Беларуская Жанна д'Арк, гераіня ў палкоўніцкім мундзіры

Што вядома пра Эмілію Плятэр?

Памятаеце легендарны фільм «Гусарская балада» і далікатную Шурачку, якая, адмовіўшыся ад мірнага жыцця і бальных сукенак, прымерыла гусарскі мундзір і адправілася ваяваць нароўні з мужчынамі? А гэты сюжэт - не мастацкая выдумка. Гісторыя ведае нямала прыкладаў, калі жанчыны, як той казаў, «і каня на скаку, і ў падпаленую хату». Адна з такіх гераінь - Эмілія Плятэр, піша vkurier.by.

Эмілія нарадзілася 13 лістапада 1806 года ў Вільні, паходзіла з багатага і старадаўняга графскага роду, які меў маёнткі па ўсёй Рэчы Паспалітай, у тым ліку і на тэрыторыі сучаснай Беларусі. Маці Эміліі - прадстаўніца беларускай шляхты з Браслаўскага павета.

З дзяцінства дзяўчынка рэзка адрознівалася ад сваіх аднагодак: яе не цікавілі ўборы і танцы - яна аддавала перавагу верхавой яздзе, стральбе і фехтаванню. Шмат чытала. А яе галоўным кумірам была Жанна д'Арк, партрэт якой вісеў у Эміліі над ложкам.

У дзевяцігадовым узросце разам з маці дзяўчынка пераехала ў маёнтак Ліксна Дзінабургскага павета Віцебскай губерні да сваякоў і сур'ёзна захапілася беларускім фальклорам. Яна вывучыла беларускія народныя танцы, выконвала на фартэпіяна народныя песні, нават спрабавала пісаць беларускія вершы. Асабліва яе цікавіў такі самабытны жанр фальклору, як «галашэнне». Паводле сведчанняў відавочцаў Эмілія ўмела «галасіць» так, як быццам аплаквае свайго самага найбліжэйшага сваяка.

Дзякуючы такой блізкасці з народам, дзяўчына, нягледзячы на сваё шляхетнае паходжанне, не магла застацца ў баку ад вызвольнага паўстання 1830 года і, толькі даведаўшыся пра яго, адразу ж адправілася ў Вільню, каб быць у эпіцэнтры падзей.

Абрэзаўшы свае шыкоўныя валасы і пераапрануўшыся ў мужчынскі касцюм, Эмілія па найбліжэйшых вёсках сабрала салідны партызанскі атрад - больш за пяцьсот чалавек - і павяла іх на Дзвінск. Цікава, што сярод паўстанцаў было даволі шмат дзяўчат.

Нягледзячы на гэта, партызанскі атрад пад правадырствам далікатнай маладой Плятэр выклікаў жах ворагам. З вуснаў у вусны перадавалі паўстанцы і мірныя жыхары апавяданні пра яе, якія абрасталі легендамі і фантазіямі. Яе называлі новай Жаннай д'Арк. Ацаніўшы гераізм дзяўчыны, камандаванне паўстанцкімі сіламі прызначыла яе ганаровым камандзірам роты і прысвоіла ёй званне капітана - беспрэцэдэнтны выпадак у гісторыі.

У адной з бітваў дзяўчына была параненая, а пасля паразы пад Вільняй была вымушаная адступаць разам з паўстанцкім войскам.

Жадаючы заставацца ваяром да канца і, калі гэта спатрэбіцца, аддаць сваё жыццё за свабоду Радзімы, графіня Плятэр з найбліжэйшымі паплечнікамі прыняла рашэнне адправіцца ў Польшчу, каб далучыцца да падраздзялення, што вяло бой. Але па дарозе захварэла і памерла.

Пра яе пісалі паэты і пісьменнікі, яе партрэты малявалі мастакі, у Варшаве ў яе гонар назвалі вуліцу і паставілі помнік.

На тэрыторыі Беларусі помніка ёй няма, затое ў Опсе Браслаўскага раёна захаваўся маёнтак Плятэраў, а ў вёсцы Ахрэмаўцы гэтага ж раёна - капліца-пахавальня Плятэраў.

Але хоць правадырка была суровым салдатам, прыгажосцю яе можна дзівавацца:

Ды чaмy твap дзявoчы ў бaйцa? Двa гpyдкi... Хтo ж мoг знaць, штo бaёў зaвaдaтap Быў... дзяўчынaй! Былa — cлёз нe тpэбa, жaнкi, — To лiцьвiнкa Эмiлiя Плятэp!

Так увекавечыў памяць пра гэту дзіўную дзяўчыну Адам Міцкевіч у сваім вершы «Смерць палкоўніка».