Музея Масандры не будзе

Беларускі пратэст - сусветны брэнд.

Масандра зусім не стала Масандрай пад уплывам «Масандры», насуперак пераканання многіх. Яна проста такой нарадзілася. І яшчэ тры гады таму сцвярджала з радаснай усмешкай на вуснах, што дыктатура - гэта беларускі брэнд. Напэўна, думала, быццам прамаўляе нешта дасціпнае і нават афарыстычнае.

Але нічога новага яна не сказала. У адміністрацыю Лукашэнкі заўсёды бралі толькі тых, хто нарадзіўся поўнай масандрай, і гэту вар'яцкую максіму - быццам дыктатура можа быць міжнародным брэндам - яны спрабавалі ўдзяўбці ў галовы кожнага сустрэчнага, няхай гэта будзе сам Лукашэнка, дэпутат, чыноўнік, журналіст ці мінак. Усе чакалі, калі колькасць пяройдзе ў якасць, і ўвесь свет нарэшце загаворыць: «О, Беларусь! Шыкоўная дыктатура, прэміум-клас, лакшэры-сэгмент. Выдатны крой, пісьменны маркетынг, лімітаваная калекцыя». І здзіўляліся, чаму свет маўчыць.

У дзевяностыя быў у Лукашэнкі такі памочнік - Сяргей Посахаў. Абсалютна масандраўскага разліву чалавек. Дык вось, яшчэ ў 1996 годзе, калі адбыліся адразу дзве кепскія для краіны падзеі - збіццё ўдзельнікаў «Чарнобыльскага шляху» і рэферэндум, які знішчыў парламент, - Посахаў казаў журналістам: вы зразумейце, ніхто ў свеце наогул не ведае, што такое Беларусь, і ўсё думаюць, быццам гэта нейкі кавалак Расеі, а дзякуючы Лукашэнку і таму, што ён робіць, людзі за мяжой паволі пачынаюць пазнаваць Беларусь, і яна нарэшце з'яўляецца ў сусветных навінах не толькі дзякуючы Чарнобылю. Неўзабаве пасля гэтага пачаліся новыя разгоны мітынгаў і арышты журналістаў, так што масандравым брэндынгам адпаведна свайму інтэлекту ўсе яны займаліся шмат гадоў запар.

Вось толькі дыктатура брэндам стаць не можа. Ды і калі б магла, Лукашэнка ў гэтым сегменце рынку ў параўнанні з Джугашвілі і Адольфам рабіць няма чаго, усё адно не дацягнуў бы (гэта як у гісторыі пра конкурс ідыётаў, на якім ён заняў бы другое месца). А ўсе спробы стварэння больш сціплых, затое мірных брэндаў зазналі няўдачу. Увесь час атрымлівалася нешта местачковае, выродлівае і нікчэмнае: то «Славянскі базар», то «Дажынкі», то касмічны спадарожнік «Белка», які выйшаў з ладу падчас узлёту. Вось жа, з такім таварам нават да цягніка на закінутай станцыі не выйдзеш - сорамна. Ужо лепш сала і самагон. Нават заходніх піяршчыкаў-цяжкавагавікоў накшталт лорда Бэла наймалі, велізарныя грошы плацілі - і ўсё адно на выхадзе абсалютны нуль, пустата, зборышча нікчэмнасцяў, з якіх, як іх ні раскручвай, брэнды не выйдуць, хоць на слоік з бобам на малюнку Эндзі Уорхола іх прыляпі - і тое бессэнсоўна.

Затое летась Беларусь нечакана пачала ствараць брэнды, якія імгненна сталі вядомымі і папулярнымі ў свеце. Бел-чырвона-белы сцяг. Белае адзенне. Чэргі да пунктаў збору подпісаў і пацярпелых ад Карпянкова і Балабы кавярняў і крам. Счэпкі. «Жыве Беларусь!», «Баста!», «Убывай!». Жанчыны з чырвона-белымі парасонамі. «Вольны хор», які з ніадкуль матэрыялізуецца і імгненна знікае. Лятучыя партызанскія акцыі. Вялізныя сцягі, лунаюць у паветры. Дваровыя канцэрты. Шматтысячныя калоны. Песні супраціву. Цяпер увесь свет ведае «Муры» - прычым не іх гішпанскую першакрыніцу, не польскую версію, не «Стены рухнут», а менавіта нашы «Муры» у перакладзе Андрэя Хадановіча. У ЗША, Еўропе і Аўстраліі спяваюць «Тры чарапахі». Далёкі Усход скандуе «Ад Хабараўска да Брэста дыктатуры няма месца!», бо хабараўцы разумеюць: беларускі пратэст - гэта брэнд, і менавіта яго трэба браць за ўзор.

Прычым калі беларускі пратэст - гэта брэнд, то супраціў дыктатуры ўжо стаў сусветнай тэндэнцыяй, а самі беларусы - крыніцай натхнення. Дарэчы, звярніце ўвагу: дзесяць гадоў таму менавіта пасля 19 снежня і нашых масавых пратэстаў пачалася «арабская вясна». За некалькі месяцаў былі зрынутыя тры дыктатуры. І цяпер, пасля беларускай хвалі, пачаліся пратэсты на Кубе, у Тунісе, Ганконгу. Мы натхняем увесь свет: адных - на супраціў, іншых - на дапамогу, трэціх - на жорсткія пастановы. І ніякіх увішных лордаў-піяршчыкаў, ніякіх бюджэтаў, ніякіх мазгавых штурмаў. Толькі сумленне, мужнасць і салідарнасць.

А што ж будзе з усёй гэтай масандрацінай? Яны ж таксама стараліся, велізарныя грошы асвойвалі, галавой спрабавалі думаць, каб Беларусь у сусветным кантэксце стала вядомай. Можа, хоць які-небудзь музей калгаснай дыктатуры для іх прыдумаць? Адкрыць дзе-небудзь пад Шкловам - ды і адправіць туды іх усіх у якасці экспанатаў? Дык туды ж ніводнага турыста потым не завабіш, і зноў яны лягуць цяжарам на дзяржаўны бюджэт. Ды і прасторы шкада. Ужо лепш пабудаваць на гэтым месцы што-небудзь карыснае - напрыклад, кароўнік. А ўсіх аматараў «Масандры» паслаць фермерам у дапамогу. Няхай хаця б каму-небудзь хоць раз у жыцці карысць прынясуць.

Ірына Халіп, спецыяльна для Charter97.org