарычныя факты, аднак, паставілі б вернападданых публіцыстаў у тупік. Бо царскія карнікі, як высвятляецца, старанна забівалі не толькі мяцежных каталікоў ды шляхцічаў, але і гэтых самых праваслаўных айцоў, якім варта было весці ў бой з малітвай казачыя палкі.

Сялянства Паўночна-Заходняга краю панура назірала за баявымі дзеяннямі 1863 года. І часам не толькі заставалася пасіўным гледачом, але і бралася за косы і за вілы. Асабліва, калі карнікі для застрашвання спальвалі цэлыя хутары і вёскі разам з быдлам і нярэдка часткай жыхароў. Тады літвіны ішлі на смяротны бой.

У сваіх лістах у Пецярбург чыноўнікі і афіцэры нярэдка пісалі з немалым здзіўленнем, што знаходзяць вёскі кінутымі. Выяўлялася, што жыхары пры набліжэнні воінскіх атрадаў сыходзілі ў балоты і пушчы, кідаючы хаты. А нярэдка ў такіх пустых селішчах студні бывалі атручаныя. Усё гэта нагадвала сітуацыю, якую апісвалі напалеонаўскія афіцэры, якія ваявалі ў Гішпаніі з мясцовымі герыльясамі.

Карнікі пры масавых расстрэлах і павешаннях захопленых са зброяй бунтаўнікоў не пераймаліся веравызнаннем. Куля і пяньковыя вяроўкі праводзілі ў брацкія магілы каталікоў, праваслаўных, юдэяў, мусульманаў. Вялікае Княства Літоўскае было шматканфесійнай краінай.

Масамі папаўнялі атрады паўстанцаў сяляне Беластоцкай акругі. Яны захапілі цэлы горад Сураж.

Пропаведзь праваслаўнага святара заклікала ў бой з царызмам сялянаў і шляхцічаў

Гісторыя захавала імёны праваслаўных байцоў з паўстанцкіх атрадаў, якія люта біліся за зямлю і волю, што абяцала ім «Мужыцкая праўда» Кастуся Каліноўскага. Здзіўляў таварышаў мужнасцю касінер з атрада Святлінскага (Перуна) 25-гадовы Талочка Саверыл Аўгустынаў з вёскі Чэхі. У атрадзе Старжынскіх змагаўся адважны 18-гадовы юнак Казлоўскі Шымон Якубаў з вёскі Жаўткі (Беластоцкага павета).

Атрад Аляксандра Лянкевіча налічваў некалькі сотняў сялянаў і бедных шляхцічаў. Большая частка іх спавядала праваслаўную рэлігію. Узяты карнікамі ў палон 17-гадовы панскі парабак Кучынскі Міхаіл Аляксееў з вёскі Талочкі (праваслаўнага веравызнання) прызнаваўся ваенна-палявому суду, што ваяваць пайшоў за свабоду.

Нейкі праваслаўны парабак Антон Бартанчук з вёскі Гуціца расказваў суду пра тое, што страляў у салдатаў цара са старой стрэльбы, пакуль тая не разарвалася. Потым яго паранілі. Толькі праз раненне трапіў у рукі карнікаў.

Але многія праваслаўныя паўстанцы ўвогуле не здаваліся ні пры якіх абставінах. Праваслаўны 21-гадовы садоўнік Сямёнаўскі Іван Міхайлаў з маёнтка Вілянаў пасля разгрому атрада палкоўніка Лянкевіча сышоў да іншых партызанаў і біўся з карнікамі ў шэрагах паўстанцаў Аўгустоўскіх лясоў.

Нямала знайшлося сярод праваслаўнага духавенства Паўночна-Заходняга краю святароў, якія былі ў небяспецы разам са сваёй сялянскай паствай. Да прыкладу, у паўстанцкім атрадзе спавядаў параненых манах Супрасльскага манастыра Феадосій Дымінскі. Ён павінен быў жыць і маліцца ў Жыровіцкай абіцелі, але замест спакойнага кляштарнага жыцця абраў паходы разам з партызанамі.

Актыўна заклікаў да барацьбы з царызмам і 43-гадовы Мікалай Мароз – праваслаўны святар, які прапаведаваў слова Божае ў Лапаціне пад Пінскам. Ён чытаў шляхце маніфесты паўстанцаў, расказваў пра задачы паўстанцаў і заклікаў хутчэй браць у рукі зброю, каб выгнаць з родных земляў царскіх чыноўнікаў. Айцец Мікалай паспрабаваў пераканаць у вернасці сваіх поглядаў дыякана, але той збаяўся і адмовіўся звязвацца з бунтаўнікамі. На святара-баламута напісаў данос нейкі Стаховіч, чаму потым Мароза выгналі з парафіі і пазбавілі сану. Ён трапіў на катаргу на цэлых 10 гадоў.

У бітве пад Мілавідамі вадзіў у атаку касінераў 21-гадовы праваслаўны дваранін Іпаліт Карэцінскі з атрада Францыска Юндзіла. Вялікая частка ўдзельнікаў Мілавідскай бітвы былі праваслаўныя. Жыхары праваслаўных Жыровічаў былі захопленыя мясцовымі праваслаўнымі святарамі ў шэрагі ўдзельнікаў паўстання, папоўніўшы атрад Валерыя Урублеўскага.

Асобы духоўнага звання былі не адзінымі прадстаўнікамі прывілеяваных саслоўяў Расейскай імперыі, пераходзячы на бок паўстанцаў.

Вядома, што на баку патрыётаў Польшчы і Літвы ваявалі і афіцэры Новаінгерманландскага палка Ельчанінаў і Рэмішэўскі. Гэтыя праваслаўныя ваяры не пажадалі выконваць прысягу беламу цара і сумленна змагаліся ў атрадзе Трусава (пад Менскам). Абодвум прапаршчыкам пашанцавала. Іх не расстралялі і не адправілі здабываць руду ў Нерчынск. Яны сышлі ў эміграцыю і дабраліся да Парыжа.

Барацьба супраць царскага дэспатызму, як відаць, была справай многіх незалежна ад веры і сацыяльнага становішча. У паўстанцаў была высокая мэта – вольнасць, дабрабыт для ўсіх. За такія ідэалы свабоды яны і аддавалі свае жыцці.