Гары Паганяйла: Захад зразумеў, што Лукашэнку трэба спыніць

Жорсткія эканамічныя санкцыі прывядуць да зменаў у Беларусі.

Пра гэта ў інтэрв'ю сайту Charter97.org заявіў старшыня юрыдычнай камісіі РП ГА «Беларускі Хельсінскі Камітэт» Гары Паганяйла.

– Лукашэнка выкарыстаў вайсковую авіяцыю, каб прымусіць грамадзянскі самалёт Ryanair прызямліцца ў Менскім аэрапорце. Міжнародная супольнасць назвала гэтыя дзеянні «актам дзяржаўнага тэрарызму» і «паветраным пірацтвам». Якім павінна быць адэкватнае пакаранне для рэжыму?

- Пакаранні ўжо абраныя еўрапейскімі ўрадамі. Санкцыі абвешчаныя і ўжываюцца. Паветраная прастора перакрытая для нармальнага ажыццяўлення авіярэйсаў краін Еўрапейскага Звязу, а таксама некаторых іншых краін. Гэта і ёсць сур'ёзнае само па сабе не толькі папярэджанне, але і эканамічны ціск для таго, каб такія выпадкі выключыць, заадно паказаць рашучасць шэрагу еўрапейскіх краін.

Праз Беларусь праходзіць вельмі шмат паветраных калідораў і, натуральна, у адпаведнасці з міжнародным заканадаўствам яна павінна была гарантаваць бяспеку рэйса сваімі дыспетчарскімі службамі, але яна ў парушэнне ўсіх дамоўленасцяў наважыла вось такім чынам прызямліць самалёт, арганізаваўшы небяспеку тэрарыстычнага характару, нібыта ў самалёце закладзеная бомба, якая павінна была падарвацца над Вільняй. Зразумела, што гэта было зроблена нязграбна, шыта белымі ніткамі.

Даследаванне наперадзе, але першыя ацэнкі ўжо зробленыя пры дапамозе спецслужбаў, якія адсочваюць палёты і адказваюць за бяспеку пасажыраў на бартах самалётаў. Факт устаноўлены і, фактычна, прызнаецца і ўрадам Беларусі, таму і рушылі ўслед санкцыі за грубыя парушэнні міжнароднага парадку, правілаў гарантавання бяспекі палётаў грамадзянскіх самалётаў, а таксама саміх грамадзян. Прынамсі, у мяне няма пярэчанняў супраць ацэнак і тых дзеянняў, якія былі прынятыя для забеспячэння нармальных паводзін парушальніка.

- Краіны ЕЗ рыхтуюць чацвёрты пакет санкцый, які прадугледжвае забарону на экспарт беларускіх нафтапрадуктаў, калійных угнаенняў і фінансавыя захады. Паводле ацэнак экспэртаў, складае да 1/3 валютнага прыбытку бюджэту. Чаму важна адрэзаць рэжым ад крыніц фінансавання?

- Пытанне, напэўна, не ў гэтай плоскасці павінна быць зададзенае і не так я на яго хацеў бы адказаць. Гаворка ідзе аб самых грубых парушэннях правоў чалавека. Перш за ўсё аб такіх, як незаконныя сістэматычныя затрыманні, пазбаўленні волі, катаванні, пакаранні смерцю без суда. Мы ведаем аб забойствах мірных дэманстрантаў. Шэраг іншых сур'ёзных парушэнняў паводле палітычных матываў, якія адбываліся і адбываюцца ў Беларусі. Гэтымі злачыннымі праявамі закранутыя тысячы нашых грамадзян. Нягледзячы на разнастайныя ўгаворванні міжнароднай супольнасці, якая заклікае змагацца за ўстаноўлены парадак у галіне захавання правоў чалавека.

Мы з'яўляемся не толькі чальцамі ААН, гэтага вялізнага планетарнага органа, але і падпісалі дамовы ў галіне правоў чалавека, узялі на сябе абавязак забяспечваць і гарантаваць гэтыя правы, а ўрад грубейшым чынам іх парушае. Прычым некаторыя з гэтых парушэнняў ацэньваюцца як злачынства супраць чалавечнасці. Вядома ж, былі адпаведныя рэзалюцыі, якія асуджаюць такія паводзіны ўрада, а таксама папярэджанні аб неабходнасці выправіць становішча. Напрыклад, першапачатковыя санкцыі, якія закраналі канкрэтных чыноўнікаў, уцягнутых ва ўчыненне такіх фактаў, але ўрад не рэагуе, прадаўжае тую ж практыку.

На дзяржавах і ўрадах ляжыць адказнасць за захаванне парадку ў галіне правоў чалавека. Гэта клопат усёй сусветнай супольнасці. Яна не можа дапусціць, каб дзесьці ў нейкай краіне ўрад ігнараваў устаноўленыя нормы, якія краіны дасягнулі, падпісалі і ратыфікавалі ў міжнародных дамовах. Яны ўзялі на сябе гарантыі выканання і забеспячэння грамадзян гэтымі правамі, замацавалі іх у нацыянальных заканадаўчых актах. Але раптам хтосьці праяўляе абсалютна непрымальныя і не дапушчальныя факты генацыду, забойстваў уласных людзей, незаконнае пазбаўленне волі, падаўленне мірных акцый з ужываннем непрапарцыйнай сілы, з дапамогай зброі.

Тысячы людзей апынуліся ў месцах пазбаўлення волі ў Беларусі за праяву сваёй грамадзянскай пазіцыі, за мірныя пратэсты, за патрабаванне сумленных і справядлівыя выбараў. Таму развагі, што гэта наша ўнутраная справа, барацьба з нейкай ледзь не контррэвалюцыяй, змовай міжнароднага імперыялізму, гібрыднымі войнамі, не могуць быць апраўданымі. Гэта не ўнутрана справа Рэспублікі Беларусь, а фактычна ўсіх дэмакратычных дзяржаў, аб'яднаных у арганізацыю ААН, яны закліканыя выконваць устаноўлены парадак.

Тут для ўсіх павінна быць зразумела, што ў той жа сусветнай супольнасці, акрамя ўгавораў, выхаваўчых захадаў, дамаўлення, існуе вялікі набор інструментаў, як дыпламатычнага, маральнага, эканамічнага характару і нават ваеннага. Мы памятаем, што адбывалася ў шэрагу краін, калі ўрады чынілі злачынствы супраць чалавечнасці. Мы памятаем пра падзеі ў Югаславіі, Чадзе, у шэрагу іншых афрыканскіх, арабскіх і лацінаамерыканскіх краін, дзе душыліся такім жа жахлівым чынам правы чалавека. Вядома ж, рэакцыя сусветнай супольнасці была жорстка прадэманстраваная як у гэтых краінах, так і тое, што мы назіраем цяпер у Рэспубліцы Беларусь.

Звярніце ўвагу, санкцыі пачыналіся з асуджэнняў і такіх, як я кажу, маральных санкцый на свабоду перамяшчэння ў краіны ЕЗ, гэта значыць, не ўезд асобных чыноўнікаў, вінаватых у парушэннях правоў чалавека поствыбарнага перыяду, пачынаючы з 9 жніўня мінулага года. Спачатку іх было крыху больш за 40, затым гэты спіс павялічыўся, аднак злачынствы прадаўжаліся і ўводзіліся ўсё новыя і новыя так званыя пакеты секцый. Сёння мы гаворым аб чацвёртым пакеце санкцый і падрыхтоўцы пятага. Нарэшце, заходнія краіны дайшлі да выкарыстання так званых сектаральных санкцый.

Пытанне эканамічных санкцый найбольш цяжкае. Я спадзяюся, што гэта ацверазіць нашых кіраўнікоў.

- Супраць Лукашэнкі разглядаецца ўжо некалькі пазоваў аб злачынствах супраць чалавечнасці? Што можа даць афіцыйнае прызнанне рэжыму злачынным і тэрарыстычным? Наколькі дапаможа ў гэтай справе рэзананс з самалётам?

- Сам інцыдэнт з самалётам толькі паказаў глыбіню пагарды міжнароднымі правіламі паводзін, якія гатовыя прадэманстраваць урад Беларусі і асабіста Лукашэнка. Гэта канчаткова прывяло ўрады заходніх краін, Раду Еўропы, Еўрапейскі Звяз, так і краіны АБСЕ і ААН да таго, што пара жорстка спыніць гэтую практыку, інакш будзе бяда ў цэнтры Еўропы. Вядома, даводзіць справу да выкарыстання ваеннай сілы нікому не хочацца, калі за плячыма ёсць брат з «атамнай дубінкай», але эканамічныя санкцыі цалкам выцвярэжваюць інструменты, якімі можна ўздзейнічаць у гэтай сітуацыі. Яны будуць ужывацца, пашырацца і паглыбляцца. Усё гэта будзе спрыяць таму, каб наш унутраны канфлікт быў усё ж развязаны мірнымі сродкамі, перамовамі, прызначэннем новых дэмакратычных і адкрытых выбараў, якія прывядуць да змены рэжыму. Гэтага дамагаецца як наша нацыянальная апазіцыя, так і міжнародная супольнасць.

У гэтым плане я магу толькі падтрымаць тое, што намечана і праводзіцца міжнароднымі органамі, арганізацыямі і ўрадамі ў дачыненні да Беларусі з тым, каб спыніць самавольства, гвалт, катаванні, незаконныя ўтрыманні ў турмах. Ніколі ў пасляваеннай гісторыі Беларусі такога ўсплёску гвалту не было. У аніводнай постсавецкай краіне фактычна такога мы не назіралі. Так, ёсць тыранічныя дэспатыі ў шэрагу сярэднеазіяцкіх краінах з сур'ёзнымі парушэннямі правоў чалавека, ёсць Азербайджан, які ў электаральныя перыяды таксама дэманстраваў жорсткасць у дачыненні да апазіцыі, калі да 300 чалавек і больш былі палітвязнямі. Мы гэтыя гісторыі ведаем, але такое, што сёння адбываецца ў Беларусі – назіраем упершыню ў пасляваенны час.

- У Беларусі ўжо больш за 3 тысячы палітвязняў. У краіне створаная сітуацыя, калі многія з іх могуць не дачакацца вызвалення: дастаткова ўспомніць прыклады Вітольда Ашурка, 17-гадовага Дзмітрыя Страхоўскага, Сцяпана Латыпава...што трэба рабіць, каб выратаваць жыцці людзей?

- У гэтым выпадку не таму, што яны не могуць дачакацца вызвалення, а праз тое, што там, дзе яны адбываюць пакаранне праз несправядлівыя прысуды судоў, ствараюцца вельмі невыносныя ўмовы, якія прыніжаюць чалавечую годнасць, адраджаюцца традыцыі сталінскага ГУЛАГу. Нашываюць ужо нейкія біркі, пазначаюць нейкай фарбай палітвязняў, каб і турэмнае насельніцтва да іх па-асабліваму ставілася, і адміністрацыя з асаблівай жорсткасцю іх карала, з дадатковай псіхалагічнай нагрузкай, каб зламаць чалавека, здушыць яго волю да супраціву. Гэта і прыводзіць да таго, што псіхіка не вытрымлівае, хтосьці сканчае жыццё самагубствам, а хтосьці ў выніку атрыманых пабояў памірае, бо людзі туды прыходзіць з розным здароўем, але гэта нікога не цікавіць. Ці ёсць хранічныя захворванні ў чалавека, як ён у прынцыпе там сябе адчувае, ці мае патрэбу ў медыцынскай дапамозе. Бо многія без надання своечасовай медыцынскай дапамогі проста не змогуць там доўга знаходзіцца, яны памруць ад хранічных захворванняў, атрыманых траўмаў, жорсткага абыходжання.

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]