Эканаміст: У Нацбанка фактычна адабралі стырно

Ёсць пагроза сур'ёзнага разгону інфляцыі.

Tut.by разам з эканамістам Дзмітрыем Крукам абмеркавалі стаўку рэфінансавання ў Беларусі.

Нядаўна ў Беларусі абмяркоўвалі стаўку рэфінансавання, а дакладней той факт, што яна засталася на ранейшым узроўні - 7,75%. Чаму гэты паказчык настолькі важны, а сама навіна стала такой рэзананснай?

- Пачнём з таго, што стаўка рэфінансавання (у іншых краінах яна яшчэ можа называцца, напрыклад, «ключавая стаўка») - гэта адсотак, пад які цэнтральны банк крэдытуе камерцыйныя банкі, гэта значыць такім чынам пускае грошы ў эканоміку, - тлумачыць Дзмітрый. - Зыходзячы з велічыні гэтай стаўкі, банкі ацэньваюць, колькі павінны каштаваць крэдыты і якой павінна быць даходнасць на дэпазітах. Такім чынам, цэнтральны банк праз стаўку рэфінансавання можа ўплываць на паводзіны банкаў (рабіць іх крэдыты і дэпазіты больш даступнымі або, наадварот, даражэйшымі), а праз паводзіны банкаў - на паводзіны фірмаў і хатніх гаспадарак. Такім чынам, шараговых грамадзян стаўка рэфінансавання, хай і не тычыцца наўпрост, але праз адзін-два «поціскі рукі» моцна ўплывае на наша жыццё.

Дзмітрый Крук падкрэслівае, што большасць спецыялістаў у эканоміцы апошнія 30-40 гадоў салідарныя ў сцверджанні, што стаўка рэфінансавання - самы важны, самы магутны і самы эфектыўны інструмент бягучай эканамічнай палітыкі дзяржавы.

Вызначаючы значэнне сваёй стаўкі, цэнтральныя банкі дзяржаў у першую чаргу арыентуюцца на натуральны ўзровень працэнтнай стаўкі для іх эканомікі. Гэта свайго кшталту эталон, значэнне якога вызначаецца разам з «генетычнымі» характарыстыкамі эканомікі: напрыклад, здольнасцю генераваць рост, тэмп росту насельніцтва і гэтак далей.

- Прымаючы пастанову аб змяненні стаўкі, цэнтральны банк можа пайсці па двух шляхах: прастымуляваць эканоміку або абмежаваць эканамічную актыўнасць, - кажа экспэрт. - Для гэтага стаўка павінна быць ніжэйшай або вышэй эталоннага значэння. Для Беларусі ў рэальным вылічэнні ў апошнія гады гэта значэнне ацэньвалася прыкладна на 3,5% гадавых, а ў намінальным вылічэнні, гэта значыць з папраўкай на інфляцыю, арыенцір для нейтральнай стаўкі - 8,5-9%. Калі перад цэнтральным банкам стаіць задача прастымуляваць эканоміку, ён устанаўлівае стаўку ніжэй за эталоннае значэнне. У такім выпадку камерцыйныя банкі таксама будуць гатовыя выдаваць фірмам і людзям крэдыты пад больш нізкую стаўку. Больш фірмаў змогуць узяць крэдыты на рэалізацыю сваіх праектаў, а банкі ў сваю чаргу выдадуць больш крэдытаў і запытаюць больш грошай ад цэнтральнага банка. Калі ж стаўка вышэйшая за эталоннае значэнне, рэалізацыя праектаў становіцца менш выгаднай, фірмы бяруць менш крэдытаў і камерцыйныя банкі запытваюць у цэнтральнага банка менш грошай.

Рэзюмуючы, Дзмітрый тлумачыць сутнасць кіравання стаўкай рэфінансавання: устанаўліваць яе вышэй або ніжэй за эталон, каардынуючы значэнне з бягучымі мэтамі і задачамі эканамічнай палітыкі. Да прыкладу, калі мы хочам запаволіць інфляцыю, то павінны сціснуць бізнэс-актыўнасць, а дамагчыся гэтага можам, усталяваўшы стаўку рэфінансавання вышэй за эталонную. Калі ж бачым зніжэнне бізнэс-актыўнасці, і інфляцыя адыходзіць на другі план - стаўку можна ў дачыненні да эталоннага значэння панізіць і тым самым падахвоціць бізнэс.

Заканамернае пытанне: які сэнс пакідаць стаўку рэфінансавання на ранейшым узроўні, не павышаючы і не паніжаючы яе? На якія працэсы ў эканоміцы гэта можа паказваць?

Са слоў Дзмітрыя Крука, у выпадку Беларусі логіка супастаўлення з «эталонным значэннем» цяпер мала дапасуецца. Калі яе прытрымлівацца, стаўку трэба было падвышаць: і інфляцыйныя чаканні, і сама інфляцыя прыкметна ўзраслі б. Але стаўку пакінулі ранейшай - магчыма, абапіраючыся на меркаванні за рамкамі традыцыйнай для цэнтрабанка логікі кіравання інфляцыяй і бізнэс-актыўнасцю. Нацбанк улічвае інтарэсы дзяржаўных прадпрыемстваў, бо стаўка рэфінансавання часцяком уплывае на стаўкі і за раней выдадзеныя крэдыты. Калі цяпер яе павысіць, беларускім прадпрыемствам стане складаней абслугоўваць старыя крэдыты, якіх набралася нямала. Гэта і з'яўляецца галоўным чыннікам, чаму стаўку пакінулі на ранейшым узроўні.

Якія негатыўныя наступствы могуць быць у такой пастановы? Са слоў эканаміста, адна з галоўных пагроз - разгон інфляцыі. Каб гэтага пазбегнуць, Нацыянальны банк пераключыўся на архаічны механізм рэфінансавання банкаў. Звычайна яны самі вызначаюць, колькі ўзяць грошай у цэнтральнага банка пры зададзенай ім адсоткавай стаўцы, адштурхваючыся ад попыту на свае крэдыты. Цяпер стаўка рэфінансавання на нізкім узроўні, і банкі хацелі б атрымаць больш грошай. Але Нацбанк фактычна ўручную вызначае, каму і колькі грошай ён гатовы даць згодна з уласнай стаўкай. Такі механізм рэфінансавання ў свеце актыўна выкарыстоўваўся ў 1970-я гады і не паказаў сябе добра.

- Фактычна гэта як калі б у аўтамабілі ў вас адабралі стырно, а ў рукі далі нейкі шост, з дапамогай якога можна рыўкамі рухаць колы: нармальнага механізму няма, таму даводзіцца вынаходзіць нейкія падручныя інструменты, - праводзіць паралелі Дзмітрый.

Паводле ягоных слоў, у развітых эканоміках кіраванне стаўкай - эксклюзіўная прэрагатыва цэнтральнага банка. Гэта самы магутны інструмент ўплыву на эканоміку, таму цэнтрабанк павінен быць незалежным у сваёй пастанове. Бо дэстабілізаваць эканамічную сітуацыю і разагнаць інфляцыю лёгка, а нармалізаваць - значна складаней. Таму звычайна ЦБ мае эксклюзіўнае права на рэгуляванне стаўкі рэфінансавання і нясе за гэта эксклюзіўную адказнасць. У выпадку ж з Беларуссю пастанова Нацбанка, магчыма, не была цалкам самастойнай.