Актрыса Святлана Анікей: Я ведаю, што беларусы перамогуць

Чаму рэжым саступіць?

На гэтае пытанне адказвае вядомая беларуская акторка Святлана Анікей, якая стала госцяй праграмы сайта Charter97.org Studio Х-97. У жніўні 2020 года ў разгар рэвалюцыі Святлана разам з іншымі акторамі звольнілася з Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Янкі Купалы на знак пратэсту супраць фальсіфікацыі вынікаў прэзідэнцкіх выбараў і звальнення дырэктара тэатра. Цяпер актрыса часова пражывае ў Польшчы. Інтэрв'ю запісаў Яўген Клімакін.

Паважаныя чытачы! Вы можаце падпісацца на канал «Хартыі-97» на Youtube charter97video. Для гэтага трэба зайсці на старонку charter97video і націснуць чырвоную кнопку «Падпісацца». Калі вы хочаце атрымліваць апавяшчэнні аб новых відэа на канале charter97video, то націсніце «званочак».

- У нас сёння незвычайная праграма, не ў прасторнай вялікай студыі, а ў польскай вёсцы, у 30 кіламетрах ад беларускай мяжы. Мы сустракаемся з вядомай беларускай актрысай, яшчэ да мінулага года Купалаўскага тэатра Святланай Анікей. Святлана, як ты наогул сюды трапіла? Як дакацілася да такога жыцця?

- Мой муж іншаземец. Яму трэба было хутка, да Новага года, зрабіць дакументы ў Еўропу. І мы павінны былі прыехаць сюды, застацца, пакуль ён не зробіць дакументы.

- А чаму менавіта вёска каля Беластока?

- Так здарылася, што пан Ян, беларус, які тут жыве, знайшоў мяне, забраў і пасяліў у гэтым доме.

- Тут, у польскай вёсцы, з табой, я разумею, адбыліся метамарфозы. У побыце ты ўпершыню ў жыцці пачала размаўляць толькі па-беларуску. Як гэта адбылося? Чаму?

- Гэта Падляшша. Гэта зусім побач з Беларуссю. Тут усе людзі свае. Такія «беларускія партызаны».

- З польскімі пашпартамі.

- Так здарылася. Цяпер я магу сказаць, што пан Ян - гэта мой настаўнік.

- Гэта этнічны беларус, які тут нарадзіўся?

- Ён тут з маладосці. Пачынаў узбуджаць, уздымаць пласты беларускай мовы. Ён любіць беларускія тэатры. Калі даведаўся, што я еду ў Польшчу, сказаў: усё, будзеце жыць тут.

- Так, а што з мовай адбылося?

- Ён гаворыць толькі па-беларуску ці па-польску. Па-польску я ніяк не размаўляю, а з кім я тут размаўляю — толькі з мужам на ангельскай і з ім. Я першы раз у жыцці ў побыце пачала размаўляць па-беларуску і цяпер мне цяжка пераключыцца на расейскую мову. Дзякуй табе, пан Ян.

- У жніўні ты і дзясяткі іншых актораў і акторак Купалаўскага тэатра на знак пратэсту звольніліся, сышлі з працы ў разгар рэвалюцыі на вуліцах Менска і іншых гарадоў. Скажы мне шчыра, за гэтыя паўгода ты хоць раз пашкадавала аб сваёй пастанове?

- Не, ні разу.

- Адчула палёгку, калі гэта зрабіла?

- Не. Я адчувала радасць. Радасць ад салідарнасці.

- Для цябе асабіста на той момант гэта быў больш акт адданасці звольненаму дырэктару ці ўсё ж больш нязгода з несправядлівасцю, з тым, што можна кагосьці выгнаць з працы за выказванні, погляды?

- Хутчэй, другое. Мы потым зрабілі відэа, там уся наша трупа. Мы ведалі, што калі мы пачнём выказваць свае думкі, то пачнуць звальняць. І мы зрабілі агульнае відэа, дзе было канкрэтна сказана, што мы будзем стаяць адзін за аднаго і не дамо нікога звольніць з тэатра за грамадзянскую пазіцыю. Ні прыбіральшчыцу, ні актора, ні дырэктара, нікога. Мы сказалі - мы гэта зрабілі.

- Ты, напэўна, бачыла, што ў лютым Лукашэнка прыехаў у тэатр, пры пустой зале там скакалі. Як успрыняла?

- Ніяк.

- Балюча ад такога?

- Не. Балюча ад забойстваў. Балюча ад слабасці. А тут - ніяк.

- А што ты думаеш пра тых сваіх калегаў, якія засталіся? Не толькі прыйшлі новыя, але і засталіся ранейшыя кадры. Не будзем іх пайменна называць.

- Гэта не кадры. Я б так непаважліва не казала. Вялікія акторы там засталіся.

- Для цябе яны дагэтуль вялікія?

- Ну, а як? Я прыйшла туды маленькай дзяўчынкай, яны маю дачку трымалі на руках. Як я магу казаць, што гэта «кадры»? Гэта не кадры, гэта вялікія людзі. Мне так іх хочацца абняць, прыйсці і проста іх абняць. І яшчэ я павінна сказаць: кожны чалавек мае права на памылку. І я не магу цяпер з вышыні птушынага палёту казаць, што яны нічога не разумеюць у жыцці. Не, вядома, яны вялікія акторы, людзі.

Другая справа, напрыклад, тое, што раней казалі, што тэатр - гэта «сям'я», «любоў». Я б не кідалася такімі словамі. Таму што калі прыходзіць бяда ў сям'ю, і калі ёсць любоў у сям'і, нават калі старыя бацькі не разумеюць, што робяць маладыя дзеці, яны ўсё адно кажуць: мы вас любім і чакацьмем. Вядома, мне хацелася, каб нам так сказалі: Мы з вамі нязгодныя, але мы вас любім і чакацьмем.

- Ад першай асобы я чуў гісторыі польскіх рэжысёраў, актораў, якія з Варшавы спецыяльна ехалі ў Беласток, каб паглядзець як грае Святлана Анікей. У сувязі з гэтым у мяне пытанне: ці хацела ты пераехаць і жыць у другой краіне?

- Не, ніколі. Былі прапановы, я думала і зразумела, што не змагу і не хачу.

- Чаму?

- Я беларуска. Мае дзяды, прадзеды ляжаць у гэтай зямлі. Я адчуваю сябе беларускай і заўсёды адчувала, вельмі моцна. Гэта было з першых дзён.

- Гэта праўда, што ты ўдзельнічала ў акцыях пратэсту яшчэ ў 2017 годзе, у маршах «дармаедаў»? Была справа?

- Я не ішла на пратэст.

- Я наогул чуў гісторыю, падобную на легенду, што Анікей дзесьці дарогі на аўто блакавала. Так было? Раскажы.

- Я не верыла ў пратэсты на той момант. Я бачыла, што большасць людзей з пазіцыяй «мая хата з краю». Усё, што я хацела - гэта дапамагчы свайму сябру, які быў на маршы. Перакрылі ўвесь рух і я паехала праспектам. Мяне спыняе супрацоўнік ДАІ, я адкрываю дзверы, што я яму сказала? 2-3 словы, не ведаю. І ён сказаў: едзь. І вось я адзіная праспектам шурую. І потым так здарылася, што я перакрыла рух аўтазаку, але я не хацела. Так здарылася.

- У 2017 годзе ты яшчэ не верыла, а чаму ты ў 2020-м паверыла?

- Таму што ўсе людзі ўжо выйшлі. «Хата з краю» ўжо не вернецца.

- А што для цябе асабіста было апошняй кропляй?

- Забойства. Яны і раней былі, але цяпер я думаю, што гэта апошнія забойствы. Людзі проста сказалі, што больш такога не будзе. Колькі можна? Мы ж у мірны час жывем? У мірны.

- Чаму беларускія акторы падняліся менавіта ў 2020 годзе? Раней жа гэтага не адбывалася. Якія механізмы спрацавалі?

- Па-першае, гэта не толькі акторы. Людзі падняліся. І я цяпер буду адказваць за сябе. Калі я прыйшла вучыцца ў Акадэмію мастацтваў, нас вучылі абвостранаму пачуццю праўды, але да гэтага пачуцця праўды - доўгі шлях. І наогул, калі ты бачыш, што людзі ў нейкі час пачынаюць табе дзякаваць - ты пачынаеш падымаць іх. Гэта не заўсёды адбываецца. Але калі, напрыклад, да цябе падыходзіць жанчына з цяжкахворым немаўляткам у вазку і кажа: ведаеце, вы мяне выратавалі...А я проста гуляла. Я нікога не ратую.

- Гэта было ў Менску?

- Гэта было ў Польшчы, але гэта няважна. У Менску таксама былі падобныя сітуацыі, але ўжо пасля доўгага шляху. Ты ўжо нешта, як мне здаецца, пачынаеш ведаць пра праўду, пра сваё пачуццё праўды. То як ты можаш? У цябе адказнасць перад гэтымі людзьмі. Як ты можаш быць з гэтым пачуццём праўды на сцэне, а потым ты выйдзеш: прабачце, я нічога не бачу. А іх забіваюць. Як? Для мяне гэта несумяшчальныя рэчы.

- Табе было цікавей і камфортней працаваць з беларускімі рэжысёрамі або з замежнікамі? Таму што ты здымалася і грала і за мяжой.

- Больш зразумець аб тэатры я змагла тут, за мяжой. Тут больш пераканаўча ставяцца да тваёй індывідуальнасці, да твайго творчага шляху. Галоўнае, каб ты прыйшла да добрага выніку. А які твой шлях? Табе ў ім будуць дапамагаць, калі трэба. У Менску, на жаль, такая была тэатральная сітуацыя, што на актораў ставілі нейкія табу. Калі ён працуе не так, як трэба, па сістэме, па схеме, то, прабач, мы марнуем на цябе час. Для мяне гэта не зусім пра творчасць.

- Ты сабе ўяўляеш абставіны, пры якіх ты вяртаешся ў Купалаўскі тэатр і далей у ім служыш?

- Пакуль не ўяўляю, а там паглядзім.

- Хацелася б?

- Не ведаю.

- Цяпер для цябе гэта ўжо пройдзены этап?

- Яшчэ ўчора я б падумала, што так. Сёння ты мне задаеш гэтае пытанне і я не магу сказаць, што гэта так. Разумееш?

- Ёкае нешта?

- Так. Таму што я ведаю, што ніколі нельга спальваць гэтыя масты. Яшчэ спатрэбяцца.

- Тры фільмы, якія павінен пабачыць кожны?

- «Ідзі і глядзі» Клімава, «Аватар»...

- Давай па чарзе. Чаму «Ідзі і глядзі»?

- Шмат фільмаў пра вайну. Але, на мой погляд, гэта больш чым фільм. Гэта ўчынак.

- «Аватар» пасля «Ідзі і глядзі» крыху нечакана.

- Чаму?

- Зусім другая гісторыя.

- Прабачце, але і іншыя людзі цяпер нараджаюцца. Пару дзён таму я пажартавала і сказала, што гэта дрэнны фільм. Насамрэч, вядома, гэта няпраўда. Гэта таксама ўчынак. Гэты фільм-мэсэдж на сённяшняй мове.

- І трэці фільм?

«Выбар Сафі». І зноў тэма вайны. Божухна, я не ведаю чаму, праўда. Можа быць, таму, што там чалавек апынуўся ў цяжкіх псіхалагічных абставінах. Можна трактаваць проста як пачуццё віны, як з гэтым жыць.

- Калі мы з табой размаўлялі праз тэлефон, ты сказала фразу, якую я запомніў. Аб тым, што ты, калі з'язджала ў Польшчу, з'язджала з жахам і страхам. Раскажы крыху пра свае адчуванні, перажыванні. Чаму ты была ў такім стане і як ты сябе адчуваеш цяпер?

- Так. Гэта было расчараванне. Пасля таго, як забілі Рамана Бандарэнку, я думала, што людзі будуць адзін за аднаго, як брат за сястру. Але страх узяў верх. Людзей забіваюць, і яны ідуць за гэтай эмоцыяй - страхам. Гэта цяпер бярэ верх над чалавекам.

- А цяпер як ты? Страх сышоў?

- Калі шчыра, я ніколі не баялася. Не ведаю чаму. І мне шанцавала. Я разумела, што калі ты ўпэўнены, што ўсё будзе добра - усё будзе добра. Я сустракалася з такімі сітуацыямі, якія маглі абмеркаваць дзеянні супраць мяне. Але я бачыла перад сабой чалавека і ўсё станавілася зусім не такім страшным.

- Ты кажаш цяпер аб нейкіх сітуацыях на акцыях? Калі атакавалі вас? Можна пра такое расказваць?

- А чаму не? І такое было. І міліцыя прыходзіла, калі сцяг быў. Шмат чаго. Калі я бачу, што чалавечае бярэ верх - страху няма.

- Твой муж іншаземец, грамадзянін Вялікай Брытаніі. Раскажы пра яго. Ён летась з табой у Менску быў?

- Так. Ён прыехаў у красавіку мінулага года і з гэтага часу быў у Менску.

- Як вы пазнаёміліся? Даўно вы разам?

- Тры гады. Пазнаёміліся праз агульных знаёмых.

- Як яму Беларусь?

- Супер! Яму вельмі падабаецца ў Беларусі, гэта для яго ўжо Радзіма. Дзе твая сям'я - там твая Радзіма.

- Што ён кажа аб тым, што адбываецца ў краіне, аб пратэстах?

- Што ўсё будзе добра. Калі б не ён - я б ужо звар'яцела. Ён мой настаўнік. Цяпер я зразумела - ангельскі менталітэт непахіснасць.

Чаму рэжым саступіць? Таму што час мяняецца. Цяпер час інтэлекту, а гэты рэжым не інтэлектуальны, таму ён і людзі, якія яго падтрымліваюць, саступяць.

- Як даносіць да людзей праўду? Ёсць жа такіх адсотак-два, якія сапраўды вераць Лукашэнку, падтрымліваюць рэжым?

- Я не думаю, што я павінна нешта даносіць. Я павінна жыць побач з гэтым чалавекам. І калі гэта добры чалавек...

- Ты тут такіх сустрэла?

- Так.

- Што гэта за гісторыя? Раскажы.

- Побач з маім домам дом са сцягам Лукашэнкі. Для мяне гэта было выпрабаванне, бо да гэтага я мела такі досвед у Беларусі і я не ведала, як жыць з гэтымі людзьмі. Цяпер я зразумела, што павінна гэтаму вучыцца.

- Гэта жанчына, якая прыехала з Беларусі сюды? Як даўно?

- 20 гадоў таму, калі я не памыляюся.

- У вас з ёй былі дыскусіі Палітычныя?

- Яны пачыналіся, але для яе так важна было, што я з Беларусі, яна так любіць беларусаў насамрэч...Аднойчы яна да мяне пастукала, я чакала, калі яна да мяне падыдзе. Мы з ёй вельмі доўга размаўлялі. У яе свая пазіцыя, у мяне свая. Калі хтосьці пачынаў пераконваць іншага, мы спыняліся. Потым, калі яна пачала больш расказваць аб сабе, я зразумела, што яна можа дапамагчы людзям. А для мяне гэта галоўнае. Калі чалавек здольны дапамагчы - гэта самае галоўнае.

- Твой рэцэпт, як мець стасункі з такімі людзьмі? Як да іх ставіцца?

- Жыць, як і раней. Праўда ўсё адно пераможа. Кажуць, яе не бывае, але цяпер такі час, што яна прыйдзе. І людзі даведаюцца, што насамрэч адбывалася.

- 2020 год змяніў беларусаў?

- Яшчэ не. Гэта шанец. Таму што, як сказаць, шмат чаго даецца гістарычна. Першае выпрабаванне вытрымалі, другое, я думаю, - не. Трэба перамагчы страх. Гэта калі ўсё разбіваць на крокі. Вось калі людзі пачнуць дапамагаць адзін аднаму, калі гэта стане больш галоўным, чым асабісты жывёльны страх, тады я скажу, што людзі змяніліся і гэта змяніла Беларусь.

- Адзін вельмі вядомы тэатральны рэжысёр Павел Пасіні распавядаў мне гісторыю, ён паставіў паэму «Дзяды» ў Берасці і распавядаў пра тое, як дырэктар Берасцейскага акадэмічнага тэатра ціснуў на яго, прасіў, падманваў усяляк, каб трэцюю частку твора не паказваць. У трэцяй частцы вельмі яскрава паказанае вар'яцтва ўлады, рэпрэсіі. Праўда, падзеі 200-гадовай даўніны, калі пісалася гэты твор. Ты ў сваім прафесійным жыцці з такой вось цэнзурай сустракалася?

- Я працавала ў двух варыянтах спектакля «Дзяды». І ў нас была такая сітуацыя.

- Таксама ў сувязі з трэцяй часткай?

- Не. Гэта быў незалежны праект. І трэцяя частка нам не далася ніяк. Мы шукалі і так, і так. Не з трэцяй часткай. Я не буду ўсяго распавядаць, але там былі адпаведныя колеры. І мы думалі, як нам зрабіць, каб цэнзура...

- Каб бел-чырвона-белага не было?

- Так. І мы знайшлі. І атрымалася вельмі прыгожа і паэтычна.

- Цэнзуру можна абысці?

- Ну, вядома. Гэта насамрэч не такая страшная рэч.

- Можна сказаць, як вы абышлі?

- Навошта? У Менску яшчэ будуць граць гэты спектакль.

- Як склаліся пасля жніўня лёсы актораў, якія сышлі? Чым яны займаюцца? І, уласна, што ў тваім прафесійным жыцці адбываецца? Або пасля сыходу проста цішыня?

- Проста цішыня. У мяне няма панікі на гэты конт, бо гэта на нейкі час. Гэта ў каго як, можа, у некаторых самае галоўнае — гэта граць, а я не змагла. Калі я дыхаць у гэты перыяд не магла, гэта цяжка было назваць жыццём, то і граць не магла. Я сябе ўжо і перастала называць і забылася, што я акторка. Я просты чалавек, жанчына. А мае калегі - малайцы. Яны вельмі моцныя. Яны нешта там робяць, пастаноўкі, спектаклі.

- А ты збіраешся вяртацца ў прафесійнае жыццё? Ёсць нейкія планы?

- Не, планаў у мяне пакуль няма. Я хачу сваё жыццё звязаць з адукацыяй. Вядома, калі будуць прапановы і я разумею, што я яшчэ ў форме, то можна паспрабаваць. А так што б планаваць нешта, то не.

- Цяпер вельмі шмат, як я гэта называю, паліталагічнага ныцця: «ой, усё прапала», «не даціснулі ў 2020 годзе», «нічога нас не чакае». Што б ты сказала такім людзям?

- Калі мы так будзем казаць, то так яно і будзе. Мы ж хочам, каб неўзабаве ўсё здарылася, але не хочам падумаць, чаму ўсё так адбываецца. І не хочам задаць сабе пытанне: а што ад цябе залежыць? Напрыклад, ты выйшаў на вуліцу і бачыш як нехта ўпаў. Ты падыдзеш да гэтага чалавека і дапаможаш ці не? Напрыклад, мы можам даць добрую адукацыю нашым дзецям. У такім выпадку мы павінны выхоўваць дзяцей больш моцнымі і ўжо насамрэч беларусамі. Толькі так.

- Твая Беларусь будучага якая?

- Адкажу на прыкладзе. Да мяне прыехала сяброўка, польская акторка Моніка Давідзюк, вельмі моцны чалавек. Яна з Падляшша, беларуска. Яе гуру, настаўнік, сяброўка, калі даведалася, што Моніка беларуска, сказала: энэргія Польшчы - гэта баец, гэта хуліган, а энэргія Беларусі - гэта сэрца. Мы павінны перамагчы праз любоў.

- Як цяпер, у гэты цяжкі момант, людзям знайсці ў сабе сілы не расчароўвацца, ісці наперад, быць аптымістамі?

- Пачаць дапамагаць адзін аднаму. Многія кажуць: досыць, каб ты не рабіў дрэннага. Гэтага было дастаткова на папярэднім этапе. Цяпер новы этап, калі ты не проста нясеш адказнасць за сябе, а калі ты дапамагаеш іншаму і калі гэтая дапамога будзе важнейшай за твой страх.

- Як перамагчы?

- Па-першае, не чакаць перамогі. Толькі ведаць, што яна будзе.

- Чакаць - гэта такая пасіўная пазіцыя.

- Шмат забойстваў, шмат страшных рэчаў адбываецца. Чалавека гэта павінен змяніць. Ён сам павінен змяніцца. Ягонае стаўленне да іншых людзей павінна мяняцца. Ёсць два шляхі: або ты будзеш сядзець у страху, або ты будзеш мяняцца. І дапамагаць адзін аднаму. Вось калі людзі пачнуць рабіць гэтую працу, прыйдзе перамога. Не чакаць гэтай перамогі, а стаяць адзін за аднаго, і перамога будзе.

Будь смелым!.. Мощно ярмо дрябло!

Иди сам вперед, вторых ведя!

Будь смелым!.. Не верь в людскую брехню,

Верь только в храбрость и силу свою!

Будь смелым, хоть путали бы злодеи вкруг,

Храбрым воякам не страшна цепь!

Будь смелым, как ветер, как воля сама!

Знай, смелых не Чепе ни обида, ни тьма!

Будь смелым, как буря, что крошит дубы,

А будет твой верх, твое право всегды!

Калі вам спадабаўся артыкул, вы можаце падтрымаць сайт Charter97.org наступным чынам:

РАЗЛІКОВЫ МУЛЬТЫВАЛЮТНЫ РАХУНАК ДЛЯ АХВЯРАВАННЯЎ:

Назва банка: Bank Millennium S.A.
Адрас: ul. Stanislawa Zaryna, 2A, 02-593, Warszawa
IBAN: PL 97 1160 2202 0000 0002 1671 1123
SWIFT: BIGBPLPW
Імя ўладальніка рахунку: Fundacja “KARTA ‘97”
рызначэнне аплаты: Darowizna na cele statutowe

Звязацца з намі можна праз адрас [email protected]