Хто зладзіў тэракт у менскім метро?

Адвакаты абвінавачаных на судзе казалі аб прысутнасці прыкмет мантажу ў запісах з камер відэаназірання.

Сёння спаўняецца дзесяць гадоў з дня самага страшнага тэракту ў найноўшай гісторыі Беларусі: тады, 11 красавіка 2011 года, у менскім метро прагрымеў выбух, які забраў жыцці пятнаццаці чалавек, пры гэтым сотні людзей пацярпелі. Роўна праз год пасля гэтага ля ўваходу на станцыю метро «Кастрычніцкая» быў адкрыты памятны знак з імёнамі загінулых — у журботную гадавіну людзі нясуць да яго кветкі, піша tut.by.

Выбух у пачатку працоўнага тыдня

Увечары ў панядзелак, 11 красавіка 2011 года, на станцыі «Кастрычніцкая» - самай загружанай у сталічным метрапалітэне - было, як звычайна, шмат людзей. А 17.55: 50 (час з камеры відэаназірання), у момант, калі са станцыі «Плошча Перамогі» прыбыў цягнік, адбыўся моцны выбух і тут жа паваліў задушлівы дым. МУС пазней паведаміла, што магутнасць здэтанаванай прылады вымяралася ў дыяпазоне ад 5 да 7 кілаграмаў у тратылавым эквіваленце, бомба знаходзілася на пероне пад лаўкай каля месца прыпынку другога вагона і была начыненая паражальнымі элементамі - цвікамі і металічнымі шарыкамі. Пазней устанавілі, што яна была радыёкіраванай.

Выбух быў такой сілы, што спачатку ад відавочцаў нават была інфармацыя аб абвальванні станцыі, але яна не пацвердзілася: упала толькі ашалёўка верхняй часткі эскалатара і пабел са столі. Там, дзе знаходзілася бомба, утварылася варонка дыяметрам блізу 80 сантыметраў.

Было зразумела, што колькасць пацярпелых вымяраецца сотнямі. Праз некалькі хвілін на месцы былі першыя брыгады хуткай дапамогі і ратавальнікі. Супярэчлівая інфармацыя распаўсюджвалася ў Інтэрнэце па «сарафанным радыё», на тэлефоны спецыяльных службаў паступалі шматлікія званкі.

- Да нашага прыезду параненых людзей ужо паспелі вынесці на платформу, іх паклалі на спінкі ад сядзенняў цягніка. Так людзей выносілі на вуліцу, бо насілак бракавала. Я б не сказаў, што ў метро была паніка, асабліва ніхто не плакаў і не крычаў. Пацярпелыя ляжалі на платформе і нічога не казалі. Памятаю хлопца, у якога быў непрывабны пералом нагі, дык ён не прамовіў ні слова. Мабыць, шок быў такі моцны, што пацярпелыя да канца не разумелі таго, што адбываецца. Некаторыя скардзіліся на холад, і толькі адна жанчына стагнала ад болю ў машыне хуткай дапамогі. У асноўным у вочы кідаліся скрываўленыя і пераламаныя ногі, у многіх былі абпаленыя валасы, твары ў сажы. Варта сказаць, што некаторыя пасажыры, якія не моцна пацярпелі і не разгубіліся, вельмі моцна нам дапамаглі. Многія трымалі кропельніцы над пацярпелымі, пакуль лекары надавалі ім дапамогу — распавёў у інтэрв'ю адзін з супрацоўнікаў МНС.

Менш чым праз дзве з паловай гадзіны пасля выбуху на месца трагедыі прыехаў Аляксандр Лукашэнка з шасцігадовым на той момант сынам Мікалаем. На 13 красавіка па ўсёй краіне была абвешчаная жалоба.

Загінулыя і пацярпелыя

Усяго ахвярамі тэракту сталі 15 чалавек: 9 памерлі на месцы, трое ў той жа дзень, яшчэ трое неўзабаве памерлі ў лякарнях. Вось імёны і ўзрост загінулых:

1. Вольга Салаўёва - 27 гадоў;

2. Таццяна Захаркава - 42 гады;

3. Наталля Абражэй - 44 гады;

4. Галіна Пікулік - 51 год;

5. Ганна Шагойка - 56 гадоў;

6. Сяргей Герасімчык - 17 гадоў;

7. Раман Капцюх - 21 год;

8. Сяргей Сярбаеў - 22 гады;

9. Юрый Клімец - 23 гады;

10. Віталь Бакан - 33 гады;

11. Андрэй Ільін — 37 гадоў (за ягонае жыццё змагаліся паўтара месяца);

12. Віталь Дайнэка - 40 гадоў;

13. Анатоль Наркевіч - 51 год;

14. Анатоль Макейчык - 57 гадоў;

15. Аляксандр Парфунцаў - 57 гадоў.

Больш за дзвесце чалавек атрымалі раненні, дзясяткі з іх цяжкія - некалькім людзям адарвала канечнасці. Сярод пацярпелых былі замежнікі - грамадзяне Расеі, Украіны, Арменіі і Туркменістана.

Беларусы не засталіся абыякавымі да бяды: актыўна здавалі кроў для пацярпелых, ахвяравалі сродкі на іх лячэнне і рэабілітацыю. У розных беларускіх гарадах неўзабаве пасля трагедыі прайшлі акцыі памяці.

Каго назвалі вінаватымі?

Па факце выбуху распачалі справу паводле часткі 3 артыкула 289 (тэрарызм) Крымінальнага кодэкса Беларусі. Рэспубліканскі аператыўны штаб узначаліў тагачасны старшыня КДБ Вадзім Зайцаў, а кіраваць следчай групай было даручана Андрэю Шведу — цяпер Генпракурору Беларусі, а тады намесніку генпракурора. Да расследавання прыцягнулі ў тым ліку спецыялістаў расейскага ФСБ. Таксама паведамлялася пра ізраільскіх экспэртаў, якія працавалі на месцы трагедыі.

Менш чым праз дзень затрымалі траіх чалавек, аднаго з якіх назвалі падазраваным. А ў ноч з 12 на 13 красавіка сіламі ГУБАЗ МУС і спецпадраздзялення «Алмаз» былі затрыманыя двое галоўных падазраваных, сярод якіх быў і выканаўца. Лукашэнка 13 красавіка паведаміў, што «сёння а пятай раніцы злачынства было раскрытае». Пазней ён заявіў, што затрыманне дапамагло прадухіліць як мінімум тры такія выбухі, запланаваных у будучыні: у цягніку, на прыпынку і ў аўтобусе.

Затрыманымі выявіліся 25-гадовыя ўраджэнцы Віцебска токар Дзмітрый Канавалаў і электрык Уладзіслаў Кавалёў, якія далі «прызнальныя паказанні» (іх імёны і фота 18 красавіка апублікаваў расейскі рэсурс Life News, афіцыйна іх назвалі толькі 20 ліпеня). Іх таксама абвінавацілі ў датычнасці да выбухаў на Дзень незалежнасці ў Менску ў 2008 годзе, выбуху ў Віцебску ў 2005 і іншых такіх злачынствах у перыяд з 2000 да 2004 года. Старшыня КДБ тады заявіў, што ўжытая пры тэракце ў метро выбухоўка не мае аналагаў. Паведамлялася яшчэ пра траіх падазраваных, якіх не сталі браць пад варту, сярод іх была адна жанчына.

Папярэдняе расследаванне было скончанае 1 жніўня, у матэрыялах справы было больш за 550 тамоў.

Суд і прысуд

Суд у адкрытым фармаце над Канавалавым і Кавалёвым пачаўся 15 верасня - усяго праз пяць месяцаў пасля трагедыі. Стала вядома, што Канавалаў прыехаў у Менск 10 красавіка, на вакзале яго сустрэў Кавалёў, затым яны адправіліся на здымную кватэру апошняга, куды таксама запрасілі дзвюх дзяўчат, з адной з якіх Канавалаў пазнаёміўся ў сацсетцы, — кампанія зладзіла застолле.

Дзмітрый Канавалаў, якога назвалі непасрэдным выканаўцам тэракту, у судзе адмовіўся ад дачы паказанняў, але там былі прадэманстраваныя запісы яго допытаў ад 13 красавіка. Тады ён распавёў, што 10 красавіка прыехаў у Менск з вялікай спартовай торбай — там была бомба, на выраб якой у сябе дома ў Віцебску ён выдаткаваў тры дні (яе схему ён знайшоў у інтэрнэце за некалькі месяцаў да гэтага). З ягоных слоў, 11 красавіка з ёй ён сеў у метро на станцыі «Фрунзенская», даехаў да «Кастрычніцкай» і пакінуў сумку каля лаўкі побач з выхадам, а затым дыстанцыйна прывёў бомбу ў дзеянне. Мэтай учынення тэракту ён назваў «дэстабілізацыю абстаноўкі ў Рэспубліцы Беларусь». Таксама ён адзначыў, што Уладзіслаў Кавалёў не ведаў, навошта ён прыехаў у Менск.

На папярэднім следстве Канавалаў таксама распавёў аб сваім удзеле ў выбухах у сталіцы ў 2008 годзе. У судзе заяўлялася, што знайсці яго можна было і раней, яшчэ да ўчынення ім тэракту ў метро. У Віцебску тады ж судзілі за халатнасць экспэрта, які ў пачатку 2009 года не правёў дактыласкапію Канавалава ў ваенкамаце, таму яго дачыненне да выбухаў у горадзе тады не ўдалося ўстанавіць. Як высветлілася, адбіткі пальцаў у яго ўсё ж узялі 9 красавіка 2011 года - за два дні да выбуху ў менскім метро.

Уладзіслаў Кавалёў казаў пра псіхалагічны ціск з боку следчых і адмовіўся ад дадзеных раней паказанняў. Да пачатку працэсу ад допыту да допыту Кавалёў распавядаў усё больш падрабязнасцяў аб Канавалаве. На судзе ж ён патлумачыў гэта тым, што многія дэталі запазычыў «ад следчых і супрацоўнікаў КДБ», а таксама ад прадстаўнікоў ГУБАЗ. На запісе допыту 13 красавіка было відаць, што ён моцна нервуецца, але прыкладна праз гадзіну пачаў паводзіць сябе спакойна. Тады ён распавёў, што спрабаваў угаварыць Канавалава не ўчыняць выбух, а ўжо пасля ўчынення тэракту той расказваў яму, як міліцыянт без дагляду прапусціў яго з сумкай на станцыю. Канавалаў таксама нібыта распавядаў Кавалёву пра тое, што збіраецца скончыць жыццё самагубствам з дапамогай таблетак — на судзе апошні таксама адмовіўся і ад гэтых паказанняў.

У судзе дапытвалі і Яну Пачыцкую, знаёмую Канавалава з сацсеткі, якая да затрымання знаходзілася на кватэры разам з ім і Кавалёвым. Яшчэ былі заслуханыя паказанні прыкладна 80 пацярпелых у выніку выбуху.

Адвакаты абвінавачаных казалі аб прысутнасці прыкмет мантажу ў запісах з камер відэаназірання, а таксама падтрымалі хадайніцтвы аднаго з пацярпелых, які патрабаваў выклікаць для дачы паказанняў супрацоўнікаў спецназа, якія затрымлівалі Канавалава і Кавалёва — суд гэтыя просьбы не задаволіў.

Абодва абвінавачаных 30 лістапада былі прысуджаныя да смяротнага пакарання, як і прасіў пракурор. Канавалаў адмовіўся пісаць прашэнне аб памілаванні на імя прэзідэнта, а Кавалёў яго падаў - яно засталося без задавальнення, а 17 сакавіка 2012 года стала вядома, што Канавалаў і Кавалёў пакараныя.