Дзмітрый Дрозд: Самымі разумнымі аказаліся тыя, хто з'ехаў раней

Крык душы беларускага гісторыка.

Гісторык апублікаваў поўны роспачы допіс аб тым, як у цяперашняй Беларусі ўсё страціла сэнс ці стала небяспечным. Ён піша аб тым, што ніколі яшчэ ў жыцці ў яго не было такога жадання з'ехаць назаўжды.

- У цяперашняй Беларусі шмат што страціла сэнс: і навука (асабліва, калі твая навука гуманітарная, асабліва, калі яна - гісторыя, і твая пазіцыя аб злачынным савецкім мінулым не адпавядае лініі партыі), і творчасць, і выданне кніг, і грамадска-палітычная дзейнасць, і журналістыка, - піша Дзмітрый Дрозд.

Нават зарабляць грошы страціла сэнс - бо ў адзін момант да цябе могуць прыйсці і адабраць усё заробленае і назапашанае за гады жыцця. Нават мара купіць сабе добры фотаапарат страціла сэнс - бо яго канфіскуюць пры ператрусе ў першую чаргу разам з кампутарам, смартфонам і любой літаратурай няправільнай расфарбоўкі.

Нават у нейкім стратэгічным плане ўсё больш хісткім становіцца ідэя працаваць на будучыню Беларусі — бо гэтая будучыня ўсё больш туманная і ахутаная. Ну, ці наадварот, усё больш канкрэтна і выразна поўная здача незалежнасці і дзяржаўнасці.

Адзінае, што не страціла сэнс гэтае жыццё, здароўе і свабода — тваё, сем'і, сяброў і блізкіх. Але гарантаваць і гэтага элементарнае права ў гэтай краіне нельга.

Думка, што я не хачу жыць у такой краіне, не дае мне спакою ўжо 20 гадоў - практычна адразу пасля прыходу да ўлады Лукашэнкі. Але раней тут тлела хоць нейкае жыццё. А ў нейкія гады яно нават было актыўнае: выставы, прэзентацыі кніг, канцэрты, адкрыццё помнікаў... Цяпер усё жыццё і ўсё жывое знішчана.

Горш за тое, мы ўсе, хто застаўся ў Беларусі, знаходзімся ў заложніках, ва ўладзе ў людзей, якім гэтая ўлада не толькі супрацьпаказаная, але яна грамадска небяспечная. Паслухаўшы дзясяткі тэлефонных размоў і праслухоўванняў гэтых таварышаў, паглядзеўшы некалькі іх ТВ-праграм і прачытаўшы некалькіх іх артыкулаў у іх газетках, як яны кажуць, як яны думаюць, што яны жадаюць і могуць зрабіць са ўсімі намі, — я не ведаю, што наогул трымае нас у гэтай краіне?

Я ўжо неаднаразова прыводзіў прыклад з мастацкіх фільмаў: габрэйская сям'я напярэдадні прыходу нацыстаў разважае: бегчы ці не, і вырашае застацца. А наступным кадрам усю сям'ю ўжо вядуць у яму...

Цяпер шмат маіх сяброў і знаёмых апынуліся за мяжой. Гэтыя людзі не зрабілі нічога дрэннага ні з пункту гледжання закону, ні з пункту гледжання маралі. Яны шчыра любяць Беларусь, яны сумленна рабілі сваю працу для будучай Беларусі.... Многія пішуць, як ім цяжка зараз там. Але сумная праўда ў тым, што тысячы чалавек за апошняе больш як стагоддзе толькі і дабіліся чагосьці ў жыцці самі або іх нашчадкі - таму што своечасова з'ехалі адсюль. А для мільёнаў чалавек застацца - каштавала жыцця, здароўя і свабоды.

У цяперашняй Беларусі ўсё страціла сэнс, ці нават стала небяспечным. Правадыр ябацькаў адкрыта заяўляе — і не па беларускім ТВ, а на ўвесь свет: «Выражам усіх мярзотнікаў, якіх вы фінансавалі…» І яны выразаюць і будуць гэта рабіць. Відавочна, што ва ўсяго астатняга свету няма рэальных магчымасцяў і вялікага жадання спыніць гэтую разню. Як правіла, яны толькі выказваюць сваю заклапочанасць, а прымаць нейкія рашучыя захады пачынаюць толькі тады, калі на вуліцах ужо ляжаць трупы і колькасць ахвяр перавальвае за тысячы.

Наогул усё развіваецца паводле звычайнага сюжэту. Жыццё ў такім свеце немагчымае, людзі з'язджаюць, а гаспадары жыцця робяць усё, каб не даць ім гэта зрабіць. Паступова апускаецца жалезная заслона. Гэта толькі для гасцей з Ірака патрабуюць адкрыць еўрапейскія межы. Для беларусаў гэтыя межы ўжо даўно практычна зачыненыя і звонку і знутры. Але яшчэ можна ратавацца, адкрыты нейкія напрамкі... Але мы ўсе сядзім, як тыя габрэі, і думаем, што раптам пранясе.

Я даволі доўга пражыў не ў Беларусі: практычна 7 год у Маскве і год у Варшаве. І пасля 2011 года я памятаю гэтае шчасце, калі я перасякаў мяжу і выязджаў з Беларусі. Я памятаю гэта нібы прамень святла і глыток свабоды - ужо прабачыце за банальнасць. Я памятаю гэтае адчуванне, што цяпер я ў бяспецы, што мне нічога не пагражае з боку дзяржавы. Я памятаю, як адразу за мяжой у Тэрэспалі ў Польшчы купляў слоік піва ў кавярні і разумеў: цяпер я вольны. А кожны раз, калі я праходзіў пашпартны кантроль, думаў: выпусцяць ці не? І было ж такое, што не выпускалі.

Гэта цяжка перадаць і зразумець тым, хто ўсвядоміў, што адбываецца ў Беларусі толькі ў 2020-21 гадах. Хто толькі зараз пачаў выглядаць у акно: ці не па мяне гэта прыехалі? Хто стаў уздрыгваць ад званка ў дзверы: ці не за мной гэта? Хто пачаў баяцца званкоў з незнаёмых нумароў. Хто стаў весці сур'ёзныя размовы, толькі з выключаным тэлефонам (больш за тое, з вынятым акумулятарам). Хто практычна кожны месяц хадзіў сустракаць сяброў з Акрэсціна, ведаў, што трэба пакласці ў перадачу і за чыім святочным сталом не было нікога - нават зусім юных дзяўчат - хто б не прайшоў праз затрыманні і суды...

А многія, хто праяўляў сваю нязгоду, актыўнасць, арганізоўваў ці ўдзельнічаў у «несанкцыянаваных акцыях», усе гэтыя 20 гадоў жывуць у такім стане.

І, як заўсёды, самымі разумнымі аказваюцца тыя, хто з'ехаў адсюль раней. Хто раней з'ехаў - той і разумнейшы. Той ужо ўладкаваўся, знайшоў працу, выплаціў іпатэку за дом, у яго ўжо растуць дзеці і ўнукі - грамадзяне нармальных краін... і ўжо адтуль - з бяспечнай адлегласці - можна любіць Беларусь, а можна забыцца пра яе. Як заўсёды, у плюсе апынуліся тыя, хто казаў правільныя словы і рабіў правільныя справы, а заадно зрабіў сабе "карту паляка", грамадзянства, права на жыхарства, «карту сталага побыту» і любую іншую карту, якая дазваляе чалавеку жыць і працаваць у нармальнай краіне.

Цяпер ужо адзін з прапагандыстаў заяўляе ў стылі: мы іх усіх выражам, гэтых ворагаў і здраднікаў. Так што хутка і ўсе гэтыя шчыліны будуць перакрыты. Хоць і да гэтага яны стваралі ўсе магчымыя перашкоды. Нават такія, як закрыццё доступу да базы звестак рэпрэсаваных - каб людзі не маглі атрымаць доказы, што іх продкі пацярпелі як палякі.

Што стрымлівае? Разуменне, што ў маім узросце і без ведання мовы я не змагу знайсці звычайную працу. Нават таксістам не змагу працаваць - бо няма правоў кіроўцы. Застаецца хіба праца дворніка, грузчыка і каго яшчэ? Можа, фатографа, што ўжо нядрэнна. Але, канешне, беларускі гісторык з беларускім поглядам на беларускую гісторыю больш нідзе ў свеце не патрэбны. Не патрэбны мае кнігі пра Дуніна-Марцінкевіча...

Але адно я магу сказаць зусім шчыра: ніколі яшчэ ў маім ужо вельмі вялікім жыцці не было такога жадання з'ехаць адсюль - з'ехаць не на час, не на заробкі - а з'ехаць назаўжды.